Het jaar geboekt, oktober 2024

In de rubriek 'Het jaar geboekt...' geef ik een overzicht van de aanwinsten van de (afgelopen) maand. Behalve de bronnen en 'de cijfers' zal ik mijn aanwinsten hier en daar toelichten en voorzien van (hyper)links. Na afloop van elk jaar geef ik een jaaroverzicht (met een link naar de diverse maandoverzichten).

Oktober 2024 de cijfers...

Totaal aantal objecten: 5.

Gekocht: 4.

Gekregen: 1.

Totaal uitgegeven: € 263,49 euro (incl. verzendkosten).

Gedeeld door 4 is gemiddeld: € 59,12 euro per object.

Via kringloopwinkel: 1 (4).

Via (online) antiquariaat: 1 (3).

Via boekenmarkt: 1 (2).

Via Catawiki: 1 (1).

Modern: 3 (2, 3, 5).

Old & rare: 2 (1, 4).

Oktober 2024: de aanwinsten...

1. A. Pars: "Index Batavicus of Naamrol van de Batavise en Hollandse schrijvers van Julius Cesar af, tot dese tijden toe" (Leiden, 1701). Deze bekende uitgave, gebonden in perkament, stond al een tijdje op mijn verlanglijstje. Gekocht via Catawiki voor € 198,04 euro (incl. verzendkosten).

2. T. Heijdra & R. Stolp: "Boekbeeld. De Amsterdamse School in omslagen en boekbanden" (Amsterdam, 2014). Gekocht op de Amsterdamse Spui boekenmarkt bij antiquariaat Klikspaan voor € 5,- euro.

3. E. Sanders: "Van appeljood tot zuurjood. Veertig portretten van Joodse straatventers" (Zutphen, 2024). Straathandel, straatventers, arm Amsterdam (en dan vaak Joods) zijn zaken die mij erg interesseren en waarvan ik de (schaarse) papieren weerslag graag verzamel. Gekocht online bij de BoekenBalie voor € 25,95 euro (incl. verzendkosten).

4. "Rijksmuseum. Een film van Otto van Neijenhoff" (Amsterdam, z.j. [1937]). Zeldzame fotobrochure uitgebracht door Universal Film Booking Office N.V. Met een voorwoord van de toenmalige hoofddirecteur van het Rijksmuseum F. Schmidt Degener (1881-1941). Gezien het inktstempel uit de bibliotheek van de "Stichting Museum Rijswijk". Gekocht bij mijn kringloop voor € 7,50 euro.

5. A. Peters: "Komaan, weer eens een voorwoordje geschreven of Proeve ener inleiding tot Godfried Bomans" (Tilburg, 2024). Verschenen bij de Stichting Desiderata met los bijgevoegd portret van Godfried Bomans gedrukt op de Avalon Pers (Woubrugge) en Desiderata Pers (Tilburg). Deze uitgave werd mij door de Stichting Desiderata geschonken. 

Achter de schermen...

Soms duurt het wat langer voordat er een nieuw blog verschijnt. Mijn maandelijkse aanwinstenlijstje(s) bevatten weliswaar leuke en soms bijzondere vondsten, maar niet over alles valt een verhaal te schrijven c.q. smakelijk te bloggen. Desondanks beleeft Perkamentus van alles op boekengebied en daarom ditmaal een onthullende blik achter de schermen van de laatste paar maanden.

Eind juli ontving ik via de mail een bericht van Malou Moen, juniorconservator bij het Huis van het boek in Den Haag (vroeger Museum Meermanno, ook wel Meermanno-Westreenianum). Zij zocht onder de leden van het Nederlands Genootschap van Bibliofielen iemand die zou willen deelnemen aan de tentoonstelling "Boeken als...".
Perkamentus voelde daar wel wat voor en meldde zich dus aan. 

Malou schreef dat ik een halve plank in een vitrine mocht vullen met boeken (en eventueel andere objecten) die kenmerkend zijn voor mijn deelname aan de boekencultuur. Die 'cultuur' zou in mijn geval het Nederlands bibliofiele wereldje zijn. Behalve het in bruikleen geven van enkele objecten werd mij verzocht bij de selectie een kort begeleidend tekstje te schrijven en een portretfoto te leveren.

Die halve plank in de vitrine - zo had ik berekend - liet maximaal vier objecten toe (van de zes die ik in gedachten had). Deze vier zijn al eens eerder beschreven op dit blog. Het gaat om een fraaie boekband van gebatikt perkament door Lion Cachet (die al eerder daar werd tentoongesteld in 2011), mijn oudste tekst in spijkerschrift op een kleitablet uit Sumerie, een bijzonder opdrachtexemplaar van de Amsterdamse stadshistoricus Jan Wagenaar en een zeldzaam (vaak herdrukt) achttiende eeuws erotisch dichtbundeltje met eigenhandig gemaakte facsimile omslag.

Voor "Boeken als..." schreef ik er het volgende tekstje bij: "Als bibliofiel... Dat is voor mij behalve verzamelen ook het bestuderen van mijn aanwinsten door het lezen van boekhistorische vakliteratuur en het speuren naar/in bronnen. Vanuit huis online (zoals de STCN en Delpher), of door een bezoek aan een bijzondere (universiteit)bibliotheekcollectie of archief. Elke aanwinst is een avontuur waarover ik vaak schrijf op mijn blog: perkamentus.blogspot.com. Het delen van kennis geeft voldoening maar leidt ook tot interactie met de boekwetenschappelijke wereld en andere bibliofiele verzamelaars.

