De Carbolineum Pers in mijn bibliotheek

Net als bij Jos Swiers, eigenaar/drukker van De Althaea Pers (1943-2022) kwam het overlijden van Boris Rousseeuw, eigenaar/drukker van De Carbolineum Pers (1959-2024), mij pas laat ter ore. Daarom ging ook de expositie van zijn oeuvre, één jaar later - in het filiaal van De Slegte in Antwerpen - helaas geruisloos aan mij voorbij. Gelukkig kwam ik er wel op tijd achter dat ik bij datzelfde filiaal nog een exemplaar kon bestellen van: "Obrigado Boris" (Antwerpen 2025), dat bij de tentoonstelling in een beperkte oplage van ongeveer 200 exemplaren was verschenen (ik ontving het romeins genummerde exemplaar X). Deze exclusieve, goed verzorgde (geïllustreerde) uitgave bevat diverse verhalen en herinneringen van familie, vrienden en kunstenaars alsmede een titellijst van al het drukwerk dat tussen 1989 en 2024 bij De Carbolineum Pers verscheen. 

Ik had slechts sporadisch contact met Boris per e-mail of via mijn blog. Zelden hebben wij elkaar in levende lijve ontmoet maar één van die ontmoetingen vond plaats tijdens de Amsterdam International Antiquarian Book & Map Fair 2013 in de Passengers Terminal Amsterdam. Ik werd daaraan herinnerd toen ik op bladzijde 24 van "Obrigado Boris" onderstaande foto van Nick ter Wal zag (lees zijn in memoriam) van een trotse Boris met in zijn hand "Een kerkhoflied. Laatste gedichten" (Kalmthout, 2013) van Gerrit Komrij (1944-2012). Ik bezocht die beurs en sprak natuurlijk even met hem over Komrij en over diverse bibliofiele zaken. Wat ik mij daarvan vooral herinner was zijn verontwaardigde verbazing dat hij van het kerkhoflied nauwelijks wat verkocht. Zijn verbazing deelde ik toen niet.

De Amsterdam International Antiquarian Book & Map Fair was en is nou eenmaal een evenement waar vooral het oude boek centraal staat. Ik vond zijn verkoopstand daarom meer iets voor de (toen nog) jaarlijkse 'Boekkunstbeurs' in de Leidse Pieterskerk. 

Een beetje melancholisch en geïnspireerd door de Belgische bibliofiel Jan Bib (Jan van Herreweghe), die op zijn Facebook-pagina schreef dat hij in zijn bibliotheek een vijftiental publicaties bewaart van De Carbolineum Pers, besloot ik om - net als hij - een duik te nemen in mijn collectie om eens te inventariseren wat ik in de loop der jaren verzamelde/kocht van deze bijzondere Belgische private press.

Over mijn eerste kennismaking met De Carbolineum Pers heb ik lang geleden geschreven in: "Gek geworden" (2011). Het was bij boekhandel Minotaurus in de Amsterdamse Sint Antoniesbreestraat - een piepklein winkeltje waar destijds Nol Sanders de scepter zwaaide - dat ik 'blindelings en zonder aarzeling' “De Bibliomaen” (Kalmthout, 2010) kocht. Het is een gedichtje van de Gentse stadsarchivaris en dichter Prudens Van Duyse (1804-1859), dat in een oplage van slechts 55 exemplaren bij De Carbolineum Pers verscheen en waarvan ik nummer 25 sindsdien mag koesteren.

Niet lang daarna kocht ik bij Boris Rousseeuw de eerste integrale Nederlandse vertaling van het boek van Richard de Bury: “Philobiblon” (Kalmthout, 2006), nummer 61 van de vijfenzeventig, met de prospectus.

In "Obrigado Boris" wordt deze uitgave, 208 pagina's met de hand gezet (geïllustreerd door Bram Malisse), meermaals en in diverse bijdragen genoemd als het magnum opus van De Carbolineum Pers. Toegegeven, ook ik was onder de indruk van deze zorgvuldig vormgegeven Nederlandse editio princeps, zozeer zelfs dat ik vrijwel onmiddellijk na ontvangst (en met vriendenkorting) "Lof der stront" (Kalmthout, 2000, nummer 42 van de zestig)  kocht bij mijn Haagse boekenvrienden van antiquariaat Fokas Holthuis. 

