Waarschuwing aan de mannen!

Gebruik makende van kleine deelcollecties in mijn bibliotheek heb ik de afgelopen tien jaar op mijn blog tal van onderwerpen de revue laten passeren. "Blanke Slavinnen; een bibliografie" is daar een goed voorbeeld van. Daarmee lijkt een onderwerp afgerond maar feitelijk is het telkens min of meer een tussenstand want het verzamelen gaat door en zo af en toe vind en koop ik een aanvulling. Alle nieuwe aanwinsten worden sinds kort uiteraard keurig vermeld in de rubriek "Het jaar geboekt" maar soms is er extra aandacht in een apart blog nodig.

Ditmaal betreft het een bijzondere aanvulling op mijn collectie anticonceptiebrochures en - prijscouranten (waarover ik schreef in: "Vrouwenbeschutting" en "Over vaginakogels, zaadslingeren en Atakos"). De zeldzame brochure op A5 formaat die ik via Marktplaats kon bemachtigen, inclusief los inlegvel 'Jeugd - Kracht - Gezondheid', telt twintig bladzijden en is getiteld: Wat moet de Jongeling en de Man weten?" ([z.p.], [z.j.]). Over de auteur, ene dr. Tailleur in Parijs, heb ik niets noemenswaardigs kunnen vinden. Ik heb in openbare collecties geen tweede exemplaar aangetroffen en daarom toon ik hier de hele folder, met inlegvel.

De overvloedige reclame maakt duidelijk dat het gaat om een uitgave van C.F. Schneider, met filialen in Den Haag en Amsterdam die in de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw gespecialiseerd was in 'Sanitas' anticonceptieartikelen.

Boven de titel staat: "Waarschuwing aan de mannen!" waarmee deze uitgave, anders dan mijn eerder besproken voorbeelden, zich nadrukkelijk richt tot mannen (en jongens). Mogelijk is deze brochure identiek aan "De Man" waarmee Sanitas veelvuldig adverteerde, naast "De Vrouw", een brochure die ik al liet zien in "Vrouwenbeschutting".

Het artikel van dr. Taileur waarschuwt (zoals meestal in dergelijke brochures) tegen prostitueebezoek en onanie. Daarnaast komen de drie meest voorkomende venerische (geslachts) ziekten aan bod, de eenvoudige - of weke sjanker, de druiper en syfilis, met een uitvoerige beschrijving van de symptomen. Ondertussen wordt onderaan elke bladzijde reclame gemaakt voor het wondermiddel Kavakavan ('groote flacon fl. 2,40'), gemaakt van de kava plant (Piper methysticum). Verder worden in deze brochure aanbevolen; dr. Jansonias pillen, rugpijn-nierpillen van dr. Richter, dr. Heilmans middel tegen jeuk, wonderzalf 'Sanitas' en dr. Legol's inspuiting.

De laatste paar bladzijden zijn gevuld met reclame voor 'preservatifs' oftewel condooms, suspensoirs, sponsjes en injectie-spuiten. De aanbevolen preservatifs dragen namen als 'Neverrip' ("zeer bekend goedkoop Merk, wordt veel geïmiteerd en vervalscht"), Tip-Top (een oude bekende), 'Liberty' en 'Apollo' ("Het Ideal wat men van een prima Preservatif kan vergen"). Ook wordt een vrouwencondoom aangeboden; 'de Fransche ontvanger voor dames' die in de eerder uitgegeven brochure "De Vrouw" (1907) nog werd aangeprezen als 'Amerikaansche preservatief'!

De kennisgeving op de achterzijde meldt ter geruststelling dat iedere bestelling zorgvuldig wordt verpakt en verzonden "Verzegeld en van lak voorzien, zoodat niemand kan bemerken wat de inhoud is, op verlangen zetten wij geen naam van den afzender op het pakket omdat nog enkelen op kleine plaatsen dit bezwaarlijk achten".

Gronings toostenboek

"Gelijk het plicht is op den Koning te drinken, evenzeer op den man in ons midden, die met het hoogste gezag is bekleed, wiens woord eene wet is, wiens bevelen nooit straffeloos worden overtreden, en die door de hem verleende macht zoo veel tot verhooging van ons genoegen kan bijdragen. Den Ceremoniemeester dan een dronk gewijd. 

Dat hij niet alleen nu, maar nog dikwijls deze belangrijke betrekking tot genoegen van zich zelven en tot vreugde zijner onderdanen moge bekleeden. 

Leve de Ceremoniemeester!".