Soms 'completeer' ik mijn aanwinsten door een contemporain schrijversportret toe te voegen en één keer heb ik zelfs een facsimile omslag gemaakt. Restauratiewerk (of opnieuw inbinden) en de vervaardiging van luxe (kostbare) cassettes/overslagdoos laat ik doen door de handboekbinder en boekrestaurator".

Begin september, enkele dagen voor mijn vakantie naar de Franse Provence (Malaucène, nabij de onder wielerliefhebbers zeer bekende Mont Ventoux) bracht ik mijn bruiklenen naar Malou en kon ik de benodigde documentatie (beschrijving plus geschatte waarde) voor de verzekering ondertekenen.

Ik wenste haar veel succes want bij de opening van de tentoonstelling "Boeken als...", op 15 september jl., kon ik dus niet aanwezig zijn.

Uiteraard bezocht ik na terugkeer in Nederland (op 15 oktober jl.) wel de tentoonstelling die nog tot 16 februari 2025 loopt. Bij de expositie verscheen een handzaam tweetalig gidsje waaruit ik de volgende inleidende tekst citeer:

"Wat kan een boek zijn? We weten dat boeken dragers zijn van literatuur en geschiedenis, een eeuwenoude informatietechnologie, maar wat zijn ze nog meer? De tentoonstelling 'Boeken als...' nodigt je uit om opnieuw te kijken naar het boek en de rol ervan in ons leven.

Met behulp van boeken en hedendaagse kunst onderzoekt de tentoonstelling het boek als icoon, ruimte, expressie, hulpmiddel, herinnering en cultuur. Vormt een boek een bewaarplaats voor ideeën, of een speelruimte voor een creatieve geest? Is een boek een gevaarlijk politiek wapen dat de maatschappij kan veranderen... of slechts een zwaar voorwerp? Laat je inspireren, speel, denk na, laat je verbeelding spreken en vul de puntjes in: 'Boeken als'".

In een uur tijd bekeek ik de leuke en informatieve tentoonstelling waaronder de vitrine met mijn bruiklenen gebroederlijk naast die van Harry Potter-fan Mees Tippi Brada (11 jaar), BookTokker Daniëlla Moolenaar en striptekenaar en -verzamelaar Jeroen Funke.

Ik kan iedereen een bezoekje aanraden (sowieso moet elke boekenliefhebber kennis hebben/nemen van de bibliofiele schatten die worden bewaard in het Huis van het boek).

Uit handen van Malou ontving Perkamentus voor zijn deelname - hoe kan het ook anders - een boekenbon en een boekje van Franz Kafka (1883-1924): "Investigations of a dog" (Penguin Modern Classic 14) met een toepasselijk handgeschreven bedankje van Huis van het boek. Aardige geste en ik zeg dan ook 'graag gedaan en tot een volgende keer'...

Een tweede project kwam op gang na mijn vakantie. Al enige tijd geleden werd mijn aandacht gevestigd op de website van Korpora, die erfgoed beheert en verwerft op het gebied van publieke veiligheid. Ten behoeve van een unieke publicatie (met als werktitel: "Brandspuitpenningen in de Lage Landen") werden erfgoedinstellingen zoals musea, maar ook archeologische diensten en verzamelaars opgeroepen om na te gaan of zij relevant materiaal in hun bezit hadden (lees: onbekende lokale brandspuit-penningen of informatie daarover). 

De oproep werd gedaan door senior conservator Louis Ph. Sloos die ik wel ken als medelid van het Nederlands Genootschap van Bibliofielen. Uiteraard attendeerde ik hem op mijn blog van december 2022 "Brandspuit-penningen van de Overtoom, Nieuwer- en Ouder-Amstel". 

Vrijwel tegelijkertijd kreeg ik email-contact met de twee leden van het Koninklijk Nederlands Genootschap voor Munt- en Penningkunde, Allex Kussendrager en Wiebe Nijlunsing, die zich momenteel hiermee bezighouden. Zij hebben inmiddels breed onderzoek gedaan, talrijke collecties bezocht en al vele duizenden brandspuit-penningen geïnventariseerd en beschreven met als doel de publicatie van een uniek naslagwerk daarover medio 2025. 

Mijn eerdergenoemde blog was hen welbekend en wordt ruimschoots geciteerd in hun voorgenomen publicatie. Hun onderzoek had ook al enkele nieuwe feiten boven water gebracht die mijn bevindingen en conclusies op bepaalde punten aanvulden of tegenspraken. 

Op basis van het concept dat Wiebe mij toestuurde ontspon zich een drukke emailwisseling en leidden diverse vragen, antwoorden en hypothesen tot verduidelijkingen en nieuwe inzichten. Het resultaat was een nieuw gezamenlijk geredigeerd concept waarover wij allen tevreden waren. Inmiddels heb ik mijn blog hierover voorzien van een naschrift en wacht ik in spanning op dit (vast en zeker fraaie) naslagwerk.

En verder?

Verder wordt er druk gewerkt aan het komende jaarboek van ons genootschap en moet ik daarvoor nog wat artikelen lezen, daarnaast gaat het verzamelen natuurlijk onverdroten verder en wacht ik op een zending uit Italië met een in perkament gebonden boekje dat ik via Catawiki kon bemachtigen (binnenkort kunt u daarvan kennisnemen in mijn aanwinstenlijstje van de maand oktober).

En bloggen?

Al geruime tijd staat hier een blog in de steigers (werktitel: "De Dreyfusaffaire als sensatieroman in Nederland"). Ik moet er nog steeds wat foto's voor maken en aarzel een beetje met de publicatie omdat ik nog wat meer informatie verwacht/zoek.

En voorts...

Voorts moet ik natuurlijk ook nog werken om de boeken (primair) en de kost (secundair) te verdienen! Mijn onregelmatige rooster zorgt ervoor dat ik de grote afwezige ben op de komende Amsterdam International Antiquarian Book, Print & Map Fair 2024 in de Passengers Terminal Amsterdam (zaterdag 19 en zondag 20 oktober).

Ze zullen me daar allemaal wel missen...

Het jaar geboekt, september 2024

In de rubriek 'Het jaar geboekt...' geef ik een overzicht van de aanwinsten van de (afgelopen) maand. Behalve de bronnen en 'de cijfers' zal ik mijn aanwinsten hier en daar toelichten en voorzien van (hyper)links. Na afloop van elk jaar geef ik een jaaroverzicht (met een link naar de diverse maandoverzichten).

September 2024 de cijfers...

Totaal aantal objecten: 7.

Gekocht: 7.

Totaal uitgegeven: € 148,75 euro (incl. verzendkosten).

Gedeeld door 7 is gemiddeld: € 21,25 euro per object.

Via kringloopwinkel: 3 (5, 6, 7).

Marktplaats: 3 (1, 2, 3).

Via (online) antiquariaat: 1 (4).

Modern: 3 (5, 6, 7).

Old & rare: 4 (1, 2, 3, 4).

September 2024: de aanwinsten...

Voor in totaal € 111,- euro (incl. verzendkosten) kocht ik voor mijn bescheiden collectie letterproeven via Marktplaats drie (1, 2, 3) bijzondere - begin twintigste eeuwse - letterproeven van de N.V. Lettergieterij 'Amsterdam' voorheen N. Tetterode.

1. "Hollandsche Mediaeval, een boek- en fantasieletter: ontworpen door S.H. de Roos" (Amsterdam, z.j. [ca. 1917]). Prijscourant achterin (met ingeplakt velletje 'prijsverhooging'). Zonder twijfel een van de meest bekende en beroemdste lettertypes ooit. Zie: Lane & Lommen, nr. 845.

2. "Moderne lettersoorten: initialen, ornamenten" (Amsterdam, z.j. [ca. 1904]). Prijscourant achterin. Zie: Lane & Lommen, nr. 395.

3. "Moderne randen: krachtige silhouette-ornamenten naar ontwerpen van den sierkunstenaar K. van Leeuwen" (Haarlem z.j. [1909]). Met ingeplakt op keerzijde omslag "Prijzen van ornamenten". Zie: Lane & Lommen, nr. 216.

4. "Aankondiging onzer Hollandsche Mediaeval een nieuwe boek-letter door ons te snijden en te gieten in X corpsen naar teekening van S. H. de Roos" (Amsterdam, 1912). De originele en zeldzame brochure van de lettergieterij 'Amsterdam' voorheen N. Tetterode waarmee dit beroemde lettertype werd geïntroduceerd. Deze vooraankondiging werd als facsimile herdrukt door De Ammoniet en maakt deel uit van "Het groeiboek", bijlage 4.

Gekocht voor € 31,- euro (incl. verzendkosten) bij Nieuw Elan.

Bij mijn kringloop kocht ik deze maand drie boeken (5, 6 en 7) voor in totaal € 6,75 euro.

5. K. Hilberdink: "Boekenmanie. De geboorte van Johan Polak als uitgever" (Amsterdam, 2012). 

6. A. van der Woud: "De nieuwe mens. De culturele revolutie in Nederland rond 1900" (Amsterdam, 2015).

7. N.van der Sijs en R. Willemijns: "Het verhaal van het Nederlands. een geschiedenis van twaalf eeuwen" (Amsterdam, 2009). Met rectificatievel dat deze uitgave een aangevulde bewerking is van beide auteurs op het in 1993 verschenen boek van J.W. de Vries, R. Willemyns en P. Burgers: "Het verhaal van een taal. Negen eeuwen Nederlands" (Amsterdam, 1993).

Het jaar geboekt, augustus 2024

In de rubriek 'Het jaar geboekt...' geef ik een overzicht van de aanwinsten van de (afgelopen) maand. Behalve de bronnen en 'de cijfers' zal ik mijn aanwinsten hier en daar toelichten en voorzien van (hyper)links. Na afloop van elk jaar geef ik een jaaroverzicht (met een link naar de diverse maandoverzichten).

Augustus 2024 de cijfers...

Totaal aantal objecten: 8.

Gekocht: 8.

Totaal uitgegeven: € 507,- euro (incl. verzendkosten).

Gedeeld door 8 is gemiddeld: € 63,38 euro per object.

Via kringloopwinkel: 2 (4, 5).

Marktplaats: 1 (1).

Via boekenmarkt: 4 (2.a, 2.b, 2.c, 2.d).

Via Ebay: 1 (3).

Modern: 1 (4).

Old & rare: 7 (1, 2.a, 2.b, 2.c, 2.d, 3, 5).

Augustus 2024: de aanwinsten...

1. "Verzameling van historische en politieke tractaten voorheen door den historieschryver Jan Wagenaar uitgegeven" (Amsterdam, 1779/1780). Twee delen (VIII) 351+16 blz. en  (VIII) 473+28 blz.) gebonden in volleren banden. Gekocht via Marktplaats voor € 80,- euro. Al heel lang wilde ik deze set hebben en toen een particuliere verkoper uit Wassenaar deze voor dit lage bedrag aanbood (een vierde van de prijs op Boekwinkeltjes) ben ik nog diezelfde dag in mijn auto gestapt om ze af te halen!

Convoluut in halfleren band met ex-libris "Bibliothèque de Th. de Jonghe" (devies: "Fortune ne vieillit pas") en een ex-libris van Mr. A. Lind. Hierin drie brand-keuren van Amsterdam gedrukt bij de stadsdrukker Pieter Hendrik Dronsberg plus een wijkopgave (2.c.).

