Het jaar geboekt, januari 2021

In de rubriek 'Het jaar geboekt' (zie tabblad bovenaan) houd ik bij wat ik gedurende het lopende jaar per maand bij elkaar verzamel. Na afloop van de maand verplaats ik de lijst met aanwinsten naar de startpagina c.q. homepage en geef ik 'de cijfers'. In de rubriek blijven de voorgaande maand(en) als hyperlink aanwezig. Raadpleeg dus regelmatig de nieuwe rubriek om te zien of er aanwinsten zijn bijgekomen (of wacht op het maandoverzicht).

Januari 2021; de cijfers...

Totaal aantal objecten: 6.
Gekocht: 5.
Gekregen: 1.

Totaal uitgegeven: € 269,34 euro (incl. verzendkosten).
Gedeeld door 5 is gemiddeld: € 53,87 euro per object.

Via Boekwinkeltjes: 3 (1, 2, 5).

Via (online) antiquariaat: 2 (4, 6).

Modern: 3 (2, 5, 6).

Marge & klein bibliofiel drukwerk: 1 (3)

Old & rare: 2 (1, 4).

Januari 2021: de aanwinsten...

1. H. Dijkhuis: "Vijftig dagen in een Jordaans kosthuis" (Amsterdam, 1939). Schaarse uitgave gekocht via Boekwinkeltjes voor € 16,74 (incl. verzendkosten). Prachtige schetsen van het (groeps)leven in de vooroorlogse Amsterdamse Jordaan van de jonggestorven sociograaf Henk Dijkhuis (1915-1938) die daarvoor vijftig dagen doorbracht in het kosthuis op de Palmgracht.

2.  F. Bovenkerk en L. Brunt (inleiding): "De rafelrand van Amsterdam. Jordaners, pinda-chinezen, ateliermeisjes en venters in de jaren dertig" (Meppel, 1977). Gekocht via Boekwinkeltjes voor € 7,60 (incl. verzendkosten). Sociografische schetsen waaronder - zo goed als geheel - die van H. Dijkhuis. 

3. Koppermaandaguitgave (gekregen) van Drukkerij/Uitgeverij De Buitenkant. Oplage 500 exemplaren 'niet in de handel'. Enkele ornament-/patroonafdrukken in verschillende kleuren door Hansje van Halem.

4. [P.M. van Cleef Jzn.]: "Handboek ter beoefening der boekdrukkunst in Nederland. Voorafgegaan van eene beknopte geschiedenis dezer kunst" ('s Gravenhage, 1844). Gebonden in half perkamenten band met ex-libris van A.W. Barten. Gekocht via Boekwinkeltjes bij antiquariaat Boek & Glas voor € 125,- euro (incl, verzendkosten).

Ik beschreef deze aanwinst in: "Nederlands oudste gedrukte drukkershandboek".

5. P.M. van Cleef Jzn.: "Handboek ter beoefening der boekdrukkunst in Nederland. Voorafgegaan van eene beknopte geschiedenis dezer kunst" ('s Gravenhage, 1844). Fotoherdruk (Amsterdam, 1974) met een inleidende studie door Frans A. Janssen. Gekocht voor € 22,- euro (incl. verzendkosten) via Boekwinkeltjes bij antiquariaat Schot.

6. S. van der Woude (red.): "Studia Bibliographica in honorem Herman de la Fontaine Verwey" (Amsterdam, 1966 (= 1968!)). Speciaal voor Herman de la Fontaine Verwey in rood leer gebonden exemplaar met vergulde kopsnede, gemarmerde schutbladen en diens ex-libris. Gekocht bij antiquariaat Klondyke voor € 98,- euro (incl. verzendkosten). Lees mijn blog hierover: "Herinnering aan 't vooronder".

Nederlands oudste gedrukte drukkershandboek

Het jaar 2021 was nog maar tien dagen oud toen Perkamentus positief testte op corona.

Met mijn (contact)beroep op een locatie waar corona heerst was het natuurlijk niet zozeer de vraag of ik het zou krijgen maar wanneer... 

Gedurende twee weken bleven de symptomen gelukkig beperkt en vergelijkbaar met een flinke verkoudheid. Wat nog steeds niet helemaal weg is en ook al langer speelt is het lamlendige gevoel dat deze coronatijd mij geeft (en waarover ik eerder schreef in: "Bibliofilie in coronatijd"). Het kost mij moeite om leuke boeken te vinden die mijn begeerte opwekken en die mij bovendien inspireren om erover te schrijven. Dat is uiteraard goed voor de portemonnee, maar slecht voor de continuïteit van mijn blog. Ik was daarom aangenaam verrast en blij toen ik een week geleden bij het Amsterdamse antiquariaat Boek & Glas een boekje aantrof dat ik onmiddellijk wilde kopen. 