In 2012 tekende ik in op: “Sonetti Lussuriosi” (Kalmthout, 2012), een pornografische erotische klassieker van Pietro Aretino (1492-1556). Gedrukt in een oplage van vijfenvijftig genummerde exemplaren gesigneerd door beide vertalers (een getrouwe vertaling door Jan-Paul van Spaendonck en een vrijere door Geerten Meijsing), met illustraties van Jimi Dams. Mijn exemplaar - op naam - is nummer 26. Ik schreef erover in: "Met rode oortjes" (2012). Apart hierbij hoort een in rood kartonnen omslag losbladig "Naar buiten met dat nawoord!" (blz. 139 t/m 156). Dit is een van de weinige uitgaven van De Carbolineum Pers gedrukt op A4 formaat. Inmiddels kende Boris mijn blog (zoals blijkt uit zijn commentaar bij: "Avonturen met Anna") en sindsdien stuurde hij mij diverse malen een fraai gedrukte prospectus (waarover ik schreef in: "Prospectus"). Ik bewaar ze in een aparte omslag en bezit er momenteel achttien. Vaak is het een enkel dubbelgevouwen blad met houtsnede maar twee daarvan zijn met een cahiersteek gebonden in een handgemarmerd omslag. Het gaat om het prospectus voor "De liefde is gelijck een zee" (Kalmthout, 2012), 48 onbekende drank- en liefdesliederen uit de achttiende eeuw met houtsneden van Isabelle Vandenabeele en: "Nihil obstat", waarover later meer.

Overigens ontving ik bij mijn "Sonetti Lussoriosi" helaas geen prospectus, want die waren op. Boris vond een goed alternatief en stuurde me in plaats daarvan een paar bladen proefdruk. Daar wordt toch elke bibliofiel blij van!

2019 was een rijk jaar met tal van aanwinsten van De Carbolineum Pers die ik allemaal bij Minotaurus kocht. Het begon in februari met O. Uzanne: "Bibliofiele verhalen. Gekozen, vertaald en toegelicht door Frans Willem Verbaas. Met pentekeningen van Stijn Felix" (Kalmthout, 2018). Mijn exemplaar (41) is een van de vijftig genummerde exemplaren.

Het eindigde dat jaar met de diep betreurde definitieve sluiting van Minotaurus. Bij de laatste uitbater - Hans van Daalen - sloeg ik destijds in de uitverkoop mijn slag en kocht ik maar liefst drie uitgaven voor boterzachte prijsjes. Het waren achtereenvolgens: J. Goudswaard (1870-1959): "Uit het leven van een boekenleurder" (Kalmthout, 2017). Dit is een bibliofiele heruitgave met een uitgebreid en lezenswaardig nawoord van verzamelaar/hoogleraar P.J. Buijnsters. Mijn exemplaar is genummerd 12 (van de tweede serie van vijftig genummerde exemplaren). Daarnaast verwierf ik J.-K. van West (1889-1969): "De opvoeding van de bibliofielen. Kanttekeningen van een boekbinder" (Kalmthout, 2018), nummer 33 (in kartonnen band) van de eerste druk van zestig genummerde exemplaren. De derde uitgave was de "Catalogus Librorum Werbrouck. Met een inleiding van Boris Rousseeuw" (Wildert, 1997). Geheel met de hand gezet en gedrukt op geschept Zerkall-papier (nummer 18 van de vijftig Arabisch genummerde exemplaren).

In 2020 verscheen bij De Carbolineum Pers: "Ton Kok. Zestig jaar antiquaar" (Kalmthout, 2020) in twee delen in cassette in een oplage van 50 genummerde exemplaren (ik bezit nummer 13). De herinneringen van Ton (die eerder verschenen in: "De Boekenpost") gingen er als zoete koek in. In 2023 volgde het tweede en laatste deel van zijn memoires getiteld: "Stapelen en omstapelen" (Kalmthout, 2023). Wederom fraai uitgegeven in cassette, oplage 50 genummerde exemplaren (daarvan staat hier nummer 16). Ik was er snel genoeg bij en kocht ze direct bij Boris. Een eendelige publiekseditie (4de verbeterde en aangevulde druk, oplage 300 exemplaren en gedrukt bij De Buitenkant) wordt thans nog steeds bij Kok verkocht voor vijfendertig euro.