2.a. "Brand-keure der stad Amsterdam, vervat in drie deelen" (Amsterdam, z.j. [179.])

b. "Keure en ordonnantie aangaande de wateren der stad Amsterdam" (Amsterdam, 1795).

c. Wijkindeling (60 stadswijken) met omschrijving van het blusgebied en waar de brandspuit en brand-emmers staan (z.p. [Amsterdam], z.p. [179.]).

d. "Ordonnantie en keure aangaande de brand in scheepen leggende voor de stad Amsterdam, vervat in drie deelen" (Amsterdam, 1792). Gekocht op de Deventer boekenmarkt voor € 100,- euro. Zie ook mijn blog: "De Deventer boekenmarkt, ruim 20 jaar later".

3. J. de Parival (1605-1669): "Les delices de la Hollande composés par le Sieur Jean de Parival, revues, corrigés, & augmentés de nouveau par François Savinien D'Alquie..." (Amsterdam, 1669). 

Uitgave in 12°. Inleiding/opdracht, 489 blz. plus een hoofdstukopgave; 15 platen (14 uitslaand): kaart van Nederland, uitvouwbaar panorama van Amsterdam, prent met schaatsers en stadsplattegronden van: Amsterdam, Alkmaar, Delft, Den Haag, Dordrecht, Enkhuizen, Gouda, Haarlem, Hoorn, Leiden, Rotterdam, Medemblik. Gebonden in contemporaine spitselband (overlapping vellum). Deze uiterst populaire reisgids verscheen voor eerst in 1651. Daarna volgde tal van herdrukken tot 1728 toe. Dit is de (zesde en) eerste geïllustreerde editie. Gekocht bij Octopus Biblio (Ebay) met wat vriendenkorting voor € 300,- euro (incl. verzendkosten).

4. Y. Saan (eindredactie): "Urbanus in Ouderkerk. Jubileumboek 1867-2017" (Zwanenburg, 2017). Voor mijn collectie lokale geschiedenis/Amstelland. Gekocht bij mijn lokale kringloop voor € 2,- euro.

5. H.J. van Wessem: "Ik kan Kostuumnaaien" (Leiden, 1913). Tweede ongewijzigde druk (de eerste verscheen in 1908) van deze schaarse uitgave die aansluit bij een boek dat ik al heb; H.E. van Dorp: "Ik kan Huishouden" (Leiden, 1911). Gekocht bij mijn lokale kringloop voor

€ 25,- euro.

Het jaar geboekt, juli 2024

In de rubriek 'Het jaar geboekt...' geef ik een overzicht van de aanwinsten van de (afgelopen) maand. Behalve de bronnen en 'de cijfers' zal ik mijn aanwinsten hier en daar toelichten en voorzien van (hyper)links. Na afloop van elk jaar geef ik een jaaroverzicht (met een link naar de diverse maandoverzichten).

Juli 2024 de cijfers...

Totaal aantal objecten: 7.

Gekocht: 7.

Totaal uitgegeven: € 169,65 euro (incl. verzendkosten).

Gedeeld door 7 is gemiddeld: € 24,24 euro per object.

Via kringloopwinkel: 4 (1, 2, 3, 4).

Marktplaats: 1 (6).

Via Boekwinkeltjes: 1 (5).

Via Bol.com: 1 (7).

Modern: 3 (3, 4, 7).

Old & rare: 4 (1, 2, 5, 6).

Juli 2024: de aanwinsten...

Ik deed weer diverse bijzondere vondsten deze maand in mijn lokale kringloop. Totaal betaalde ik voor vier uitgaven (1, 2, 3 en 4) € 21,75 euro

1. "De Banneling van Duivelseiland of voor eeuwig gescheiden?" (Utrecht, z.j. [1899]).

Een geïllustreerd geromantiseerd verhaal gebaseerd op de zaak Dreyfus bewerkt naar verschillende Duitse en Franse uitgaven. Vrij zeldzame colportage-uitgave waarmee werd gestart nog voordat diens proces definitief was afgelopen. Oorspronkelijk verschenen in 50 afleveringen (van zevenenhalve cent per stuk) bij de Christelijke uitgever Joh. de Liefde in Utrecht. Gebonden in twee delen (totaal 879 blz.) in originele linnen uitgeversband. Binnenkort meer hierover (en over nummer 5) in mijn blog: "De Dreyfusaffaire als sensatieroman in Nederland".

2. Nic. Tinbergen: "Klieuw" ('s Gravenhage, 1948). Bioloog Tinbergen tekende en schreef dit boek in 1942-1944 in het gijzelaarskamp in Sint-Michielsgestel als een feuilleton in brieven aan zijn kinderen. Het verhaal gaat over het leven van begin tot eind van een meeuw ('Klieuw') die ergens in een duingebied aan de Nederlandse kust leeft. Uitgever Boucher zat samen met Tinbergen in Sint-Michielsgestel. Het boekje kent verschillende herdrukken maar een eerste druk - zeker met stofomslag - is zeldzaam geworden.

3. N.C.F. van Sas: "De metamorfose van Nederland. Van oude orde naar moderniteit 1750-1900" (Amsterdam, 2004).

4. H. Mulisch: "De Aanslag" (Amsterdam, 1983). Mulisch bestseller verscheen in diverse oplagen maar een vroege druk, gebonden met stofomslag kom je niet zo vaak tegen voor twee euro en daarom mocht deze wel mee.

