Bibliofilie aan de wand

De zomerboekenmarkten in Amsterdam zijn weer gestart.
Afgelopen zondag, 24 mei, begon ik de zonovergoten dag met een fietstocht van tien kilometer van mijn huis naar mijn moeder die pal achter de Vrije Universiteit woont. Ik parkeerde mijn fiets bij haar in de kelder en liep vervolgens direct daarna de resterende vijf kilometer naar de Dam, waarmee ik maar wil zeggen dat er niets mankeert aan de conditie van deze bibliofiel!

Een boekenmarkt loop ik altijd een paar keer op en af.
De eerste keer scannen en praatjes maken met o.a. Vincent Zwiggelaar, die mij een serieuze indrukwekkende veilingcatalogus in handen drukte en (drs.) Jacqueline Lensink van het Groningse antiquariaat Digitalis die ik alleen nog maar van Twitter kende.

Mijn eerste vangst waren vijf nieuwe boeken van uitgeverij Vantilt voor veertig euro.
De dag begon goed, maar zwaar beladen!
Mijn tweede aanwinst lag verstopt tussen rijtjes boeken van diverse afmetingen en met diverse onderwerpen. Het is een fraai exemplaar van het grof antisemitische boekje van prof. dr. August Rohling (1839-1931): “Talmud-Jude” (Leipzig, 1890), met een inleiding van Édouard Drumont (1844-1917) en vertaald door Carl Paasch (1848-1915).
Ik betaalde er slechts vijf euro voor en dat is zeker tien keer te weinig!
Deze ooit spraakmakende uitgave had allang voor meer verkocht moeten zijn maar ik vermoed dat de Duitse taal een barrière is. De titel is nog wel duidelijk en maakt nieuwsgierig maar vervolgens zullen veel geïnteresseerden snel afhaken omdat ze de tekst gezet in Gotische drukletters (Duitse Fraktur) onvoldoende beheersen.
Niet deze bibliofiel dus.

We komen nu bij mijn derde vondst.

Van de zaken die tijdens mijn lagere schooltijd (vermoedelijk) bepalend waren voor mijn latere liefde voor het vak geschiedenis behoren de schoolplaten van Johan Herman Isings (1884-1977).
In mijn bibliotheek staat al sinds hun verschijning de vijfdelige serie “Gulden Sporen” (Groningen, 1975) met veertig schoolplaten en toelichting naast de onlangs verworven - en bijzonder goed leesbare - biografie van Jan A. Niemeijer: “J.H. Isings, historieschilder en illustrator” (Kampen, 2000).

Historische schoolplaten en -wandkaarten hebben wel een relatie met de wereld van het bedrukt papier maar zijn toch ook een heel apart verzamelgebied. Ik ben geen verzamelaar van schoolplaten maar mag die kramen gevuld met nostalgie en jeugdsentiment graag besnuffelen en ben dan weer even een jochie in de schoolbanken.
Bij de kraam van E. Wisselo ontwaarde ik tussen de stapels vooraan een bijzondere afbeelding met voorbeelden van oud drukwerk. De eigenaar rook een klant en waarschuwde me dat er ook nog een tweede schoolplaat was met voorbeelden van Middeleeuwse handschriften.
Ik heb niet veel verstand van de materie maar wel een goede neus en ik vermoedde dat dit bijzondere exemplaren waren die je niet gauw een tweede keer zult tegenkomen.
Over de prijs werden we het snel eens. Vijfendertig euro voor bibliofilie aan de wand is niet veel geld.

Eindelijk thuisgekomen met deze omvangrijke vondst, verpakt in een grote vuilniszak, begon wat altijd na een vondst begint. Wat heb ik nou eigenlijk gekocht?
Verzamelaars van oude schoolplaten zijn er te kust en te keur en er zijn diverse goed gedocumenteerde websites, zoals hier en hier, waar je informatie kunt vinden.
Er is zelfs een website met schoolplaten uit verschillende Europese landen die bedoeld zijn voor het vak geschiedenis. De afgebeelde platen zijn afkomstig uit de collecties van ‘Denmark’s Paedagogiske Bibliothek’ (National Library of Education, Denemarken), ‘Forschungsstelle: Schulwandbild, department of the University of Würzburg’ (Duitsland ) en het Nationaal Onderwijsmuseum in Rotterdam).

Maar hoe ik ook zocht, geen spoor van mijn Duitse schoolplaten, noch in online collecties noch bij online handelaren. Dat ze Duits waren bleek wel uit de verklarende teksten bij de illustraties maar nergens vond ik een uitgeversadres.
Op de achterzijde staat bij de ene plaat op een wit plakkertje: “Zur erfindung der buchdruckerkunst” en bij de ander: “Mittelalterliche Handschriften”. Ook trof ik daar het stempel aan van de Amsterdamse 'Van Baerleschool, Ruysdaelstraat' (nr. 69), een openbare school voor ULO, gebouwd in 1903. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was daar de ‘Deutsche Oberschule’ gevestigd en het lijkt mij waarschijnlijk dat mijn schoolplaten in die periode naar Nederland zijn gekomen.

Na veel Googelen/Googlen (u weet, ik ben onderzoeksmatig van aard) vond ik mijn schoolplaten eindelijk terug in de verzameling van het Saarländisches Schulmuseum in Ottweiler. Ze zijn beiden: “Schulwandbild aus der Serie ‘Ad. Lehmann's kulturgeschichtliche Bilder’” en ruim een eeuw geleden gemaakt bij de ‘Leipziger Schulbilderverlag von F.E. Wachsmuth’. Dankzij de gevonden gegevens vond ik uiteindelijk ook het exemplaar (met voorbeelden van de boekdrukkunst) in de collectie van Tresoar.

Zoals uit de gevonden documentatie en foto's blijkt staan titel en uitgeverijgegevens wel degelijk op de voorkant onderaan. Toen mijn schoolplaten naar Nederland kwamen waren ze echter al minstens dertig jaar oud. Ze zijn uiteindelijk langs de rand voorzien van een nieuwe brede witpapieren strook en een bruinlinnen stootrand. Daarmee verdwenen ook enkele onderschriften bij illustraties.
Jammer, maar schoolplaten (en -wandkaarten) werden nu eenmaal langdurig intensief gebruikt en ook toen al werd er weinig zachtzinnig omgegaan met de aanwezige leermiddelen ten behoeve van het aanschouwelijk onderwijs.

Oude schoolplaten (en -wandkaarten) vertonen daarom vrijwel altijd gebruikssporen en komen maar zelden in uitmuntende conditie op de markt. Net als bij oude boeken geldt ook hier; hoe zeldzamer, hoe meer je kunt (en vaak moet) toegeven op de conditie!

Het boekenmarktseizoen is wat mij betreft nu al geslaagd. Alleen nog een mooi plekje vinden voor deze twee bijzondere bibliofiele 'school-wand-platen'. En dan maar kijken en genieten, daar kan geen digibord tegenop!