In 2021 kocht ik bij Boris de uitgave van F.B. Hotz: "Joop, Jan en meneer Ginsberg" (Kalmthout, 2021). Het gaat om de jeugdherinneringen van schrijver F.B. Hotz (1922-2000) aan de Leidse antiquariaten en leest als een trein. Oplage: 65 genummerde exemplaren met geelpapieren band in cassette (ik heb hier nummer 12 staan).

Mijn voorlopig laatste aanwinst - tot slot - is: "Nihil Obstat. Het Ghecroonde Aersgat en andere scatologische liederen uit de zeventiende en achttiende eeuw" (Kalmthout, 2015).

Een smakelijke uitgave die prima past bij mijn kleine verzameling met uitgaven over scatologie. Deze uitgave is prachtig verlucht met 55 originele houtsneden van Isabelle Vandenabeele. Gebonden in kalfsperkament, in foedraal (net als "Philobiblon") en gedrukt in een oplage van 50 genummerde exemplaren (het is nummer 12 op naam van Peter Simoens, van wie ik het kocht).

Was dat het? Nee! 
Toen ik voor dit stukje op zoek ging naar alle besproken uitgaven en door mijn bibliotheek en dozen dwaalde vond ik ook nog: "Request van de Antwerpse boekbinders (1756)" (Wildert, 2002). Het is nummer 55 (van de 60) in kartonnen band met cassette (29 blz.) en: "Ordonnancie ende Coustume" (Kalmthout, 2012), nummer 188 (van 190), in bedrukte kartonnen omslag met cahiersteek. De laatste uitgave is tevens de eerste van de 'Vrienden van het Museum Plantin-Moretus/Prentenkabinet vzw' (en nieuwjaarsgeschenk voor 2013). Ik moet ze beide ergens voor 2018 hebben gekocht, mogelijk via Boris die als 'Boekengek' ook via Boekwinkeltjes uitgaven van De Carbolineum Pers verkocht. Daar bood hij overigens als hobby-antiquaar ook veel interessant oud drukwerk aan.

Kortom, in mijn bibliotheek bevinden zich thans veertien uitgaven van De Carbolineum Pers (en achttien prospectussen). Ongetwijfeld komen er in de toekomst uitgaven bij en ik zal ze hieronder in een naschrift vermelden. Hoog op mijn wensenlijstje staat bijvoorbeeld: "De Laude Scriptorum" (Kalmthout, 2009) van Johannes Trithemius (de prospectus daarvan heb ik al). Kwestie van geduld, toeval en snuffelen...

Het jaar geboekt, mei 2025

In de rubriek 'Het jaar geboekt' (zie tabblad bovenaan) houd ik bij wat ik gedurende het lopende jaar per maand bij elkaar verzamel. Na afloop van de maand verplaats ik de lijst met aanwinsten naar de startpagina c.q. homepage en geef ik 'de cijfers'. In de rubriek blijven de voorgaande maand(en) als hyperlink aanwezig. Raadpleeg dus regelmatig de nieuwe rubriek om te zien of er aanwinsten zijn bijgekomen (of wacht op het maandoverzicht).

Mei 2025; de cijfers...

Totaal aantal objecten: 9.

Gekocht: 8.

Gekregen: 1.

Totaal uitgegeven: € 332,75 euro (incl. verzendkosten).

Gedeeld door 8 is gemiddeld: € 41,59 euro per object.

Via kringloopwinkel: 5 (1, 2, 3, 4, 5).

Via Bubb Kuyper: 3 (7, 7.a., 8).

Modern: 6 (1, 2, 3, 4, 5, 6).

Old & rare: 3 (7, 7.a., 8).