5. K. van den Trijsenberg: "Dreyfus 'de martelaar van het Duivelseiland". (Amsterdam, 1899). Dit is de eerste - uiterst zeldzame - geïllustreerde historische roman die in Nederland (onder pseudoniem) verscheen over de affaire Dreyfus. Alleen de Koninklijke Bibliotheek beschikt over een exemplaar. Oorspronkelijk verschenen in twee delen (dl.1. 367, dl.2. 359 blz.). Gekocht via Boekwinkeltjes bij antiquariaat Fahrenheit 451 voor € 80,50 euro (incl. verzendkosten). 

6. "Wordt ook uw kerk een paardenstal?" (z.p. [Utrecht?], z.j. [1936]). NSB brochure met aansprekende omslagillustratie (gesigneerd linksonder M.M.). Gekocht via Marktplaats voor € 31,20 euro (incl. verzendkosten).

7. A. de Jong: "Joost Halbertsma 1789-1869 een biografie. Triomfen en tragedies van een uitmiddelpuntig man" (Grou, 2018). Veelgeprezen biografie (winnaar van de Dr. Joast Halbertsmaprijs 2022) over deze Friese dominee en (historisch) letterkundige. Gekocht via Bol.com voor € 36,20 euro (incl. verzendkosten).

De Deventer boekenmarkt, ruim 20 jaar later

Ruim twintig jaar geleden bezocht ik voor het laatst de Deventer boekenmarkt.

Mijn dochter was net geboren en ik kreeg steeds meer het gevoel dat ik er niet zoveel meer vond, nadat ik er - een decennium eerder - onregelmatig was geweest. Daarbij kwam dat mijn bronnen ondertussen meer divers werden, denk aan de lokale kringloop en veilingen, naast een wekelijkse kwalitatief hoogwaardige boekenmarkt (elke vrijdag op het Amsterdamse Spui). Meer ingrijpend was het stormerhand toenemen van mijn online boekensneupen op Antiqbook, Boekwinkeltjes, Marktplaats en Catawiki. Er kwamen ook steeds meer antiquariaten (en boeken) online. Kortom, een bezoek aan de jaarlijkse Deventer boekenmarkt veranderde van een 'must go' naar 'nice'.

Inmiddels doe ik al jarenlang en het hele jaar door - ook zonder de Deventer boekenmarkt - topvondsten en mijn blog (met inmiddels ruim 500 bijdragen) getuigt daarvan.

Toen ik daarom enkele maanden geleden besloot om weer eens in Deventer te gaan kijken was dat vooral om nostalgische redenen. Bovendien kreeg ik verlof van mijn werkgever waardoor ik opeens drie dagen aaneengesloten vrij had en beschik ik sinds kort - na tien jaar - ook weer over een luxe (lease)auto.

Eerlijk is eerlijk, ik heb er de afgelopen week wel een beetje naar uitgekeken (ondanks mijn scepsis en lage verwachtingen). Goed voorbereid en na een onrustige nacht met weinig slaap werd ik zondagmorgen 4 augustus om zes uur wakker. Na het gebruikelijke ochtendritueel (waartoe sinds een klein jaartje ook een rondje behoort met mijn dochters' Lassiehond Flynn) startte ik om kwart over zeven mijn auto, gewapend met een mok koffie en een koek. Ruim een uur later parkeerde ik in een verstild Deventer op de Beestenmarkt, nabij het treinstation. Plek zat, zondag gratis en op loopafstand van het centrum (tip!).

Er is in al die jaren, zo constateerde ik vrij snel, niet zo heel veel veranderd. Veel kramen, veel boeken en - naarmate de dag vordert - nog veel meer mensen. Wel opvallend vond ik de ruime mogelijkheid om je aanwinsten te pinnen of met een 'tikkie' te betalen. Een pak contant geld op zak zoals vroeger is nauwelijks nog nodig en rijen voor de pinautomaat heb ik ook niet gezien.

Eenmaal aangekomen op zo'n markt schakel ik over naar mijn gebruikelijke 'sneupstand'.

Ik loop in het midden tussen twee rijen met kraampjes en scan links en rechts het aanbod. Strips? Geen interesse... Ansichtkaarten? Geen interesse. Moderne pockets en ramsj? Geen interesse... Dozen ongeordend modern spul? Geen interesse... Spelletjes, vreettentjes en nieuwe schrijvers die hun boeken promoten en signeren? Geen interesse...

Alleen kraampjes waar ik antiquarisch belegen drukwerk ontwaar zijn mijn tijd en aandacht waard. Dat zijn er gelukkig niet zo heel veel en bovendien gaat het dan vaak om oude bekenden van vroeger of handelaren die ik elders regelmatig tegenkom zoals antiquariaat Klikspaan (Axe van Maanen) en De Uilenspiegel (Eric Klee). 

Ik merk al gauw dat ik in al die jaren ook kieskeuriger ben geworden als het gaat om oud of interessant drukwerk. Mmmmm, wat zie ik daar? Erotische Japanse 'kussenboekjes' uit de Meijiperiode (1868-1912). Negenendertig euro is niet veel geld voor dergelijke curiosa, maar zijn ze ook echt? Het genre is zo langzamerhand enorm populair geworden onder westerse verzamelaars en wordt daarom volgens mij ook 'en masse' nagemaakt in het Verre Oosten... Doorlopen maar...

Mijn eerste bijzondere vondst (rond tien uur 's ochtends) maakt meteen grote kans om ook mijn eerste aanwinst te worden. Een kleine zeventiende eeuwse pocketuitgave van J.N. de Parival's "Les délices de la Hollande", compleet met de kaart van Nederland en alle stadsplattegronden voor slecht vijfenzeventig euro! Het perkamenten bandje ligt half los van het boekblok, maar dat kan eenvoudig worden vastgezet. Hier en daar constateer ik nog wat andere kleine defecten. Alles bij elkaar schat ik zo'n honderdvijftig euro aan restauratiekosten kwijt te zijn.

Maar toch en toch... Het wordt me net iets te veel, ook al kost deze uitgave in het antiquariaat al gauw vijfhonderd euro! Ik twijfel en na lang te hebben geaarzeld laat ik het boekje toch maar even liggen, het is vroeg en ik heb de hele markt nog voor me. Ik kom later nog wel ff kijken, denk ik... Maar als ik aan het eind van de dag weer langsloop op weg naar huis zie ik het niet meer liggen. Verkocht natuurlijk.

Regelmatig zie ik boeken die ik wel zou willen kopen, als ik ze al niet had! Bijvoorbeeld die prachtige bedrijfscatalogus van Mich(ael) Birk: "Katalog/Catalogue/Catalogo No. 4" (Tuttlingen, z.j. [ca. 1913], met zijn unieke assortiment fantasiecondooms, waarover ik hier schreef of die zeldzame brochure: "Beperking van het kindertal, hare noodzakelijkheid en de middelen om haar toe te passen" (Amsterdam, 3de druk, 1896), geschreven door mevrouw de weduwe van Ham-De Raadt. Lees daarover meer hier!

Vervolgens slenter ik langs de IJsselkade, steeds iets sneller want mijn ochtendkoffie wil eruit! Het aantal toiletwagens valt me overigens wat tegen, dat mogen er voortaan best een paar meer zijn, bovendien blijken niet alle aanwezige hulpverleners en informatiemedewerkers op de hoogte van hun min of meer verborgen achteraflocaties.

Kom ik nog bekenden tegen? Er lopen hier - zo lees ik later - 100.000 mensen rond (het weer is uitstekend!) en ik let natuurlijk totaal niet op al dat publiek, jong of oud, maar op stalletjes, boeken en oud papier. Desondanks word ik gespot door enkele X volgers (zoals @FrankBoeken en @KemperAlferink). Zelf bemerk ik verzamelaar Arie van den Berg (1948), die zijn collectie populair drukwerk uit diverse Europese landen, waaronder volksboeken en prenten, pamfletten e.d. aan het Allard Pierson heeft geschonken. Kennelijk is hij nog steeds niet uitverzameld en kan hij het kopen niet laten...

Maar mijn grootste verrassing volgt als ik op een gegeven moment naast mij een bekende stem hoor onderhandelen over een stapel verzameld werk van Eduard Douwes Dekker (1820-1887), alias Multatuli. Het blijkt een collega-beveiliger te zijn met wie ik nota bene regelmatig samenwerk op Schiphol! Ik ben stomverbaasd als hij vertelt dat hij al jarenlang fan en verzamelaar is van Multatuli en realiseer me hoe weinig ik eigenlijk weet van mijn collega's buiten het werk om.

Echt afspreken (via Whatsapp) doe ik alleen met de Boekensneuper die hier met zijn dochter rondloopt.

Hij sjouwt een tas vol met Corvey modellen voor de uitgever (genoeg voor een derde blog daarover) en zij leest en koopt vooral Engelse hardbacks (net als mijn dochter).

Ik heb voor hem mijn redactie-exemplaar van het jaarboek van het Nederlands Genootschap van Bibliofielen meegenomen; dat scheelt mij weer portokosten.

Na onze ontmoeting en wat korte boekenbabbels gaan zij weer op weg naar huis. Niet veel later - rond vier uur 's middags - besluit ook ik om er een einde aan te breien.

Als ik weer in mijn auto over de A1 zoef ligt mijn tasje vrijwel leeg naast mij op de passagiersstoel. Er zit slechts één nieuw aanwinst in. Gevonden op een kraampje langs de IJsselkade (bij een verkoper die ik me kan herinneren van een boekenmarkt lang geleden langs de Amstel, georganiseerd door de KAN).

Ditmaal liggen bij hem veel oude militaria boeken. Routineus en plichtmatig snuffel ik daar wat doorheen maar mijn oog is inmiddels gevallen op een plastic tasje met daarin een klein boekje...

Het gaat om een halfleren bandje met een bibliofiele en adellijke provenance zo blijkt uit het ex-libris; Bibliothèque de Th. de Jonghe", met het devies: "Fortune ne vieillit pas". De Brusselse Jean Baptiste Théodore de Jonghe (1801-1860) was diplomaat en advocaat en erfde een groot familiefortuin waarmee hij in dertig jaar tijd een fabelachtige (voornamelijk genealogische en heraldische) bibliotheek opbouwde. Na zijn dood werd zijn boekenberg tussen 5 november 1860 en 7 februari 1861 geveild bij Ferdinand Heussner in Brussel (Piet Buijnsters schreef uitvoerig over hem in zijn: "Geschiedenis van het antiquariaat en bibliofilie in België (1830-2012)" (Nijmegen, 2013). 

"This magnificent library was one of the greatest and most complete ever formed on the history, heraldry, genealogy, and numismatics of the Low Countries. The collection was the most important sold since Lammens and Van Hulthem 25 years earlier". In het boekje zit tevens het ex-libris van een andere - iets minder bekende - rechtsgeleerde, de Amsterdamse advocaat en procureur mr. A(braham) Lind (1858-1933).

