Op de laatste boekenmarkt langs de Amstel van dit jaar georganiseerd door De Kan kocht ik de: "Jubileum Uitgave ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan van den dienst onder gemeentelijk beheer. 1877 October 1927" (Amsterdam, 1927). Een zeer zeldzame brochure van de Stadsreiniging Amsterdam die een overdruk is van 'De Amsterdamsche Gids' (Jrg. 3, 1927, nr. 4, 'jubileum-nummer stadsreiniging'). Ik ken slechts één ander exemplaar in de collectie van het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG).
Zoals mijn trouwe lezers weten is Perkamentus bijzonder geïnteresseerd in folder- en brochuremateriaal over krotten, sloppen, armoede, en daaraan gerelateerde zaken als drankmisbruik, bedelarij, prostitutie, fecaliën & vuilverwerking etc. Toen ik er twee tientjes voor neerlegde maakte de verkoper de opmerking dat de omslag wel eens het werk zou kunnen zijn van Fré Cohen (1903-1943).
Het rode kader op de voor- en achterzijde doen wel wat aan haar werk denken maar dergelijke strakke lijnpatronen werden ook al toegepast door Anton Kurvers (1889-1940) die sinds 1918 werkzaam was voor de gemeente Amsterdam.
Officieel zou ze daar pas op 1 september 1929, parttime, in dienst treden. Haar bedrijvige en energieke optreden bezorgden deze 'sierkunstenares' al gauw de bijnaam 'Saartje Wip'.
Ik heb overigens al eens eerder geschreven over Fré Cohen, die voor de Tweede Wereldoorlog smaakvolle typografische ontwerpen maakte, maar dit terzijde.
Er is nog een reden waarom de opmerking van de verkoper mij verraste en dat is omdat ik me plots realiseerde dat ik enkele bijzondere items in mijn collectie heb die alles te maken hebben met haar en de Stadsreiniging Amsterdam.
Het gaat om een serie (ansicht)kaarten (ca, 14,5 cm. x 9 cm.) in een mapje met als opdruk een gesigneerde (FC) linosnede. De afbeelding op het mapje toont een staande afvalbak van de Stadsreiniging Amsterdam (SR) met daarboven een halve getande cirkel, (rechtsonder) drie Sint-Andrieskruizen (uit het Amsterdamse gemeentewapen) en de tekst: "Reinheid bovenal! Aangeboden door de Stadsreiniging te Amsterdam" (Amsterdam, 1931). Op de binnenflap van de omslag staat:
"Gedrukt ter Stadsdrukkerij Amsterdam - Ontwerp Fré Cohen. Serie... (A of B)".
De mapjes verschenen destijds in drie kleuren; rood, blauw en groen. Van de drie kleuren is de groene serie het meest zeldzaam.
Elk mapje bevat zes ongenummerde kaarten in één kleur met op de voorzijde zes verschillende afbeeldingen, waaronder korte tekstjes staan in eindrijm. Totaal zijn er echter twaalf afbeeldingen verdeeld in een A - en een B serie. Van elke kleur bestaan twee mapjes, één met de A serie en een ander met serie B!
Op de achterzijde van de kaarten staan wat lijnen met de woorden 'Briefkaart', 'Afzender' en verticaal 'Stadsreiniging Amsterdam'.
Bij de A serie gaat het om de volgende kaarten:
- Het spelen op een vuilnisschuit, dat is voortaan toch zeker uit?
- Zeg jongen wil je 't wel eens laten, dat schoppen tegen vuilnisvaten?
- Van 'n frisse koude straal houden de jongens allemaal, maar menigeen die 't duur bekoopt, doordat hy onder d'auto loopt.
- Er was eens 'n mannetje (t was niet wys), dat bouwde zyn huisje al op het ys, maar de stad is er minder op gesteld, dat men bouwt op het ys een vuilnisbelt.
- Voor orde en netheid zul je zien, geeft de S.R. ze elk een tien.
- Een vruchtenschil heeft onverwacht reeds menigeen ten val gebracht.
Bij de B serie zijn het:
- Buiten eten is gezond, maar... geen afval op den grond!
- Men houd' zyn kaartje in de hand, tot aan de naaste vuilnismand.
