Drie maal Hitler's boek

Het Noord-Hollandse antiquariaat Serendipity behoort tot de regelmatige deelnemers aan de boekenmarkten die ik bezoek.
Vaak neus ik dan even tussen het aanbod aan oude uitgaven over de geschiedenis van Amsterdam, dat mijn bijzondere interesse heeft.

In de zomer van 2016 trof ik daar bovenop de plankjes met boeken - en voor iedereen duidelijk zichtbaar – iets heel anders aan. Een nog in plastic geseald exemplaar van de Duitse wetenschappelijke ‘kritische Edition’ van Hitler’s “Mein Kampf”, uitgegeven door het Institut für Zeitgeschichte (IfZ) en voor het eerst verschenen begin 2016. Ik betaalde er graag vijfenzestig euro voor.

De antiquaar, dr. Vincent (S.E.) Falger, bleek een aantal exemplaren in Duitsland te hebben gekocht en verkocht die nu weer via zijn antiquariaat aan geïnteresseerden in Nederland tegen een zeer geringe meerprijs.
Falger, die in de Boekenpost van april 2015 een uitgebreid artikel over “Mein Kampf” schreef, houdt wel van een beetje reuring. In zijn kraam stond bij het boek een bordje met de mededeling dat hij met de verkoop van dit in Nederland verboden boek hoopte op een proefproces!

Uitlokking tot aangifte dus, maar gelukt is het hem niet en het bordje zal niet meer in zijn boekenkraam staan nu de Hoge Raad heeft gesproken.
Die oordeelde namelijk in februari 2017 dat de verkoop van het boek door Michiel van Eyck, eigenaar van de ‘Totalitarian Art Gallery’ in Amsterdam, niet strafbaar was en beëindigde daarmee een geruchtmakend proces dat al in 2013 was gestart.
De tijd dat Hitler's boek regelmatig het nieuws haalde dankzij dit soort processen lijkt daarmee zo langzamerhand voorbij te zijn...



Tegenwoordig is “Mein Kampf”, zeker een moderne herdruk ruim verkrijgbaar maar ook via internet  te downloaden (en als 'audioboek' te beluisteren) of in een - al dan niet universitaire - bibliotheek op te vragen.
Mijn eerste originele “Mein Kampf” kocht ik ergens begin jaren tachtig van de vorige eeuw in de Amsterdamse Oudemanhuispoort bij antiquaar Bonset. Het lag bij hem letterlijk onder de toonbank (anders kon het in beslag worden genomen!). Ik kwam daar pas achter nadat hij het een andere klant aanbood terwijl ik in zijn boekenstal snuffelde.
Die klant had toen geen interesse, ik wel...
Het is een exemplaar uit 1933, het jaar waarin het kabinet Hitler in Duitsland aan de macht kwam. Er waren op dat moment al tweeënzeventig drukken van verschenen; totaaloplage 990.000 exemplaren! In vrijwel elk Duits gezin stond er destijds wel één in de kast (mede dankzij de 'Hochzeitsausgabe'), al was het maar om de schijn van loyaliteit met het regime op te houden, maar of het boek ook daadwerkelijk massaal werd gelezen mag gerust worden betwijfeld.

Verboden boeken smaken het lekkerst was mijn bibliofiele motief destijds. Bovendien interesseerde ik me toen meer voor de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog dan thans. Ik kocht het vooral om zijn symbolische en historische betekenis maar helemaal gelezen heb ik het nooit.
Vele jaren later kocht ik ook de wat zeldzamere Nederlandse vertaling, die voor het eerst verscheen in 1939. Ik heb een exemplaar van de 4de druk (26ste tot 50ste duizendtal). Vertaler was Steven Barends (1915-2008), die overigens gehuwd was met Truus Pfann, een dochter uit het bekende antiquarengeslacht.