Bij nadere inspectie thuis blijkt het te gaan om een convoluut met vier verschillende uitgaven, waarvan in ieder geval drie zijn gedrukt door Pieter Hendrik Dronsberg, die tussen 1788 en 1798 Amsterdams stadsdrukker was. Het zijn achtereenvolgens: 

A. "Brand-keure der stad Amsterdam, vervat in drie deelen" (Amsterdam, z.j. [179.])

B. "Keure en ordonnantie aangaande de wateren der stad Amsterdam" (Amsterdam, 1795).

C. Wijkindeling. 30 pagina's, dubbelzijdig bedrukt (60 stadswijken) met een omschrijving van het blusgebied van de desbetreffende wijk en waar zich de brandspuit en brand-emmers bevinden. Een curieus overzicht waarvan de functie mij in eerste instantie ontging. Titelpagina of bladnummering ontbreken en de naam van de 'Capiteyn' van de desbetreffende wijk moest kennelijk zelf worden ingevuld. Een eerder uitgegeven brand-keur gedrukt door Samuel Lamsveld uit 1763 (online raadpleegbaar) gaf de oplossing. Hierin zit namelijk één enkelzijdig (!) bedrukt blad met de informatie van wijk 38. Dergelijke informatiebladen waren kennelijk bedoeld om samen met het brand-keur te worden verstrekt aan de bevelvoerende officier van de wijk (die vervolgens zijn eigen naam daarop kon invullen). Ze werden dus niet zoals mijn exemplaar gebundeld uitgegeven (of gedrukt) maar apart per wijk verstrekt. Een curiosum waar (volgens de STCN) nog één ander voorbeeld van bekend is in de collectie van het Noord-Hollands Archief. Een integraal wijkoverzicht (inclusief de buitenwijken) vinden we pas voor het eerst achterin het Amsterdamse brandkeur van 1831.

D. "Ordonnantie en keure aangaande de brand in scheepen leggende voor de stad Amsterdam, vervat in drie deelen" (Amsterdam, 1792). 

Honderdvijfendertig euro staat er op de gele sticky note... Niet te veel geld, vind ik, en het onderwerp spreekt mij wel aan (ik schreef al eens uitvoerig over de brandspuit-penningen van de Overtoom, Nieuwer- en Ouder-Amstel). De verkoper bemerkt mijn interesse en (expres wat overdreven) aarzeling en vraagt om een tegenbod. Voor honderd euro word ik de nieuwe eigenaar. Toch nog wat gevonden en gekocht op de Deventer boekenmarkt!

Volgend jaar weer?

Een vroeg achttiende eeuws exemplaarboek

Na lange tijd had ik het genoegen om weer eens te lunchen in Amsterdam met mijn 'blogredacteur' Reinder Storm. Uiteraard op een vrijdag want dan is er ook de bekende Spui boekenmarkt en zo combineren we het nuttige (werken en boeken zoeken) met het aangename (lunchen en kletsen). Nog voordat we elkaar zouden ontmoeten was ik daar al aanwezig. Ik start het liefst rond half tien 's morgens, als velen nog hun handel aan het uitpakken en uitstallen zijn. Net even voordat andere kapers op de kust verschijnen zoals Sander Kok (antiquariaat Kok) en Frank Rutten (antiquariaat Brinkman). Van Sander heb ik niet veel te duchten. Die zie ik eigenlijk alleen nog maar moderne uitgaven kopen. Frank en ik daarentegen vissen nog wel eens in dezelfde vijver (zoals u hier kunt lezen). Ook nu was hij aanwezig, maar te laat...

Bij de kraam van kAdeBoeken (Ralf de Jong) zag ik - enigszins verscholen onder wat andere uitgaven - een vlekkerig handschrift (dacht ik) liggen dat mijn aandacht trok. Mijn eerste indruk was dat ging om vroeg achttiende eeuwse kalligrafie van iemand die daarvoor duidelijk talent had, wellicht een schrijfmeester. Het waren vijftien ongesigneerde bladen met spreuken en dergelijke in het Nederlands en Frans bijeengebonden met een simpele cahiersteek, zonder bladnummering of titelpagina. Ook al was het geen echt boek, het was me de gevraagde vijfenveertig euro wel waard, zeker omdat ik een leuke speurtocht met een verhaal voor de boeg dacht te hebben. Waren het originele spreuken of waren ze overgeschreven uit een bestaand voorbeeldboek, en door wie en/of uit welk boek?

Nog voordat Reinder arriveerde liep ik even naar de firma Vlieger om een blad groen handmarmer te kopen met het voornemen er een fraaie cassette voor te laten maken door mijn vaste handboekbinder en boekrestaurator Hans Pieterse (zie hieronder!). 

Ondertussen moest ik natuurlijk denken aan Ton Croiset van Uchelen die ik nog wel eens zie op bibliofiele bijeenkomsten van ons Genootschap. Als er iemand verstand heeft van dergelijke kalligrafische producten, dan hij wel. Van zijn hand verschenen daarover verschillende artikelen en uitgaven zoals: "Vive la Plume. Schrijfmeesters en pennekunst in de Republiek" (Amsterdam, 2005), een uitgave die destijds verscheen bij de tentoonstelling: "Pennekunst. Vier eeuwen schoonschrijven in Nederland" in de Universiteitsbibliotheek Amsterdam.

Daarin kunt u lezen dat de bloeitijd van dergelijk voorbeelduitgaven in schoonschrift (zogenaamde 'Exempel-' of 'Exemplaarboeken') aan het begin van de zeventiende eeuw lag. De zeventiende - en achttiende eeuwse schrijfmeesters - in de regel schoolmeesters - waren toen vooral afkomstig uit de Zuidelijke Nederlanden zoals Felix van Sambix (1553-1642), de vermoedelijk uit Antwerpen afkomstige Abraham van Overbeke (overl. 1638) en Jan van den Velde I (1568-1623). Vooral de laatste is door zijn: “Spieghel der Schrijfkonste” (Rotterdam, 1605) de belangrijkste schrijfmeester uit onze geschiedenis geworden.

