Een rond houten lijstje (8,5 cm. diameter) met horlogeglaasje gevat in een versierde koperen parelrand. Daarin op een blauwe achtergrond een zilveren afbeelding van het borstbeeld van Willem V op een sokkeltje in het gras. Links loert, om de sokkel heen, de met een sabel gewapende Nederlandse leeuw naar een klein figuurtje rechts.
Toch is dit een zeer curieus object. Het is een ‘verklikkertje’ van rond 1787. Voordat ik uitleg hoe het werkt(e), eerst even een korte opfriscursus 'Vaderlandsche' geschiedenis.
In de tweede helft van de 18de ‘zilveren’ eeuw; de pruikentijd, liepen de politieke emoties hoog op. Aan de ene kant waren er de Orangisten of Prinsgezinden, de aanhangers van Stadhouder Prins Willem V ‘Batavus’ (1748-1806). Aan de andere kant stonden de Patriotten die wars waren van het absolute gezag en meer vrijheden c.q. democratische hervormingen eisten.
Deze tegenstelling werd, net als tegenwoordig voetbal of het Koninklijk huis, gepopulariseerd als nimmer tevoren. Serviesgoed, snuif- en tabaksdozen, mesheften, waaiers, naaldenkokers, koekplanken of glaswerk, je kon het zo gek niet bedenken of het werd voorzien van een beeldmerk van één van beide partijen. Voor de Oranjefans vaak het portret van de Stadhouder (soms samen met zijn echtgenote Wilhelmina van Pruisen), voor Patriotten meestal de keeshond (verwijzend naar hun belangrijkste vertegenwoordiger Cees de Gijselaar).
In 1787 kwam het tot een botsing. Prinses Wilhelmina werd op weg naar Den Haag bij Goejanverwellesluis door Patriotten enige tijd vastgehouden en teruggestuurd. Haar broer Koning Frederik Willem II van Pruisen eiste genoegdoening voor deze belediging.
Die kwam niet en in september vielen Pruisische troepen Nederland binnen om het Stadhouderlijk gezag te herstellen.
In deze roerige tijd werd het bijzonder onverstandig om in het openbaar met je politieke overtuiging te koop te lopen. Wilde je niet de kans lopen ergens te worden gemolesteerd dan kon je maar beter niet te veel nadruk leggen op je politieke voorkeur.
De oplossing was een verklikkertje of wasmistdoosje. Achter het horlogeglaasje was een kleine hoeveelheid verdunde bruine bijenwas aangebracht. Bij lage temperaturen sloeg de was neer op de binnenzijde van het glas waardoor je de afbeelding niet direct kon zien. Wilde je de politieke kleur van iemand kennen dan nam je het doosje in je hand, of je blies er overheen met je warme adem. Daardoor werd de was doorzichtig en doemde – in dit geval – Willem V op uit de mist. Duidelijk een Oranjefan!
Er schijnen veel wasmistdoosjes te zijn vervaardigd, maar slechts enkele zijn bewaard gebleven (o.a. in museum Flehite in Amersfoort en het Rijksmuseum Amsterdam).
De politieke boodschap raakte gedateerd en de truc met het beslagen glas werkte na verloop van tijd niet meer omdat de doosjes niet luchtdicht bleven. Mijn verklikkertje moet echter nog lang zijn meegegaan. In 1794 keerde de politieke kansen. Frankrijk viel Nederland binnen en een jaar later vluchtte de Stadhouderlijke familie en ging in ballingschap.
De Bataafse tijd met zijn ‘Vrijheid, Gelijkheid, Broederschap’ brak aan. Aan de Franse bezetting kwam pas een eind in 1813 met de inhuldiging in Amsterdam van Koning Willem I, de zoon van de gevluchte Willem V. Dat was aanleiding voor de toenmalige eigenaar van het verklikkertje om in de sokkel onder het borstbeeld van Willem V de volgende tekst te krassen: ‘Na agtien jare smaadt en hoon, is deeze Vorst weer op den troon’.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten