Het jaar geboekt, december 2024

In de rubriek 'Het jaar geboekt...' geef ik een overzicht van de aanwinsten van de (afgelopen) maand. Behalve de bronnen en 'de cijfers' zal ik mijn aanwinsten hier en daar toelichten en voorzien van (hyper)links. Na afloop van elk jaar geef ik een jaaroverzicht (met een link naar de diverse maandoverzichten).

December 2024 de cijfers...

Totaal aantal objecten: 8.

Gekocht: 7.

Gekregen: 1.

Totaal uitgegeven: € 289,05 euro (incl. verzendkosten).

Gedeeld door 7 is gemiddeld: € 41,29 euro per object.

Via kringloopwinkel: 2 (3, 4).

Via boekhandel: 2 (6, 8).

Via Marktplaats: 3 (1, 2, 7).

Modern: 7 (1, 2, 3, 4, 5, 6, 8).

Old & rare: 1 (7).

December 2024: de aanwinsten...

1. V. Mentzel (fotografie): "Rijksmuseum" (Amsterdam, 2013). 'Baksteenboek' ('Brick book') vormgegeven door Irma Boom en uitgegeven als sluitsteen van het openingsjaar van het Rijksmuseum als dank aan iedereen die bijdroeg aan de herinrichting en opening. Gelimiteerde uitgave, niet in de handel. Dit is nummer 0763. Gekocht van een particulier via Marktplaats voor € 75,- euro. Voor mijn verzameling boeken ontworpen door Irma Boom.

2. P. Tummers: "Limburg. Een geschiedenis" (Maastricht, 2013). Driedelig standaardwerk over de geschiedenis van de provincie Limburg (waar mijn voorouders vandaan komen) uitgegeven door het Limburgs Geschied- en Oudheidkundig Genootschap (LGOG). Antiquarisch spaarzaam verkrijgbaar tegen forse bedragen. Bij Zwiggelaar auctions werd onlangs nog een set afgehamerd voor € 130,- euro excl. veilingkosten! Gekocht via Marktplaats voor € 122,95 euro (incl. verzendkosten). 

3. L. Kerssemakers: "Beschrijvende catalogus boekbinden. Een overzicht van de vakbibliotheek van Geert van Daal, handboekbinder te Dodewaard" (Deventer, 2008). Met inleidende artikelen over meesterboekbinder Geert van Daal (1941-2024) als verzamelaar, door Jan Storm van Leeuwen, van Henk ten Bohmer (voorzitter van Stichting Boekbehoud) en van Leo Kerssemakers. Gevolgd door vijftien hoofdstukken met inleiding door Leo Kerssemakers waarin wordt verwezen naar belangrijke en opvallende banden uit Geert's boek(banden)bibliotheek. Gelardeerd met interessante anekdotes van Geert (die ik leerde kennen via het Nederlands Genootschap van Bibliofielen) over het verzamelen en kopen van diverse bijzondere boeken. Door zijn beperkte oplage antiquarisch schaars. Gekocht bij mijn kringloop voor € 15,- euro.

4. S. Meuwese, J. Pierens & A. Dijkstra : "Elsrijk in oorlogstijd. Bijzondere verhalen uit een gewone buurt in Amstelveen" (Aalsmeer, 2024). Voor mijn plankje lokale geschiedenis vond ik in mijn kringloop dit boekje dat mij in het geheel niet bekend voorkwam (terwijl ik toch goed op de hoogte ben van de lokale geschiedenis en wat daarover her en der wordt geschreven). Niet zo vreemd want het verscheen onlangs, in april van dit jaar! Voor € 3,50 euro mocht het mee.

5. E. Brooke-Hitching: "The Madman's Library. The Strangest Books, Manuscripts and Other Literary Curiosities From History" (London, 2020. Toen ik de vrolijke kluizenaar (kent u: Democritus Minor?) kon verblijden met wat dubbele exemplaren van: "Curiositeiten van allerlei aard", ontving ik deze fraaie uitgave over curieuze boeken als geschenk. Daar wordt toch elke bibliofiel blij van? De auteur en zijn boek(en) zijn overigens ook op YouTube terug te vinden!