Wie, zoals ik, met de afgelopen nieuwjaarsreceptie-periode nog in het achterhoofd, op websites als Boekwinkeltjes en Antiqbook zoekt op de trefwoorden 'toosten' en 'ceremoniemeester' komt verschillende schaarse boekjes tegen.
Meestal bestaat de inhoud uit een inleiding over de werkzaamheden (plichten en rechten) van de ceremoniemeester gevolgd door verschillende korte voorbeelden van toespraken en toosten bij diverse gelegenheden en voor verschillende personen. Over het algemeen zijn ze serieus van toon maar het waren desondanks geen boekjes die verkocht werden via de reguliere boekhandel.
Het was met name de handelaar in feestartikelen die ze verkocht en ze waren vooral populair vanaf het laatste kwart van de negentiende eeuw tot begin jaren dertig van de vorige eeuw.

J.D. Dijk in Groningen was zo'n handelaar, gespecialiseerd in bruilofts- en feestliederen, komieke voordrachten, blijspelen, muziek en cabaretliedteksten maar ook algemene feestartikelen waaronder lampionnen, guirlandes, waaiers, vlaggen, linten enz. Al in 1887 had hij zich in het centrum van Groningen gevestigd. Zakelijk ging het hem voor de wind want begin 1904 verhuisde hij naar een ruimer pand in de Oude Kijk-in-'t Jatstraat 66 ('hoekhuis bij de brug') waar voorheen een rijwielmagazijn had gezeten. Het pand werd (speciaal voor hem?) aangepast en kreeg een winkelpui in de voorgevel. Ruim zestig jaar heeft zijn winkel/uitgeverij daar gezeten. In 1965 viel het doek en werd de zaak opgeheven.

Ik vond kort geleden twee zeldzame (en fraai behouden) uitgaven van hem. Het gaat om het: "Toostenboek voor bruiloften en andere gelegenheden tevens een handleiding voor ceremoniemeesters" (Groningen, ([z.j.] na 1904) en een latere heruitgave getiteld: "Nieuw toostenboek voor bruiloften en partijen tevens een handleiding voor ceremoniemeesters" (Groningen, ([z.j.] 1931).
Het was niet de eerste feestelijke voordrachtenbundel die bij J.D. Dijk verscheen. Al enige tijd voor zijn verhuizing was bij hem verkrijgbaar: "De beroemde Bruiloftsgast. Nieuw voordrachtenboek ten dienste van Groene-, Koperen-, Zilveren-, Gouden- en alle andere vroolijke Bruiloften" (Groningen, [z.j.], ca. 1900), door 'D. Junior' (een pseudoniem). Inhoudelijk zijn er echter grote verschillen. De laatstgenoemde is niet alleen beperkter in onderwerp en omvang (iets meer dan 30 bladzijden) maar bovendien zijn alle 21 toespraken en heilwensen in dichtvorm.

Mijn twee nieuwe aanwinsten zijn ongedateerd maar de adresvermelding zonder telefoonnummer op het Toostenboek maakt duidelijk dat deze uitgave pas na 1904 (de verhuizing) het licht zag en in ieder geval voor 1929, het jaar waarin de zaak een telefoonaansluiting kreeg. Ik vermoed dat het verschijningsjaar ergens in het eerste decennium van de twintigste eeuw ligt. De tweede druk (één exemplaar bekend in bijzondere collecties van de Universiteit Groningen, zie afbeelding onderaan) zal ergens in de twintiger jaren zijn verschenen. De derde druk van het 'Nieuw' Toostenboek is aantoonbaar van 1931. Ook die uitgave zal wel net als zijn voorgangers enkele jaren zijn meegegaan (mede gezien de stempel op de voorzijde met een prijscorrectie!).

Net als "De beroemde Bruiloftsgast" bevatten beide uitgaven zowel voorin als achterin prijslijsten met verschillende voordrachten (voor één heer/dame of meerdere heren/dames, alsmede gemengd) die bij J.D. Dijk verkrijgbaar waren. Een voordracht kostte meestal tien of twintig cent. Men kon, volgens opgave in "De beroemde Bruiloftsgast..." kiezen uit zo'n honderd verschillende voordrachten.
In het Toostenboek was dat aantal al gegroeid naar 157. Maar echt explosief moet de groei in de 'roaring twenties' zijn geweest want het hoogste nummer in de laatste catalogus van 1931 is voordracht nr. 534, "Die nare hoofdpijn, klucht voor 1 dame en 1 heer".
Typisch Gronings was de aangeboden feestvreugde overigens niet, al duiken er hier en daar titels op in dialect zoals: "nr. 23 (3 voor 1 heer GRONINGER TONGVAL) Zesmoal ruierom. - Doar kènst dij dood op loeren. - Petroleum? of nijt.", "nr. 46 (4 in den GRONINGER TONGVAL). Siene loat mie lös. - Zoo'n mispunt. - Grönneger potperie. - Roulf Ongeluk.", "70. DOAMES-VEURDRACHTEN in de Grönneger toal", "266. SIEMEN BALDERBOER GAIT VRIJEN, Groninger toal, veur 2 daomes en 1 heer" en "276. DE NOALOATENSCHAP VAN OOME LOEKS, Groninger toal. 1 daome en 3 heeren".
Deze reclamelijsten zijn niet geheel zonder belang want het overgrote deel van de aangeboden voordrachten (of liedjes) is (ondanks hun vaak aanzienlijke oplagen) spoorloos verdwenen en niet aanwezig in openbare - of bijzondere bibliotheekcollecties.

Behalve een prijsverschil (zowel voor wat betreft het boekje als voor de aangeboden artikelen) is er ook een verschil in omvang. Het Toostenboek telt 127 pagina's en het Nieuw Toostenboek nog maar 79! Dat heeft niet alleen te maken met het lettertype en de opmaak maar ook met het verminderen van het aantal verschillende teksten per onderdeel van drie, soms vier, naar twee!
Het meest duidelijk komt dat naar voren bij het hoofdstuk toosten 'aan personen van verschillende maatschappelijke betrekkingen'. De eerste druk bevat niet alleen per betrekking c.q. beroep (waaronder de boekhandelaar!) meestal drie verschillende toost-teksten maar telt bovendien meer beroepen. In de nieuwe druk ontbreekt een toost aan de kruidenier, bakker, slager, molenaar en ambtenaar!

Overigens is het weglaten van één van de toost-teksten aan de boekhandelaar enigszins verklaarbaar, want in de desbetreffende tekst werd Laurens Koster aangehaald en gehuldigd als uitvinder van de boekdrukkunst en dat geloofde bijna niemand meer in 1931!

"Mijne heeren en dames!

Gelijk in elken schouwburg het geluid der schel gehoord wordt, wanneer het aangekondigde stuk zal beginnen en wanneer het geëindigd is, zoo ook hier,

Nu ons tweede en laatste bedrijf zal eindigen, acht ik mij verplicht voor het laatst de schel te doen hooren. Ik doe dit met de verklaring, welke zeker ook de uwe zal zijn, dat het ons hier noch aan stoffelijk, noch aan geestelijk genoegen heeft ontbroken, en uit den wensch, dat er spoedig weder eene aanleiding tot zulk een genoeglijke bijeenkomst moge ontstaan".

2018 geboekt. Een jaar in feiten en cijfers

2018 is voorbij en 2019 nog maar net begonnen.
Voor het eerst is zichtbaar wat deze bibliofiel in een jaar kocht en uitgaf aan zijn 'gentle madness'. Geïnspireerd door het boekjaar 2017 van de Bibliotheca Studentica & Erotica hield ik u het afgelopen jaar dagelijks, wekelijks en maandelijks (ook via Twitter) op de hoogte van mijn nieuwe aanwinsten in de rubriek 'Het jaar geboekt'.
Al gauw werd mij duidelijk dat de nieuwe rubriek onder mijn lezers erg populair is. Smakelijk leesvoer dus en dat zal enerzijds te maken hebben met de diversiteit aan boekjes en onderwerpen, anderzijds met de gegeven prijzen en vindplaatsen.
Ik hoop ook dat de overzichten u hebben geïnspireerd. Geïnspireerd bij het zoeken naar -, verzamelen van - en lezen of schrijven over bijzondere, zeldzame en curieuze boekjes.
Het antwoord op de vraag; 'moet ik hiermee doorgaan op mijn blog?' lijkt mij vrij retorisch.

In april 2019, bestaat dit blog alweer tien jaar. Een hele prestatie (al zeg ik het zelf) want driekwart van de (min of meer vergelijkbare) boekenblogs stopt er mee binnen die periode. Of ik nog een periode van tien jaar zal halen is maar de vraag maar voorlopig denk ik niet aan stoppen. Bloggen over mijn boeken(vondsten) blijft een leuke manier om je passie en kennis te delen. Bovendien weet ik dat velen mijn boekenvondsten en avonturen in de wereld van het (oude) boek appreciëren en krijg ik regelmatig positieve reacties.

