Op 3 december 1971 werd in Amsterdam het huwelijk gesloten tussen Harry Mulisch (1927-2010) en Sjoerdje Woudenberg. Voor Harry had het allemaal niet gehoeven en "ook van Sjoerdje hoefde het niet, maar ik vond dat ik nu maar eens de consequenties moest nemen. Niet uit burgerlijkheid, maar uit een soort van rituele bezegeling".
Het werd een historisch ritueel maar of het allemaal wel rechtsgeldig was gegaan daar had hij zo zijn twijfels over. "Overigens heeft Han Lammers mij getrouwd volgens het trouwformulier van de Bataafse Republiek. Dat heeft namelijk een veel vrijgevochtener tekst dan dat van nu. De vrouw hoeft daarin niet ondergeschikt te zijn aan de man. Dat formulier heeft hij uit de archieven opgesnord en op die tekst zijn wij getrouwd. Het huwelijk is dus misschien helemaal niet geldig" (uit: M. Mathijsen: "Het voorbestemde toeval. Gesprekken met Harry Mulisch" (Amsterdam, 2002, blz. 125).
Heeft Mulisch een kopie van zijn historische trouwformulier gekregen?
Wie weet, maar het is hem wel bijgebleven want jaren later zou hij tekstgedeelten ervan verwerken in zijn boek: "De ontdekking van de hemel" (Amsterdam, 1992). Uit de citaten, in het hoofdstuk 'De bruiloft', blijkt overigens (dankzij een overgenomen spelfout) dat bij zijn eigen huwelijksvoltrekking het exemplaar is gebruikt dat thans (of ook) in de collectie van het Rijksmuseum ligt.
De Bataafse Republiek die tussen 1795 en 1806 bestond zorgde voor een aantal grote politieke en staatsrechtelijke veranderingen maar ook op het gebied van de mensen- en burgerrechten werden voor het eerst uitgangspunten geformuleerd en op papier gezet. Eén van de veranderingen was de invoering van een "Formulier, zoals het by het Trouwen op het Huis der Gemeente te Amsteldam, sedert de heuchlyke Revolutie van den 19 January 1795, in gebruik is" (Amsterdam, 1795). Huwelijken werd voordien, behalve in de kerk, voltrokken voor de schepenbank op het stadhuis en volgens de geldende regelgeving of het desbetreffende egt-regelement. Na de Bataafse omwenteling werd op 19 januari 1795 de schepenbank opgeheven. Voortaan werden huwelijken voltrokken voor het 'Comité van Justitie'.
Enkele weken geleden kon ik een origineel Bataafs trouwformulier via Marktplaats bemachtigen voor nog geen tien euro en dat is (veel te) weinig geld voor dergelijk zeldzaam efemeer drukwerk.
De uitgave, die voorkomt in Frederik Muller 'Nederlandse Historieplaten' (nr. 5334), zal mogelijk ook nog wel in enkele archiefbewaarplaatsen te vinden zijn, maar in online openbare collecties vond ik maar twee exemplaren. Eén Groningse variant (dat zich thans in de Koninklijke Bibliotheek bevindt, zie ook de STCN) en de eerder gemelde Amsterdamse uitgave in de collectie van het Rijksmuseum.
Het Groningse exemplaar, dat in navolging van Amsterdam werd gebruikt en vermoedelijk pas werd gedrukt na oktober 1796, lijkt meer op een pamflet, telt vijf bladzijden, en is hier te bekijken op Google Books. Het is een echte overheidsuitgave zonder franje.
Mijn exemplaar, een enkelzijdig bedrukt klein foliovel, is uitgegeven door de Amsterdamse boekhandelaar Jan Verlem (1750-1823). Die had als Patriot en verkoper van het anti-Orangistische: "Het leven van Willem den V" (Duinkerken, 1791) gevangen gezeten van september 1791 tot januari 1795. Bij thuiskomst trof hij zijn vrouw en winkel in de Warmoesstraat in erbarmelijke toestand aan maar kennelijk kon hij nog in hetzelfde jaar drukken, uitgeven en verkopen.
Verlem's formulier verschilt op enkele punten met het exemplaar in de collectie van het Rijksmuseum, dat een ander sierkader heeft en anoniem werd uitgegeven. Behalve het ontbreken van de drukfout 'dem' i.p.v. 'den' in de cursieve aanhef, zijn er ook twee tekstverschillen; 'uitzichten' i.p.v. 'inzichten' in de tweede regel van de tekst en bijna onderaan staat direct onder 'Geeft elkander de rechter hand' niet tussen haakjes: '(Men trekt de Handschoene uit en geeft de bloote hand.)'.
De thans twee bekende Amsterdamse exemplaren - met hun sierrand - zullen wel met name zijn bedoeld als koopwaar voor aanstaande huwelijkspartners of als geschenk aan de jonggehuwden ter herinnering aan hun heugelijke echtvereniging.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten