maandag 24 oktober 2011

Een fiasco in prachtband


De boekenliefhebber die op 26 maart 1852 de nieuwe Rotterdamsche courant las kon de grote advertentie niet zijn ontgaan:
A.C. Kruseman, te Haarlem, heeft de uitgave ondernomen van een belangrijken letterarbeid. Hij stelt zich voor, achtereenvolgens ter perse te leggen eene reeks van nieuwe, zuivere, onverminkte Hollandsche overzettingen van de meesterstukken der nieuwere, en welligt der oudere litteratuur.
Dit plan is gegrond op de volgende overwegingen:
Dat het al meer en meer behoefte wordt voor ieder, die op eenige kennis en beschaving aanspraak wil maken, met de buitenlandsche kunstschatten op 't gebied der letteren bekend te zijn;
Dat het niet ieders zaak is om een schrijver in de oorspronkelijke taal te lezen, goed te verstaan, en in al zijne verdiensten te waarderen;
Dat er van velen dier meesterstukken geene, of dikwijls slechts zeer gebrekkige overzettingen bestaan, en anderen verouderd of uit den handel zijn;
Dat er in de voornaamste landen van Europa eene dergelijke reeks van vertalingen, met de meest naauwlettende zorg bijeengebragt, en door het publiek naar waarde geschat, bestaat;
Dat, eindelijk, ook Nederland hierin niet achter mag blijven en er ook prijs op zal stellen, tegen geringe geldelijke opoffering zich in het bezit te stellen van die werken van hooge waarde, die de proef van den tijd hebben doorgestaan en tot modellen zijn geijkt
”.

Men kon direct intekenen op één of meerdere delen van deze serie buitenlandse klassieken waaronder het boek van Laurence Sterne (1713-1768): “The life and Opinions of Tristram Shandy, Gentleman” (London, 1759-1767).
Vertaald door Mark Prager Lindo (1819-1877) verscheen het onder de titel: “Het leven en de gevoelens van den heer Tristram Shandy“ in afleveringen van: “telkens vier vellen druks in 12°. , te zamen 96 bladzijden, die den tekst bevatten van een honderd en vijftig gewone groot 8°. pagina's. Elke aflevering van 96 bladzijden zal slechts 60 cent kosten”. Zodra alle afleveringen van een deel waren verschenen konden de intekenaren apart een in staal gegraveerd titelvignet kopen à 10 cent.
Kruseman’s uitgave van Tristram Shandy omvatte uiteindelijk 652 bladzijden (in twee delen, 340 en 312 bladzijden) die ieder naar zijn eigen smaak en portemonnee kon laten inbinden.


Toen ik onlangs bij De Slegte in Utrecht een exemplaar kon kopen in een fraaie negentiende eeuwse industriële uitgeversband heb ik niet lang geaarzeld.
Blijkens een klein boekbindersetiketje aan de binnenzijde is deze prachtband van de ‘Gebr. Van den Heuvel, hofboekbinders, ’s Hage’.
Mooi donkerrood linnen met een blinde reliëfpersing op het voor- en achterplat en bovendien op het voorplat en de rug bedrukt met florale motieven in goudbestempeling.
De rug vermeldt naast de auteur en titel ook de uitgever.
Een identiek exemplaar bevindt zich, heel toepasselijk, in de collectie van de Laurence Stern Trust.

Daarnaast vond ik een zwart-wit afbeelding in het boekje van Fons van der Linden (1923-1998): “In linnen gebonden. Nederlandse uitgeversbanden van 1840 tot 1940” (Veenendaal, 1987, blz. 80).
Daarin staat deze band naast een Engelse band die in goud- en blindstempeling veel overeenkomsten vertoont. Van der Linden schreef hierover:
Contemporaine uitgeversbanden uit het buitenland krijgen hier soms een getrouw evenbeeld, zonder dat het op dit moment al mogelijk is de toedracht bij zo’n reproductie te reconstrueren.” Als voorbeeld daarvan noemt hij ondermeer: “de door A.C. Kruseman te
’s-Gravenhage
(?) uitgegeven serie klassieken [Tasso, 1856 enz. gebonden door de Gebroeders Van den Heuvel te ’s-Gravenhage] vertoont opmerkelijke gelijkenis met de delen van ‘Routledge’s British Poets’ [ Milton, 1855 enz.).
Van navolging c.q. kopieergedrag is hier onmiskenbaar sprake, maar door wie? Uitgever Routledge werd pas in 1851 opgericht en de Nederlandse uitgave van Tristram Shandy in deze boekband is van begin 1852.


Ondanks Kruseman’s ‘overwegingen’ liep diens project uit op een financieel fiasco, want in 1859 waren er nog maar 77 intekenaren. De serie werd in 1863 van de hand gedaan, opnieuw uitgebracht onder een andere naam ('de meesterstukken der buitenlandsche letterkunde') en ging in de uitverkoop.
Uiteindelijk kon men bijna tien jaar later Sterne’s Tristram Shandy in vergulde linnen prachtband voor slechts twee gulden en vijfenzeventig cent kopen. Mocht u een dergelijk fraai exemplaar zoeken vinden dan moet u thans rekenen op een bedrag rond de honderd vijfentwintig euro.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten