Wijlen Gerrit Komrij (1944-2012) overkwam het op de Deventer boekenmarkt, zoals u hier kunt lezen.
Mij overkwam het - jaren terug - toen antiquaar Ab van der Steur (1938-2012) een exemplaar van: "Uit het leven van Koning Gorilla" (van S.E.W. Roorda van Eysinga) vlak voor mijn neus vond en voor een luttel bedrag kocht.
Dat pamflet wordt wel gezien als het meest fameuze schotschrift tegen ons Koningshuis, meer specifiek tegen onze toenmalige vorst Koning Willem III (1817-1890). Er bestaan verschillende edities van en in totaal zijn er vermoedelijk zo'n 100.000 exemplaren van verspreid! Regelmatig worden exemplaren door antiquaren en veilinghuizen aangeboden en heel zeldzaam is het dus niet.
Zeldzamer is een brochure met los uitgegeven spotprent vol majesteitsschennis tegen Koning Willem I der Nederlanden (1772-1843). De brochure vond ik in een antiquariaat maar voor die losse prent moest ik achter het net vissen...!
Dit bibliofiele avontuurtje begon allemaal een paar weken geleden met het besnuffelen van de laatst toegevoegde items op Boekwinkeltjes van antiquariaat Boek en Glas in Amsterdam.
Ik geloof dat ik mijzelf een vaste klant mag noemen van dit antiquariaat. Veel van antiquaar Louis Putman (1923-2013) kwam destijds bij Boek en Glas terecht en regelmatig bieden de eigenaren Conchita en Peter leuke boekjes, brochures en ander bijzonder drukwerk aan voor schappelijke prijzen.
Al snuffelend viel mijn oog op een raadselachtige titel: "Brief aan een inwoner van Vetweidenland, bij gelegenheid van het huwelijk van Willem Kaaskooper en Jetje Dondermond" (Amsterdam, z.j. [1841]).
Nieuwsgierig geworden begon ik mijn zoektocht naar achtergrondinformatie op internet en in mijn bibliotheek.
Blijkens het titelblad verscheen deze publicatie anoniem 'voor eigene rekening' te Amsterdam ("In de Kerkstraat, bij de Leidschestraat, No. 264"). Het is één van de schotschriften die destijds verscheen ter gelegenheid van het zeer omstreden tweede huwelijk (in 1841) van de inmiddels afgetreden Koning Willem I der Nederlanden met zijn katholieke hofdame Henriette d'Oultremont de Wégimont (1792-1864). Het in hun nieuwe woonplaats Berlijn gesloten morganatische huwelijk leidde tot een schandaal in Nederland. Henriette was rooms-katholiek (en moest daarom aan de Paus dispensatie vragen) maar bovendien geen prinses. In hofkringen was het daarnaast een publiek geheim dat Willem al vele jaren een andere hofdame tot minnares had, de gouvernante van zijn jonggestorven dochter Paulina (1800-1806), baronesse Julie von der Goltz (1780-1841). Hij had bij haar al vier onwettige kinderen verwekt!
"PS. Zoodra wij hier den kaneelstok roeren, zal ik het u ten spoedigsten melden, Wim heeft beloofd zijn best te zullen doen. - Jet heeft reeds mijn dochtertje belast met het breijen van vaderliefjes (een driehoekig babymutsje) en mijne vrouw heeft de toezegging der levering van de luijermand".
Bijzonder interessant is de informatie over deze brochure die ik vond in Jeroen Koch's biografie: "Koning Willem I, 1772-1843" (Amsterdam, 2013). Daarin schreef hij dat zelfs de republikeinse en revolutionair gezinde journalist Eillert Meeter (1818-1862) het maar een vunzig drukwerkje vond, een pamflet vol vulgaire satire van 'beginselloze pamflettisten en rijmelaars'. "Maar de samensteller was wél goed geïnformeerd zoals de redacteur van de 'Tolk der Vrijheid' wist. De schrijver van het schotschrift was hoogstwaarschijnlijk of Van Andringa de Kempenaer (1804-1854) of Van den Biessen (1797-1845). Mogelijk hadden zij de gefingeerde brief samen gecomponeerd. En zij ontleenden hun kennis over de perikelen aan het hof aan niemand minder dan de toenmalige prins van Oranje, inmiddels Koning Willem II, die hun voor zijn lastercampagne tegen zijn vader in maart 1840 de nodige details had toegespeeld" (blz. 550/551)!
Volgens een rapport van Dr. Mr. Daniël Jacob van Ewijck van Oostbroek van de Bilt (1786-1858), gouverneur van Noord-Holland, veroorzaakte het huwelijk in Amsterdam in verschillende sociëteiten relletjes waarbij vooral de daar aanwezige portretbustes van de voormalige Koning het moesten ontgelden. Van één werd de neus afgeslagen en een ander werd als bewijs van minachting bij afslag geveild voor vijfentwintig cent. Bij dit rapport was een pamflet gevoegd, dat in Amsterdam veel werd verkocht en gelezen: "Brief aan een inwoner van Vetweidenland, bij gelegenheid van het huwelijk van Willem Kaaskooper en Jetje Dondermond"!
De oplage moet dus vrij aanzienlijk zijn geweest maar ongenoemd en kennelijk minder bekend is de hierbij uitgegeven litho "Het huishouden van Willem Kaaskooper" (ca. 41 cm. hoog en 36 cm. breed). Deze vertoont zes afbeeldingen, elk met eenregelig onderschrift;
Op de eerste afbeelding zien we het schip 'Nederlanden' dat overstag gaat en Willem I die hard wegloopt van het schip. Onder deze afbeelding staat: "Wim redt zijn g...". Op de tweede afbeelding staat Willem I in een kaaswinkel, leunt tegen een toonbank en staat op de grondwet. De koning zegt tegen de kaasverkoper: "Daar kan nog wel wat af". Onder de afbeelding staat: "Wim doet de affaire over". Op de derde afbeelding zit Willem I in een grote stoel in een kamer bij de open haard. Uit zijn mond komen de woorden: "Waar blijft Jet Dondermond". In de deuropening staat een vrouw in een lange japon met een kapje op haar hoofd die tegen Willem zegt: "Hier lieve Kaaskooper". Onder deze afbeelding staat: "Wat zit ik hier warmpjes". De vierde afbeelding toont Willem I incognito met hoge hoed en cape als hij per trein aankomt in 'Zwart Adelaar' (Duitsland) en welkom wordt geheten: "Welkom, welkom met jou duitjes". In zijn gevolg lopen mannen te sjouwen met grote kisten. Deze afbeelding draagt de titel: "Wim komt in zwart adelaars land".
Op de vijfde afbeelding lopen Willem I en Jet gearmd weg van de kerk, omringd door belangstellenden. Onder deze afbeelding staat: "Wim en Jet zijn getrouwd".
De zesde en laatste afbeelding toont Willem I en Jet tegenover elkaar gezeten in een kamer met op de achtergrond een hemelbed. Onder de afbeelding staat: "Jetje in gezegende omstandigheden". Uit de mond van Willem I komen de woorden: "Wat is dat Jetje, nu al?" En Jet zegt: "C' est l'amour, l'amour, l'amour Wimpje". Geheel onderaan staat het uitgeversadres (dat hetzelfde is als op de titelpagina van de brochure).
Beide, brochure en litho, worden genoemd in het standaardwerk van Frederik Muller: "Nederlandse Historieplaten" (onder nummer 7038). 'Zeldzaam' schreef Muller in zijn beschrijving en een dergelijke kwalificatie van hem (toen al!) mogen we gerust overnemen. Desondanks is er momenteel één antiquariaat die beide aanbied! Bij Van der Steur kunt u de litho samen met de brochure kopen voor honderdeenentachtig euro.
Boek en Glas bood de brochure aan voor vijftien euro. Ik aarzelde even met mijn besluit om tot aanschaf over te gaan. Mijn lichte aarzeling betrof niet de vraagprijs want die was beslist niet hoog, maar ja.... die brochure is maar de helft van het verhaal en hoe groot is de kans om die litho nog eens los tegen te komen en te kopen?
Toen ik vervolgens in Google naar afbeeldingen van de spotprent zocht wachtte mij een verrassing. Ergens tussen alle afbeelding vond ik een heel klein plaatje dat verwees naar een advertentie op Marktplaats waarin de litho werd aangeboden!
De advertentie was echter al geruime tijd geleden geplaatst en bestond inmiddels niet meer.
Met veel moeite kon ik echter de oude advertentietekst en naam van de verkoper achterhalen. Die bleek verder geen advertenties op Marktplaats te hebben geplaatst.
Perkamentus viste achter het net...
Desondanks besloot ik om mijn hengel achter het net uit te gooien en stuurde ik via Marktplaats een berichtje naar het oude emailadres van destijds met de vraag of de litho nog te koop was (ik bood vijftien euro). De kans op antwoord schatte ik niet al te hoog in....
Groot was mijn blijdschap toen ik slechts enkele dagen later een positief antwoord ontving. Inmiddels werd de litho verenigd met de brochure. Weer een zeldzaam object voor mijn collectie 'old & rare' en compleet dankzij vissen achter het net!
Geen opmerkingen:
Een reactie posten