Een bijzondere catalogus in een fraaie band

Enige tijd terug kocht ik bij het Arnhemse antiquariaat Arcana Cabana (met wat vriendenkorting) een opmerkelijk item. Het gaat om de "Catalogus van artikelen vervaardigd door den arbeid in 's Rijks Strafgestichten" (z.p. [Den Haag], 1907). Ik heb een bescheiden collectie uitgaven betreffende het Nederlandse gevangeniswezen en dit curiosum past daar goed tussen. Bovendien is het een antiquarisch zeldzame en bijzondere catalogus en die koop en verzamel ik - zoals u ook hier, hier of hier kunt lezen - graag. 

De organisatie van zogenoemde gestichtsarbeid ten behoeve van het Rijk vond plaats in 1899. Uitgangspunt was om zoveel mogelijk takken van arbeid in te voeren (zoals timmeren, schilderen, meubel- schoen- en mandenmaken, boekdrukken en -binden, smeden, etc.) om de arbeidslust bij de gedetineerden op te wekken en hun kansen op de arbeidsmarkt na het beëindigen van hun straftijd te vergroten. Dit alles stond onder toezicht van het Departement van Justitie.

Teneinde de afzet van de vervaardigde artikelen te bevorderen verscheen eind 1907 deze speciale catalogus met 201 artikelen. Alle leverbare items zijn afgebeeld in zwart/wit maar er zitten ook een aantal kleuren afbeeldingen in van de verschillende kokosmatten die leverbaar waren (blz. 27 t/m. 32). Wat deze uitgave extra bijzonder maakt is dat:

"Het drukken van dezen catalogus is geschied door de verpleegden in het Rijksopvoedingsgesticht 'De Kruisberg' nabij Doetinchem; de voor het drukken gebezigde clichés zijn vervaardigd naar teekeningen, welke in een der Strafgevangenissen zijn gemaakt, terwijl het binden van dit werk is verricht ten deele door den arbeid in de Strafgevangenis te Amsterdam, ten deele door de binderij in evengenoemd Opvoedingsgesticht".

Het is een zeer verzorgde uitgave geworden (formaat 23 x 29.5 cm.) gebonden in een linnen band met in totaal (inclusief het register) 79 bladzijden. Alle artikelnummers/-titels werden in rood gedrukt eveneens de sierhoeken op elke bladzijde. De totale oplage is mij niet bekend maar die zal beperkt zijn geweest. Het was immers geen uitgave bedoeld voor de handel of het grote publiek. WorldCat vermeldt een handvol exemplaren, waaronder één in de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag.

Wat mij vooral intrigeerde was die smaakvolle boekband in Art Nouveau stijl. Een mooi uitgevoerd ontwerp waarbij het optisch lijkt of het voorplat samen met de rug (met vier ribben) zichtbaar is. De tekening van Vrouwe Justitia binnen een floraal bomenkader deed mij meteen denken aan het Verkade album van Jac. P. Thijse "Bosch en Heide" (Zaandam, 1913). De illustrator daarvan was Willem Wenckebach (1860-1937) over wie ik eerder heb geschreven in: "Het Amsterdam van Wenckebach". Toen ik vervolgens in de Rijksstudio - Rijksmuseum zijn bewaard gebleven decoratieve illustraties (ook voor boekbanden) bekeek vond ik een vergelijkbaar bandontwerp voor Louis Couperus' dichtbundel "Williswinde" (Amsterdam, 1895).

Was hij ook verantwoordelijk voor de illustratie op het voorplat van deze catalogus? In eerste instantie kon ik niet zo gauw een signatuur vinden maar helemaal onderaan tussen de boomwortels vond ik uiteindelijk toch de bekende .W. waarmee ook dit bandontwerp definitief kan worden toegeschreven aan Willem Wenkebach!