Iemand die ik in dat kader nadrukkelijk wil noemen is boekenvriend Reinder Storm (conservator cartografie, geografie en reizen BC/UvA), die mij onlangs nog een bibliofiel boekje schonk (december, aanwinst nr. 1).
Mijn stukjes worden door hem (hij blogt zelf ook!) nauwkeurig gelezen en regelmatig wijst hij mij - achter de schermen - op taal- en spellingsfouten 'spijkers' (al dan niet op laag water), die ik vervolgens onmiddellijk verbeter. Mijn verhaaltjes worden daar alleen maar beter van en ik ben nou eenmaal een perfectionist! Bij deze nogmaals hartelijk dank voor je gewaardeerde 'spijkers' in het afgelopen jaar Reinder!

Time flies if you have fun buy books...

Tijd voor de jaarafrekening. Wat gaf Perkamentus uit per maand aan hoeveel objecten en wat was de gemiddelde kostprijs?

1. Januari: uitgegeven € 197,50 euro voor 16 objecten is €12,34 euro per object (3 gekregen).
2. Februari: uitgegeven € 150,38 euro voor 16 objecten is € 9,40 euro per object.
3. Maart: uitgegeven € 297,30 euro voor 24 objecten is € 12,39 euro per object (4 gekregen).
4. April: uitgegeven € 141,04 euro voor 18 objecten is € 7,84 euro per object (3 gekregen).
5. Mei: uitgegeven € 69,94 euro voor 9 objecten is € 7,77 euro per object.
6. Juni: uitgegeven € 175,43 euro voor 5 objecten is € 35,09 euro per object.
7. Juli: uitgegeven € 110,04 euro voor 11 objecten is € 10,00 euro per object.
8. Augustus: uitgegeven € 178,31 euro voor 23 objecten is € 7,75 euro per object (2 gekregen).
9. September: uitgegeven € 205,43 euro voor 19 objecten is € 10,81 euro per object.
10. Oktober: uitgegeven € 181,05 euro voor 14 objecten is € 12,93 euro per object (2 gekregen).
11. November: uitgegeven € 256,42 euro voor 16 objecten is € 16,03 euro per object (1 gekregen).
12. December: uitgegeven € 49,70 euro voor 5 objecten is € 9,94 euro per object (3 gekregen).

Totaal werd in 2018 € 2012,54 euro uitgegeven aan 176 objecten. Dat is zo'n € 11,43 euro per object (18 objecten kreeg ik).
Gemiddeld gaf ik dus per maand € 168,- euro uit voor (eveneens gemiddeld) 16 objecten (zowel gekocht als gekregen). De voordeligste maand was augustus met de meeste objecten tegen de laagst gemiddelde prijs!
Bibliofilie is geen dure hobby als je kijkt naar de gemiddelde prijs voor een object op jaarbasis (die niet veel verschilt van de € 10,76 euro de Bibliotheca Studentica en Erotica gemiddeld per object uitgaf in 2017!). Zelfs in de duurste maand (juni) was de gemiddelde prijs maar € 35,09 euro voor vijf bijzondere antiquarische objecten! Wat de Nederlander gemiddeld aan zijn/haar hobby in 2018 uitgaf is (mij) niet bekend maar in 2013 was dat ruim € 800,- euro per jaar.

De 'boektempel' die ik liet bouwen door Natasha Herman van de Redbone Bindery in Groningen en beschreef in mijn blog "Idolatrie" is in 'het jaar geboekt' buiten beschouwing gelaten. De kosten daarvan bedroegen totaal € 847,- euro.

Ik hield gedurende het jaar ook het aantal nieuwe aanwinsten per bron bij. Waar vond Perkamentus zijn objecten? Het totaallijstje ziet er als volgt uit:

- Boekwinkeltjes: 63
- kringloopwinkel: 39
- boekhandel: 1
- museumwinkel: 1
- boekenmarkt: 23
- (online) antiquariaat: 25
- Marktplaats: 18
- Bol.com: 2
- Koningsdag vrijmarkt: 1
- Ebay: 1
- Catawiki: 2