- Zoo'n strooibiljet ontsiert de straat, terwyl het verder niemand baat!
- De mooie grachten onze stad, gebruik ze niet als vuilnisvat!
- Pas op als 't weer gebeurt! Je wordt direct bekeurd.
- Een hond is een dier, dat in vuilnis wel wroet, maar.. hoe vind je een jongen, die zoo iets doet?
Ondanks de vrij aanzienlijke oplage worden ze antiquarisch zelden aangeboden, zeker als compleet setje in het oorspronkelijke mapje.
Zelf bezit ik drie complete mapjes, één groen (serie B), één rood (serie B) en één blauw (serie A). Alle drie in een uitstekende conditie.
Uiteraard worden de ansichtkaarten genoemd in het overzicht van haar oeuvre opgenomen in het tentoonstellingsboekje: "Rond Paasheuvel en Prinsenhof" (Amsterdam, 1977) en het overzichtswerk: "Fré Cohen (1903-1943). Leven en werk van een bewogen kunstenares" (Abcoude, 1993).
Wonderlijk genoeg noemen beiden als verschijningsjaar 1935 en dat is - zo constateer ik - door menige verzamelaar en collectiebeheerder klakkeloos overgenomen...
Ze zijn echter al vier jaar eerder verschenen, in 1931, ter gelegenheid van het in gebruik nemen van de nieuwe staande afvalbakken van de Stadsreiniging Amsterdam ontworpen door P.L. Marnette (1888-1948). In een kort bericht in de krant 'Het Vaderland' van 18 juli 1931 wordt medegedeeld dat de kaarten die zomer gratis werden verspreid onder de leerlingen van de hoogste klassen der lagere scholen te Amsterdam: "tot bevordering van den algemeenen reinheidstoestand der straten en grachten van de stad". Een jaar later, in de zomer van 1932, vinden we een artikel in het 'Algemeen Handelsblad' waarbij als illustratie één van de kaarten is afgebeeld. Wat betreft de korte tekstjes onder de afbeeldingen weten de auteurs van het eerdergenoemde overzichtswerk te melden dat deze mogelijk zijn geschreven door Clinge Doornbos (1884-1978).
De ansichtkaarten van Fré Cohen ontworpen voor de Stadsreiniging Amsterdam zijn van een tijdloze schoonheid. Nog steeds zijn er enkele voorbeelden als modern drukwerk te koop bij Art Unlimited.com.
Er is nog een reden waarom de opmerking van de verkoper mij verraste en dat is omdat ik me plots realiseerde dat ik enkele bijzondere items in mijn collectie heb die alles te maken hebben met haar en de Stadsreiniging Amsterdam.
"Gedrukt ter Stadsdrukkerij Amsterdam - Ontwerp Fré Cohen. Serie... (A of B)".
Elk mapje bevat zes ongenummerde kaarten in één kleur met op de voorzijde zes verschillende afbeeldingen, waaronder korte tekstjes staan in eindrijm. Totaal zijn er echter twaalf afbeeldingen verdeeld in een A - en een B serie. Van elke kleur bestaan twee mapjes, één met de A serie en een ander met serie B!
Op de achterzijde van de kaarten staan wat lijnen met de woorden 'Briefkaart', 'Afzender' en verticaal 'Stadsreiniging Amsterdam'.
Bij de A serie gaat het om de volgende kaarten:
- Het spelen op een vuilnisschuit, dat is voortaan toch zeker uit?
- Zeg jongen wil je 't wel eens laten, dat schoppen tegen vuilnisvaten?
- Van 'n frisse koude straal houden de jongens allemaal, maar menigeen die 't duur bekoopt, doordat hy onder d'auto loopt.
- Er was eens 'n mannetje (t was niet wys), dat bouwde zyn huisje al op het ys, maar de stad is er minder op gesteld, dat men bouwt op het ys een vuilnisbelt.
- Voor orde en netheid zul je zien, geeft de S.R. ze elk een tien.
- Een vruchtenschil heeft onverwacht reeds menigeen ten val gebracht.
- Buiten eten is gezond, maar... geen afval op den grond!
- Men houd' zyn kaartje in de hand, tot aan de naaste vuilnismand.
- Zoo'n strooibiljet ontsiert de straat, terwyl het verder niemand baat!