Exemplaarboeken uit de eerste helft van de zeventiende eeuw zijn uitbundiger in hun versiering (met vaak fraaie titelpagina's en sierkaders) en de kalligrafische voorbeelden zijn meestal in meerdere talen (Nederlands, Frans, Duits, Engels, Italiaans en Latijn) en lettertypen, zowel in romein als italiek. De aan het eind van die eeuw verschenen exemplaarboeken en die van begin achttiende eeuw zijn vergeleken daarmee sober, zowel in uitvoering als in voorbeelden. De vijftien bladen die ik kocht zijn allemaal schrijfvoorbeelden in zwierig Italiaans/Florentijns schrift, het zogenaamde 'zwelschrift' (dunne en dikke/gezwollen lijnen al naar gelang de druk op de ganzeveer/pen). Het graveren op koperplaten van de handgeschreven exempelen was een secuur, tijdrovend en dus kostbaar karwei. Bovendien waren er maar weinig goede graveurs die dat konden en een paar schrijfmeesters bekwaamden zich daarom zelf in deze kunst. De bladen werden vaak ook zelf gedrukt met een plaatpers en in eigen beheer uitgegeven en los verkocht. 

Dergelijke uitgaven werden vooral gebruikt op Franse scholen waar men vakken volgden nodig voor de handel (Frans lezen, spreken, schrijven en rekenen). Bij het schrijven ging het dan - behalve om de techniek - ook over het juiste schrift en de vereiste stijl.

Thuisgekomen begon ik eerst maar eens met het uitgummen van het prijsje en enkele potloodkrabbels. Vervolgens typte ik bij Google enkele willekeurige zinnen in van een paar spreuken. Dat leverde tot mijn verbazing direct resultaat op! Ik werd verwezen naar de website van de Rijksstudio van het Rijksmuseum.

Daar bewaren ze een ongedateerd album met 37 kalligrafische schrijfvoorbeelden van Bastiaan de Boer/Boers (1650-1715), die in Warmond een Franse jongeheren kostschool hield met zijn zoon Maarten Boers (1683-1751). Eén van Bastiaan's leerlingen was de mij welbekende Sir Matthew Decker (1679-1749), die in 1748 een reis door Nederland maakte (en een reisdagboek bijhield). Blijkbaar had hij goede herinneringen aan zijn schooltijd want op 25 juli 1748 bezocht hij (de brouwer) Maarten Boers en zijn gezin. Maar dit terzijde.

Nu pas werd mij duidelijk dat ik geen origineel handschrift had, maar vijftien bladen van dit gedrukte exemplaarboek. Mijn aanwinst bevat de volgende bladen (NB. tussen haakjes noteerde ik de bladnummers van het album in het Rijksmuseum, terwijl de 'titels' hyperlinks zijn naar de betreffende afbeeldingen).

1. (1) De mid'len helpen niet...

2. (4) Hebt malkanderen hertelik...

3. (5) Wie is zoo Dwaas die met sijn eigen Lof gedient...

4. (6) O Menschen, schuw 't vergift der Logen...
5. (7) 's Herten oog, Steets om hoog (titel op object)

6. (8) Welzalig is de Man die met zijn Lot te vreeden...

7. (10) Wenst niet soo seer dat God wil geven...

8. (11) Monsieur...

9. (14) Rempli ò Seigneur nos coeurs du...

10. (15) De Wraak-zugt quetst wel aldermeest...

11. (18) Gy sondigt als 't geen Menschen sien...

12. (26) Monsieur Hieronimus vander Burg gelieft te... (gedateerd: Leijden den 1 Junij 1696)

13. (27) Montre moy donc ô Seigneur le sentier...

14. (35) Tragt een na schat die hem voldoet...

15. (36) Une Voix de triomphe et de delivrance se...

Volgens eerdergenoemde uitgave: "Vive la Plume..." zijn van het album Boers nog verschillende  exemplaren bekend. Ze bevinden zich thans in de collectie van het Rijksmuseum in Amsterdam, het Allard Pierson (3 x), de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag, de Stadsbibliotheek Haarlem en de Newberry Library in Chicago. Al deze exemplaren zijn compleet (op twee exemplaren na in het Allard Pierson die elk een blad missen) en zorgvuldig ingebonden. Ze zijn ongebruikt - gekoesterd - en dat wijst erop dat ze ooit zijn gekocht en in bezit waren van liefhebbers c.q. verzamelaars. Mijn bundeltje daarentegen is een uniek voorbeeld van een ‘selfmade’ gebruiksexemplaar, met een willekeurig aantal gekochte bladen bijgesneden tot oblong formaat (hoogte 20 cm., breedte ca 31.5 cm.), waardoor de kenmerkende drukmoet van de koperplaten grotendeels is verdwenen.

De inktvlekken op enkele bladen zijn een aanwijzing dat er met mijn aanwinst destijds werd geoefend.

In het antiquarisch circuit zullen deze uitgaven niet vaak opduiken, op een boekenmarkt is een dergelijke vondst (al dan niet compleet) uitzonderlijk.

Bastiaan Boers - tot slot - was niet alleen een bekwaam schrijfmeester maar ook een uitstekende glasgraveur. Er worden van hem verschillende glazen en flessen bewaard in diverse musea. Zijn Leidse collega Mathieu Petit deed hetzelfde en wie daarover meer wil weten raad ik aan om het artikel te lezen geschreven door P.C. Ritsema van Eck: "Bastiaan Boers en Mathieu Petit, schrijfmeesters, schoonschrijvers en glasgraveurs", in "Bulletin van het Rijksmuseum" (Jaargang 30 (1982), nr. 2).