6. B. Vannieuwenhuyzen, M. Griffioen en A-R van Schaik: "Oude kaarten lezen. Handboek voor historische cartografie" (2023). Ik kom regelmatig in aanraking met oude (topografische) kaarten en schrijf er ook wel eens wat over. Dit boek leek mij derhalve een bijzonder nuttige aanwinst voor mijn bibliotheek. Met wat boekenbon-korting gekocht bij een online boekhandel voor € 38,90 euro.

7. "Vermeerderd, verbeterd en de volmaaktheid overtreffend nieuw ontwerp van wet van behoud, liefde en redding" ('s-Gravenhage, 1844): Curieuze met houtsneden geïllustreerd pamflet, een "proeve van een geïllustreerd staatkundig nieuwsblad, ingerigt naar de behoeften der natie: art. 225 van de Grondwet in toepassing gebragt voor hen die niet kunnen of willen lezen.".

Dit stripverhaal verscheen naar aanleiding van de aansporing tot deelneming aan de (zogenaamde) vrijwillige 3% geldlening, uitgeschreven in maart 1844 door minister van Financiën F.A. van Hall, waarmee een faillissement van Nederland werd voorkomen. Gekocht via Marktplaats voor € 18,70 euro (incl. verzendkosten).

8. S. van Ginneken: "Amsterdam door vreemde ogen. Toeristenstad in wording" (Amsterdam, 2024). In dit proefschrift wordt de geschiedenis van Amsterdam als toeristenstad geanalyseerd aan de hand van de verschillende reisgidsen die vanaf ca. 1840 verschenen als leidraad bij een bezoek aan de hoofdstad. Trouwe bloglezers weten dat ik diverse 18de, 19de en vroeg 20ste eeuwse reisgidsen van Amsterdam bezit (en verzamel). Dit leek mij daarom een boeiende studie, die ik wellicht nog eens bij het samenstellen van een toekomstig blog kan gebruiken. Gekocht bij de Athenaeum boekhandel op het Amsterdamse Spui met wat boekenbon-korting voor € 15,- euro.

Hoe een 'straatnamenlijst' een legenda werd

Onlangs verwierf ik bij het Haarlemse veilinghuis Bubb Kuyper mijn derde achttiende eeuwse stadsgids van Amsterdam (zie mijn aanwinsten van november 2024, nr. 5).
Het gaat om: "Le Guide, Ou Nouvelle Description d'Amsterdam; Enseignant aux Voyageurs, et aux Negocians, Son Origine, ses Agrandissements & son Etat actuel; Sa Splendeur, son Commerce, & la Description de ses Edifices, Ruës, Ports, Canaux, Ponts, Ecluses, &c. le départ des Postes, des Chariots, des Barques, &c. Avec une Description de sa belle Maison de Ville" (Amsterdam, 1734).

Deze Franstalige gids is een vertaling van de: "Wegwyzer door Amsterdam...", die voor het eerst verscheen in 1713 (en vervolgens in 1726, 1737 en 1751). Twee latere Franse edities (uit 1772 en 1793) werden al een jaar eerder bij hetzelfde veilinghuis aan mij toegeslagen (zie mijn aanwinsten van november 2023, nrs. 7.a. en 7.b.).

Een dergelijk bezit nodigt uit tot een vergelijking tussen de gidsen onderling. Natuurlijk zijn er verschillen in de indeling en inhoudelijke informatie maar ook de illustraties zijn in elke gids door andere graveurs gedaan. Een wezenlijk onderdeel - en aanwezig in elke moderne stadsgids - is een stadsplattegrond. In de editie uit 1734 ontbreekt die nog (later toegevoegde kaartjes buiten beschouwing gelaten). 

Daarvoor in de plaats zit een stadspanorama gegraveerd door Daniel de Lafeuille (1640-1709) dat in de latere edities ontbreekt. Vanaf bladzijde 72 treffen we de feitelijke 'wegwyzer' aan: "Guide des canaux, ruës & travérses, de la ville d'Amsterdam", een overzicht van alle grachten, straten en stegen. Eerst de oude stadszijde (vanaf De Beurs tot de Weesperpoort) en vervolgens de nieuwe -zijde (vanaf de Tesselse/Texelse kade tot Bickerseiland). Tot slot volgen de grachten, straten en stegen die lagen in de laatste, vierde uitleg (stadsvergroting), tussen de Heiligeweg en de Amstel. Met een dergelijk overzicht in de hand, een geschreven plattegrond (die veel weg heeft van een 'straatnamenlijst'), kon de bezoeker/toerist al wandelend een route langs de genoemde stegen, straten en sluizen van de stad uitstippelen of de weg vinden naar een locatie/bezienswaardigheden.

Ook mijn editie van 1772 bevat dit overzicht maar ditmaal bevindt zich voorin ook een stadsplattegrond, "Plan de la ville de Amsterdam/De platte grond van de stad Amsteldam". 

Het desbetreffende kaartje (19.5 cm. breed en 16.5 cm. hoog) vond ik snel terug in het onvolprezen overzicht van Marc Hameleers: "Kaarten van Amsterdam 1538-1865" (Amsterdam, 2013) onder nummer 109 (blz. 217), 4de uitgave. Hameleers signaleert het kaartje in de Guides die door Covens en zijn familie werden uitgegeven in 1772, 1793 en 1802.

En inderdaad vind ik het kaartje terug in mijn gids van 1793 en het online exemplaar van de editie uit 1802. De 26 nummers tellende legenda linksboven is eenvoudig. Behalve het stadhuis, de waag, de beurs (1, 2, 3) en het besjeshuis (26) worden alleen nog twee scheepswerven, wat kerken (kapellen) en stadspoorten aangegeven.

Ook aanwezig in de editie van 1793 - vanaf blz. 47 - is de 'straatnamenlijst': "Noms de canaux, de rues &c. de la ville (*)". Daarmee is nu wat bijzonders aan de hand want bij het beginpunt: De Beurs (La bourse) staat: "quaré de la carte D h & g" (bij alle volgende locaties is 'quaré' afgekort tot q.). In de voetnoot (*) onderaan lezen we in de verwijzing: "Pour la commodité des amateurs les éditeurs de cet ouvrage débitent un vaste plan de la ville, partagé en quarés & numeroté des quatre cotés: la lettre du haut ou du bas avec celle d'un coté y indiquent le quaré où se trouve le canal ou la rue dont on cherche la situation. Ce sont ces quarés & ces lettres qui sont marqués dans cet ouvrage à coté de chaque canal, rue &c." (vertaald: "Voor het gemak van de liefhebbers verkopen de uitgevers van dit werk een uitgebreide kaart van de stad, verdeeld in vierkanten en aan vier zijden genummerd (sic!): de letter bovenaan of onderaan en die aan beide (zij)kanten geven het kwadrant (vierkant) aan waarin de gracht of straat zich bevindt en waarvan men de locatie zoekt. Het zijn deze kwadranten en letters die in dit werk achter elke gracht of straat zijn vermeld"). Hier wordt dus verwezen naar een apart verkrijgbare kaart waarmee deze lijst - thans gepromoveerd tot legenda - correspondeert.

Keren we vervolgens terug naar Hameleers dan is er maar één plattegrond die hiervoor in aanmerking komt; nummer 136 (blz. 259): "Plan Nouveau & tres exact de la Ville d'Amsteldam. Nieuwe Platte Grond der Stad Amsteldam" (Mortier, Covens en Zoon/Van Baarsel, 1795-1825)". Hoezo 1795? Maar er is meer...