- De mooie grachten onze stad, gebruik ze niet als vuilnisvat!
- Pas op als 't weer gebeurt! Je wordt direct bekeurd.
- Een hond is een dier, dat in vuilnis wel wroet, maar.. hoe vind je een jongen, die zoo iets doet?
Zelf bezit ik drie complete mapjes, één groen (serie B), één rood (serie B) en één blauw (serie A). Alle drie in een uitstekende conditie.
Uiteraard worden de ansichtkaarten genoemd in het overzicht van haar oeuvre opgenomen in het tentoonstellingsboekje: "Rond Paasheuvel en Prinsenhof" (Amsterdam, 1977) en het overzichtswerk: "Fré Cohen (1903-1943). Leven en werk van een bewogen kunstenares" (Abcoude, 1993).
Wonderlijk genoeg noemen beiden als verschijningsjaar 1935 en dat is - zo constateer ik - door menige verzamelaar en collectiebeheerder klakkeloos overgenomen...
Ze zijn echter al vier jaar eerder verschenen, in 1931, ter gelegenheid van het in gebruik nemen van de nieuwe staande afvalbakken van de Stadsreiniging Amsterdam ontworpen door P.L. Marnette (1888-1948). In een kort bericht in de krant 'Het Vaderland' van 18 juli 1931 wordt medegedeeld dat de kaarten die zomer gratis werden verspreid onder de leerlingen van de hoogste klassen der lagere scholen te Amsterdam: "tot bevordering van den algemeenen reinheidstoestand der straten en grachten van de stad". Een jaar later, in de zomer van 1932, vinden we een artikel in het 'Algemeen Handelsblad' waarbij als illustratie één van de kaarten is afgebeeld. Wat betreft de korte tekstjes onder de afbeeldingen weten de auteurs van het eerdergenoemde overzichtswerk te melden dat deze mogelijk zijn geschreven door Clinge Doornbos (1884-1978).
Han Boering (1943-2015), I Tjing kenner en graficus uit Alkmaar, maakte er in de jaren negentig een zeefdruk van met negen kaarten in rood (verschenen bij uitgeverij Tuindorp in Haarlem) en bij de verschijning van eerdergenoemd overzichtswerk in 1993 ontwierp Jeroen de Vries een affiche voor de gelijknamige tentoonstelling in het Amsterdams Historisch Museum met daarop negen kaarten in blauw.
Vrijwel onbekend is dat er van de afbeeldingen ook vellen schoolschrift-etiketten zijn gemaakt (30 cm. x 21.1 cm.). Het papier is heel dun en de etiketjes (10.55 cm. x 7.5 cm.) zijn voorgestanst. Ik bezit sinds kort zo'n uiterst zeldzaam vel met acht verschillende voorstellingen gedrukt in een bruintint. Waarschijnlijk waren er ook vellen in andere kleuren. Deze schoolschrift-etiketten worden niet genoemd in de aangehaalde oeuvre overzichten. Dat is wel het geval met een vergelijkbare opdracht voor schoolschrift-etiketten van de Commissie voor het Onderwijs uit 1930. Ook daar gaat het om acht afbeeldingen op een vel in groen, bruin, rood of blauw, met als thema 'Veilig Verkeer' (oplage 1 miljoen stuks!).
Vrijwel onbekend is dat er van de afbeeldingen ook vellen schoolschrift-etiketten zijn gemaakt (30 cm. x 21.1 cm.). Het papier is heel dun en de etiketjes (10.55 cm. x 7.5 cm.) zijn voorgestanst. Ik bezit sinds kort zo'n uiterst zeldzaam vel met acht verschillende voorstellingen gedrukt in een bruintint. Waarschijnlijk waren er ook vellen in andere kleuren. Deze schoolschrift-etiketten worden niet genoemd in de aangehaalde oeuvre overzichten. Dat is wel het geval met een vergelijkbare opdracht voor schoolschrift-etiketten van de Commissie voor het Onderwijs uit 1930. Ook daar gaat het om acht afbeeldingen op een vel in groen, bruin, rood of blauw, met als thema 'Veilig Verkeer' (oplage 1 miljoen stuks!).
Geen opmerkingen:
Een reactie posten