Beide uitgaven (zonder hun schaarse stofomslag) zitten in een blauw linnen band met vermelding van auteur en titel in goud op de rug. Op het voorplat staat, eveneens in goud, de Duitse adelaar met een hakenkruis. Wat leesbaarheid betreft vind ik Hitler’s boek - of het nou gaat om de Duitse of de Nederlandse versie - ongenietbaar, bombastisch en zo droog als gort. Bovendien werkt bij de Duitse versie de Fraktur vermoeiend. Af en toe een stukje hier en daar ging me nog het beste af.

Met de onlangs verschenen Duitse wetenschappelijk editie is dat anders. Die bevat een aantal zeer lezenswaardige inleidingen. Bovendien merk ik dat het lezen van de talrijke interessante en uitvoerige voetnoten werkt als smeerolie bij het herlezen van de desbetreffend droge tekstfragmenten. Zoals geïnteresseerden wel weten is de uitgave inmiddels een Duitse bestseller geworden die al diverse herdrukken beleefde (mijn exemplaar is alweer de vierde druk).

Het is dan ook niet verbazingwekkend dat er inmiddels plannen zijn om mee te liften op het succes van deze wetenschappelijk uitgave. Vertalingen in het Frans en Engels zijn in de maak en het ziet er naar uit dat er in 2018 ook een Nederlands vertaling verschijnt bij uitgeverij Prometheus. Door flink te snoeien in de 3700 voetnoten zal die minder omvangrijk worden dan de Duitse wetenschappelijke uitgave. Voor mij zou dat een reden zijn om te blijven kiezen voor de laatste!
Wie desondanks toch antiquarisch een origineel exemplaar wil kopen hoeft daar tegenwoordig niet veel moeite voor te doen. Een Duitse editie koop je, afhankelijk van de uitvoering, voor rond de honderd euro en voor de wat moeilijker te vinden Nederlandse uitgave betaal je al gauw meer dan honderdvijftig euro.

Tussen twee haakjes 1.
Weinig bekend is dat Hitler in 1928 een vervolg schreef op “Mein Kampf”. Hierin brengt hij zijn gedachten en theorieën onder woorden over de te volgen Duitse buitenlandse politiek. Het typoscript, dat in een Amerikaans archief werd teruggevonden, is pas na de oorlog uitgegeven door het eerdergenoemde Institut für Zeitgeschichte (IfZ) onder de titel: “Hitlers Zweites Buch” (Stuttgart, 1961). Het is inmiddels, net als “Mein Kampf”, een prijzige uitgave geworden die antiquarisch her en der nog verkrijgbaar is.

Tussen twee haakjes 2.
Het succes van “Mein Kampf” verdwijnt in het niets bij het succes van “Máo Zhǔxí Yǔlù”, het boekje van die andere dictator, Mao Zedong. Van het ‘Rode Boekje’ zijn al meer dan een miljard exemplaren verkocht (en sommige schattingen geven zelfs een veelvoud daarvan).
En ja; ook in aantal slachtoffers verslaat Mao ruimschoots Hitler (78 miljoen tegen 17 miljoen)! Desondanks is Mao's ‘rode boekje’ overvloedig in vele talen verkrijgbaar en hier nimmer verboden.

De enige overeenkomst tussen beiden in mijn bibliotheek is dat ze alle twee in drievoud in mijn kast staan. Drie keer hetzelfde boek maar dan anders, dat komt hier wel vaker voor!

Overigens ken ik iemand die van “Mein Kampf” minstens vijf exemplaren in de kast heeft staan. Dat is VU-historicus Wim Berkelaar. Hij schreef er over op zijn blog en vertelde er over (ruim drie jaar geleden) op NPO-radio in 'Bob Dylan anno nu'. In die uitzending besprak hij niet alleen zijn exemplaren, de verkoop en aanschaf, maar ging het ook over het verbod dat nooit tot zware veroordelingen leidde en met de komst van de wetenschappelijke edities definitief onhoudbaar zal blijken.

Voor de rest is de collectie boeken van Perkamentus over en uit de Tweede Wereldoorlog bescheiden, met vooral uitgaven van de Nationaal Socialistische Beweging (NSB). Ik heb mij altijd meer geïnteresseerd voor het Nederlandse ‘bruine boek’, maar dat is weer stof voor een volgend blog.