Wie vanaf bladzijde één door het standaardwerk van Hameleers bladert moet constateren dat het hier gaat om de allereerste raster- of gridkaart van Amsterdam. Iets wat Hameleers - vreemd genoeg - niet als zodanig benoemt. De bewaard gebleven proefdruk van de kaart (zie hieronder), met het Amsterdams stadswapen, lege titelcartouche en lege legendablokken (in de linker- en rechterbovenhoek) wordt door hem gedateerd op 1794, mogelijk 1795 en - zo schrijft hij - "Nadat de proefdruk van de pers kwam, werd hij nog gebruikt, al is het onduidelijk wanneer dit gebeurde". 

Gezien het voorgaande lijkt het mij meer dan waarschijnlijk dat deze kaart al twee jaar eerder, in 1793, werd gemaakt. De daaropvolgende uitgave is gedateerd 1795 (zie hieronder), ditmaal met ingevulde titelcartouche in de stijl van de Bataafse republiek (1795-1806) met patriottische vrijheidshoed (in plaats van stadswapen). De grote variatie die Hameleers onderscheidt binnen de veertien verschillende uitgaven (met en zonder titels, verschillende dateringen enz.) wijst op keuzevrijheid en diverse toepassingsmogelijkheden bij de uitgever. Daartoe behoorde dus ook de optie om deze kaart los te verkopen naast de stadsgids: "Le Guide d'Amsterdam" uit 1793, bij dezelfde uitgever verschenen, die immers al de legenda bevatte!

In "le Guide d'Amsterdam" van 1802 tenslotte is de lijst van alle grachten, straten en stegen verdwenen. In het voorwoord aan de lezers schrijft de uitgever: "On a retranché de cet ouvrage les courses en ville, parce que l'on peut se procurer chès l'éditeur un plan de la ville, où sont indiqués les places, les canaux, les rues, & les principaux édifices" (vertaald: "We hebben de routes door de stad uit dit werk verwijderd, omdat bij de uitgever een plattegrond van de stad verkrijgbaar is, waarop de pleinen, grachten, straten en hoofdgebouwen zijn aangegeven").

De 'straatnamenlijst' is definitief legenda geworden.

Het jaar geboekt, november 2024

In de rubriek 'Het jaar geboekt...' geef ik een overzicht van de aanwinsten van de (afgelopen) maand. Behalve de bronnen en 'de cijfers' zal ik mijn aanwinsten hier en daar toelichten en voorzien van (hyper)links. Na afloop van elk jaar geef ik een jaaroverzicht (met een link naar de diverse maandoverzichten).

November 2024 de cijfers...

Totaal aantal objecten: 7.

Gekocht: 7.

Totaal uitgegeven: € 1122,30 euro (incl. verzendkosten).

Gedeeld door 7 is gemiddeld: € 160,33 euro per object.

Via kringloopwinkel: 1 (2).

Via boekhandel: 1 (1).

Via (online) antiquariaat: 1 (6).

Bubb Kuyper: 4 (3, 4.a., 4.b., 5).

Modern: 2 (1, 2).

Old & rare: 5 (3, 4.a., 4.b., 5, 6).

November 2024: de aanwinsten...

1. L. Kuitert: "Met een drukpers de oceaan over. Koloniale boekcultuur in Nederlands-Indië 1816-1920" (Amsterdam, 2020). Gekocht in de ramsj bij boekhandel Steven Sterk in Utrecht voor € 12,50 euro.

2. E. Sanders & R. Tempelaars: "Krijg de vinkentering! 1001 Nederlandse en Vlaamse verwensingen" (Amsterdam/Antwerpen, 1998). Vloeken en verwensingen, hun herkomst en geschiedenis hebben mijn interesse en ik heb er al verschillende uitgaven over staan. Lees ook mijn: "Deus damnet me..., S.N. de D..., G.v.d.!". Gekocht bij mijn kringloop voor € 2,- euro.

Bij veilinghuis Bubb Kuyper in Haarlem kon ik tijdens de novemberveiling drie kavels bemachtigen voor in totaal € 877,80 euro (incl. veilingkosten). 