Het gaat om een fraai in halfperkament gebonden exemplaar (met lichtblauwe, linnen platten) van Nederlands eerste gedrukte drukkershandboek: "Handboek ter beoefening der boekdrukkunst in Nederland. Voorafgegaan van eene beknopte geschiedenis dezer kunst" ('s Gravenhage, 1844). De anonieme auteur, tevens uitgever, was de boekdrukker en -verkoper Pieter Marius van Cleef Jzn. (1819-1858).

De belangstelling voor zijn uitgave was gering en in 1856 zou hij het boek nogmaals als titeluitgave (met kartonnen uitgeversband) op de markt brengen. Mijn aanwinst bevat een ex-libris ontworpen door Gerardus Pieter Lambertus Hilhorst (1886-1957) voor Alexander Wilhelm Barten (1877-1959). Barten was vijfendertig jaar directeur van de School voor de Grafische vakken in Utrecht. Ik kocht het boekje via Boekwinkeltjes bij antiquariaat Boek & Glas voor € 125,- euro (incl. verzendkosten). 

Antiquarisch wordt deze originele uitgave maar zeer zelden aangeboden, en vaak tegen veel hogere bedragen. Wel goed verkrijgbaar is de fotoherdruk van 1974, met een uitvoerige en informatieve inleidende studie van boekhistoricus Frans A. Janssen. Omwille van die studie kocht ik die voor twee tientjes erbij. Het boekje is overigens ook via Googlebooks te raadplegen. 

Janssen schrijft in zijn studie dat Van Cleefs 'Handboek' verscheen aan het einde van een periode van 350 jaar waarin het handwerk van het boekdrukken op houten persen vrijwel ongewijzigd was en nog vóór de grote veranderingen die de industriële revolutie in de boekdrukkunst teweeg bracht. Van Cleefs 'Handboek' richt zich tot collega-drukkers en mensen in het vak en is bedoeld als praktisch handboek met nauwkeurige zetinstructies, formaatschema's en vouwmethoden.

Ik kende deze uitgave al toen in 2010 Steven de Joode erover schreef op zijn blog 'The Library of Curiosities'. In "Handboek ter beoefening van de boekdrukkunst" beschreef hij zijn eigen exemplaar dat hij inmiddels, als antiquaar van Black Dog Rare Books, weer doorverkocht. Toen ik mijn nieuwe aanwinst thuis ontving besloot ik zijn artikel nog eens door te lezen. Ruim tien jaar geleden was ik best wel jaloers op zijn bezit en ontstak zijn bespreking bij mij een brandend verlangen. Ditmaal echter werd ik vooral getroffen door wat hij schreef over zijn exemplaar. Leest u even mee?

"Enkele jaren geleden wist ik zelf de hand te leggen op een exemplaar van de oorspronkelijke editie. Interessant genoeg bleek dit een ex libris te bevatten van A.W. Barten. Deze grafische deskundige was jarenlang directeur van de School voor de Grafische vakken in Utrecht, waar hij in 1942 afscheid nam. Hij bezat een fraaie bibliotheek die behalve vakliteratuur onder andere enkele incunabelen en postincunabelen bevatte. Barten paste zijn kennis toe in verschillende publicaties over de geschiedenis van de grafische techniek.

Zijn levenswerk vormde een uitgebreide typografische encyclopedie waaraan hij decennia lang werkte, zonder haar evenwel te publiceren. De encyclopedie werd, samen met zijn bibliotheek, in 1960 ter veiling aangeboden door A.J. van Huffel’s Antiquariaat te Utrecht.

De catalogus bevat 724 nummers, met als uitsmijter de encyclopedie in handschrift. In de veilingcatalogus wordt onder nummer 94 het Handboek beschreven, gebonden in half perkament. Interessant genoeg is mijn exemplaar echter gebonden in contemporain half leder. Kennelijk bezat Barten meerdere exemplaren".

Geen twijfel mogelijk, het exemplaar in half perkament dat onder nummer 94 in de veilingcatalogus 'Typographie et branches alliées' wordt beschreven is thans mijn eigendom! Barten bezat dus in ieder geval twee exemplaren van Van Cleefs 'Handboek'.

Ik wens u allen een gezond en voorspoedig 2021.