Ik koop zeer zelden een nieuw boek in de reguliere boekhandel. Het afgelopen jaar slechts twee; in april via Bol.com (aanwinst nr. 14); J. Gawronski (e.a.): "Oeroud Amsterdam. een zoektocht naar de vroegste geschiedenis van de stad" (Amsterdam, 2018) en in november (aanwinst nr. 10); M. Hageman: "De geschiedenis volgens Bicker 1746-1812" (Amsterdam, 2018). Dat wil niet zeggen dat er weinig tot geen recente uitgaven binnenkwamen!
Nieuwe uitgaven zijn betrekkelijk snel tweedehands te koop en dat kan veel geld schelen. Meest sprekende voorbeeld in het afgelopen jaar was de biografie van M. Mathijsen: "Jacob van Lennep. Een bezielde schavuit" (Amsterdam, 2018). Die kost(te) € 39,95 euro in de reguliere boekhandel maar via Marktplaats kocht ik het boek in oktober (aanwinst nr. 12), en dus nog in het jaar van verschijnen, voor slechts € 7,50 euro (zonder verzendkosten)!

Opvallende afwezigen in dit bronnenlijstje zijn de bekende veilinghuizen. Alleen bij online veilinghuis Catawiki kocht ik in 2018 twee bijzondere objecten (in juni aanwinst nr. 4 en in september aanwinst nr. 6). In beide gevallen betrof het uitgaven van mijn boekenplankheld, de 18de eeuwse (stads)historicus Jan Wagenaar.
Als er iets duidelijk wordt uit mijn bronnen is het wel het feit dat ik vooral een digitale boekensneuper ben!

Vervolgens is het aantal nieuwe aanwinsten (zowel gekocht als gekregen) per categorie duidelijk geworden, al is de uitkomst voor mij geen verrassing. Het afgelopen jaar was de verdeling als volgt:

- Modern: 53
- Marge & klein bibliofiel drukwerk: 11
- Old & rare: 130

- Boekcassette: 1

Bij vier aanwinsten in de categorie 'old & rare' ging het niet om een boek maar om een portretgravure.
In juli kocht ik een portret van Jan Wagenaar (aanwinst nr. 8) evenals in oktober (aanwinst nr. 1.a).
Gelijk met de laatste kocht ik ook het portret van Nicolaas Bondt
(nr. 1.b). Alle drie werden 'verwerkt'.
De eerste werd (een oude gewoonte!) toegevoegd aan
J. Wagenaar: "Vaderlandsche Historie Verkort; en bij vraagen en antwoorden voorgesteld", (Amsterdam, 1770), een boekje dat u terug kunt vinden in mijn lijstje aanwinsten van juni (nr. 4).
De laatste twee werden gebruikt voor de eerdergenoemde boekcassette die ik liet maken.
Het vierde portret, van Baron van Westreenen van Tiellandt, kreeg ik in augustus (aanwinst nr. 12) van Jos Albers op het Waterlooplein. Ik schreef er over in "Portret van een rasbibliofiel" en sindsdien staat het ingelijst op een boekenkast.

Naast een introductie begin 2018 en een maandelijkse overzicht met aanwinsten verschenen er ook nog twintig individuele blogbijdragen. Die zijn vrijwel allemaal terug te voeren op een nieuwe aanwinst waaruit volgt dat regelmatig bijzondere uitgaven scoren in ieder geval voor Perkamentus' blog van levensbelang is!

Tot besluit; het is niet makkelijk om uit de blogbijdragen in het afgelopen jaar een favoriet te selecteren, maar als ik moet kiezen wordt het: "De antiquaar, de bibliofiel en de ontsluijerde auteur". Het is een mooi voorbeeld van een boekavontuur, zoals ik ze vaker zou willen beleven.

De meest in het oog springende topvondsten in 2018 waren wat mij betreft: "Galante dichtluimen" (z.p.['s-Gravenhage], 1780) waarover ik hier schreef en het opdrachtexemplaar van Jan Wagenaar: "’T verheugd Amsterdam ter gelegenheid van het plegtig bezoek hunner doorlugtige en koningklyke hoogheden Willem, prinse van Oranje en Nassau, erfstadhouder der vereenigde Nederlanden, enz. enz. enz. en zyne gemaalinne Fredrica Sophia Wilhelmina Prinsesse van Pruissen, op maandag, den 30 May, en eenige volgende dagen des jaars 1768. Door Jan Wagenaar, Historieschryver der gemelde stad” (Amsterdam, 1768).
Blijft, 'last but not least', één prangende vraag over; wat was in 2018 op dit blog uw favoriete blogbijdrage en topvondst? 

Ik wens al mijn lezers een bijzonder voorspoedig jaar en een boekrijk 2019!

Overzicht aanwinsten per maand:

Januari
Februari
Maart
April
Mei
Juni
Juli
Augustus
September
Oktober
November
December