3. [J. Wagenaar]: "Vaderlandsche Historie, vervattende de geschiedenissen der nu Vereenigde Nederlanden, inzonderheid die van Holland, van de vroegste tyden af" (Amsterdam 1749-1759). Eerste druk, 21 delen (incl. register) compleet met 5 kaarten, 1 plattegrond, 41 historieplaten en 82 portretten (compleet volgens inhoudsopgave). Extra achterin deel 21 (het register) zit: "De Vaderlandsche historie verkort; en by vraagen en antwoorden voorgesteld" (Amsterdam, 1759). Daarvan bezit ik al de geïllustreerde editie uit 1770 (zie mijn aanwinsten van juni 2018 (nr. 4). Alle delen gebonden in uniforme contemporaine perkamenten spitselbanden met blindgestempelde platten. Kavel 3196, hamerprijs € 350,- euro.

 

Toegevoegd aan deze serie zijn:

- "Berigt wegens de byvoegsels en verbeteringen in de eerste uitgaaven der Vaderlandsche Historie, door Jan Wagenaar" (z.p. [Amsterdam?], z.j. [1770]). Zie aanwinst nr. 6. 

- Twee series van elk 12 portretten die later  zijn verschenen bij de tweede druk (vanaf 1770) en derde tevens laatste druk (vanaf 1790). Totaal zitten er nu dus 106 portretten in mijn exemplaar. Voor de 24 extra portretten betaalde ik ca. € 185,- euro (incl. verzendkosten). 

Lees hierover mijn blog: "Van 1e druk naar beste editie & meest complete uitgave".

4.a. [P. de la Court]:  "Historie der Gravelike Regering in Holland, beschreven door V.H. waerbij is gevoegd de Oorsprong der Nederlandse Troublen, wel eer beschreven door Viglius Zuichemus ab Ayta en nu eerst in t ligt gebraght door V.H." (z.p., z.j. [1662]). Samengebonden in contemporain overlapping perkament met:

4.b. [J. Uytenhage de Mist]: "De Stadthouderlijcke Regeeringe in Hollandt ende West-Vrieslandt. Dat is Een kort ende bondigh Verhael van de Gedenckwaerdighste daden ende wercken der Hollantsche Stadthouders; aenvangh nemende met het Stadthouderschap van Prins Willem den I. ende eyndigende met de doodt van Prins Willem de II. Mitsgaders Een korte verhandelinge van de nootsaeckelickheyt: ofte den ondienst van des Stadthouders hooge Ampten ende Bedieningen in den selven Lande, ende dat in dese tijden" (Amsterdam, 1662). Kavel 3151, hamerprijs € 160,- euro.

5. "Le Guide, Ou Nouvelle Description d'Amsterdam; Enseignant aux Voyageurs, et aux Negocians, Son Origine, ses Agrandissements & son Etat actuel; Sa Splendeur, son Commerce, & la Description de ses Edifices, Ruës, Ports, Canaux, Ponts, Ecluses, &c. le départ des Postes, des Chariots, des Barques, &c. Avec une Description de sa belle Maison de Ville" (Amsterdam, 1734). 35 uitvouwbare afbeeldingen van gebouwen en 8 bladzijden met vlaggen. Gebonden in contemporain perkamenten spitselband. Vrij zeldzame editie. Vertaling van de in 1713 voor het eerst verschenen: "Wegwyzer door Amsterdam...". Kavel 2541, hamerprijs € 190,- euro. Ik bezit nu drie achttiende eeuwse (geïllustreerde) Franstalige gidsen voor Amsterdam. Behalve deze ook een exemplaar uit 1772 en de ander uit 1793 (zie mijn aanwinsten van november 2023, nrs. 7.a. en 7.b.). Over de stadsplattegrond en stratenlijstjes kunt u verder lezen in: "Hoe een 'straatnamenlijst' een legenda werd".

6. J. Wagenaar: "Berigt wegens de byvoegsels en verbeteringen in de eerste uitgaaven der Vaderlandsche Historie, door Jan Wagenaar" (z.p. [Amsterdam?], z.j. [1770]). Gekocht bij antiquariaat Goltzius voor € 45,- euro. Zie mijn opmerking bij nummer 3.