Tabbladen

vrijdag 2 oktober 2015

Scribleriana

Ik stond op de Spui boekenmarkt en snuffelde wat in de handel van Antiquariaat De Boekerij V.O.F. van Paul Gaemers.
Uit de bovenste boekenrij trok ik: “Voor Stad en Staat. Beelden van driehonderd jaar bedrijfsgeschiedenis” (Haarlem, 2003) tevoorschijn en werd eigenaar voor vijftien euro. Een mooie zevendelige set in cassette samengesteld ter gelegenheid van het 300-jarig bestaan van drukker/uitgever Joh. Enschedé te Haarlem. Vervolgens doorliep ik Pauls’ rijtjes oude boeken.

Heerlijk is dat toch!
Die rijtjes met gemengde boekruggetjes die je nieuwsgierig maken naar de inhoud. Leer, perkament, karton en papier uit diverse eeuwen. Dik, dun, groot en klein. Ik word er altijd een beetje hebberig van.
Een eeuwigheid bladerde, las, keek en keurde ik naar hartelust.

Ditmaal trok ik er een boekje uit gebonden in een eenvoudig kartonnen bandzetter of ‘vliegende band’ beplakt met roodgespikkeld marmerpapier. Het trok mijn aandacht door zijn raadselachtige papieren titeletiketje met nummer.
Een stevig exemplaar, in prima staat, vers van de drukker/uitgever Immerzeel en Comp.
Het ging om de eerste druk van “Scribleriana (Amsterdam/Rotterdam, 1811) geschreven door de jurist mr. J.A. Weiland (1784-1869).
U weet, Perkamentus is gek op gekke boekjes dus voor maar vijfentwintig euro werd ik de nieuwe eigenaar.


Het titelvignet werd ontworpen door Weiland zelf (J.E. Marcus was de etser) en slaat direct op de inhoud; drie luimige redevoeringen uitgesproken in 1808/1809.
Het zijn: “Geschied- Oudheid- Staatkundige en Wijsgerige Redevoering over de Pruiken”, “Redevoering over de Stokpaarden” en een “Redevoering over de ware wijsbegeerte des levens”.
Tegenover de titelpagina staan als motto twee aforismen van Jean Paul (1763-1825);
Ein Autor ist der Stadtpfarrer des Universums” en “Ein Mensch, der ein Buch macht, hängt sich schwerlich”.
Dat Weiland een bewonderaar was van Jean Paul blijkt wel uit zijn vertaling met inleiding van: “Gedachten van Jean Paul”, dat negen jaar later bij dezelfde uitgever zou verschijnen.



"Scribleriana" behoort tot de categorie 'Humor'. Dat blijkt al uit de opdracht die gericht is aan de auteur zelf!
Deze bladen, bevattende de Scribleriana, worden met den diepsten eerbied en eene gepaste nederigheid, als een gering en zwak, doch welmeenend bewijs van achting en liefde, aan hem zelven opgedragen, door den SCHRIJVER”.

En die gekke titel in pseudo-latijn?
In het voorwoord schreef Weiland daarover:
Ik wilde als Schrijver bekend worden; en om deze reden is dit boek in de wereld. Om dit oogmerk te bereiken, moet het boek worden gelezen, en om hierin te slagen, heeft dit boek eenen vreemden titel. Het geen alledaagsch is, wordt niet gelezen, en het ware opschrift: Redevoeringen gehouden in de Rotterdamsche Afdeeling der Maatschappij van Fraaije Kunsten en Wetenschappen, zou het werk in den stroom van redevoeringen, predikaatsiën enz. gewis doen verloren gaan”.
Een mooi excuus en een uiterst bruikbare tip voor moderne schrijvers!

Het boekje is niet geïllustreerd. Bepaald opvallend is de typografie. Een vergelijking met de typografie van een andere contemporaine uitgave (zie onderstaande illustratie) laat zien dat de leesbaarheid werd vergroot door een groter lettertype en een ruimere regelafstand. Een dergelijke opmaak trof ik eerder aan in de “Hollandsche Natie” (Amsterdam, 1812). Beide uitgaven waren dan ook vooral bedoeld om uit voor te dragen in een gezelschap.


In de “Vaderlandsche Letteroefening” van 1812 werd de inhoud van deze uitgave goedgunstig besproken. Het boekje beleefde in de negentiende eeuw maarliefst zes herdrukken, de laatste verscheen in 1872. Als we een krantenadvertentie uit dat jaar mogen geloven konden toehoorders zich toen nog letterlijk ziek lachen om de humor.


Toegegeven, sommige passages deden ook mij glimlachen maar over het algemeen is die negentiende eeuwse humor voor ons moderne mensen langdradig, versluierd en vervelend.
Dat neemt niet weg dat ik het boekje vlotjes heb doorgelezen. Mocht u ook willen weten lezen wat onze voorouders in schaterlachen deed uitbarsten dan kunt u het complete boek vinden op Google Books.

Veel beter natuurlijk is het om even op de Amsterdamse Spui boekenmarkt te snuffelen. Tegen een fraaie eerste druk aanlopen voor weinig geld, zoals ik, wordt lastig maar de kans dat u een andere oude editie van de “Scribleriana” vindt is levensgroot!

Geen opmerkingen:

Een reactie posten