Mei 2025: de aanwinsten...

Bij mijn lokale kringloop kocht ik deze maand 5 boeken (1, 2, 3, 4 en 5) voor in totaal € 14,50 euro.

1. L. Debaene: "De Nederlandse volksboeken. Ontstaan en geschiedenis van de Nederlandse prozaromans, gedrukt tussen 1475 en 1540" (Hulst, 1977).

2. B. Theune-Grosskopf e.a.: "Troia - Traum und wirklichkeit" (Stuttgart, 2001). Uitbundig geïllustreerd gebonden boek (bijna 500 pagina's) dat verscheen bij de gelijknamige grote tentoonstelling georganiseerd door het Archäologisches Landesmuseum Baden-Württemberg (Duitsland). De geschiedenis rondom Troje, het verhaal van Homerus en de diverse opgravingen die er plaatsvonden, te beginnen met Schliemann, heb ik altijd erg boeiend gevonden. Ik schreef er lang geleden al eens over in: "Vertel Muze, vertel...". 

3. M. Mathijsen: "Nederlandse literatuur in de romantiek 1820-1889" (Nijmegen, 2004). Van Mathijsen had ik al: "De gemaskerde eeuw", "'Historiezucht. De obsessie met het verleden in de negentiende eeuw", en: "L. De lezer van de 19de eeuw". Deze uiterst toegankelijke geschreven overzichten over de 19de eeuwse Nederlandse literatuur en -  leescultuur geven naar mijn mening de beste en meest uitvoerige informatie op dit gebied. Overigens vind ik haar biografieën (zoals: "Jacob van Lennep. een bezielde schavuit", die ook in mijn bibliotheek staat) een stuk minder sterk. 

4. J. Thijssen: "'Leerzaame prentjens voor de jeugd'. Schoolprenten van de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen" (Utrecht, 2009).

5. M. Carasso-Kok (red.): "Het Gein. Levensloop van een rivier" (Abcoude, 1998). Interessante en uitbundig geïllustreerde geschiedenis van dit riviertje tussen Abcoude en Driemond, op de grens van Amstelland, voor mijn collectie lokale geschiedenis.

6. "Jaarboek van het Nederlands Genootschap van Bibliofielen 2024" (Amsterdam, 2025). Nummer XXXII. Als lid (en redactielid) ontving ik twee exemplaren.

Op de meiveiling van Bubb Kuyper in Haarlem werden de volgende kavels (7, 7.a. en 8) voor mij afgehamerd voor in totaal € 318,25 euro (incl. veilingkosten).

7. H.F. Heussen: "Batavia sacra, of Kerkelyke Historie en oudheden van Batavia..." (Antwerpen, 1715-1716). Drie delen met heraldische afbeeldingen en talrijke portretten waarvan enkele uitvouwbaar.

Met het daarbij vrijwel altijd ontbrekende aanhangsel, dat bijna dertig jaar later verscheen:

7.a. A. Drakenborch "Aanhangsel op de Kerkelyke Oudheden van Nederland..." (Utrecht, 1744). De vier delen uniform gebonden in leren banden met goud gestempelde ruggen en rode titelschildjes. In alle vier het ex-libris van mr. W.C. Baert de Waarde. Kavel 3483, hamerprijs € 210,- euro.

8. J.D. van Leeuwen (red.): "Auctoris incerti Chronicon Tielense, sive majoris chronici pars ultima et maxime notabilis" (Utrecht, 1789). Twee delen in één volume doorlopend genummerd (616 blz. incl. register), gebonden in een halfleren band. Eerste uitgave van de Tielse kroniek waarvan ik de laatst verschenen  moderne uitgave in februari van dit jaar kocht (zie mijn aanwinstenoverzicht, nummer 6). Op de titelpagina een inscriptie waaruit blijkt dat het boek werd aangeboden aan mr. Herman Dijckmeester (1736-1804), schepen en later burgemeester van Tiel. Kavel 3650, hamerprijs € 40,- euro.

Het jaar geboekt, april 2025

In de rubriek 'Het jaar geboekt...' geef ik een overzicht van de aanwinsten van de (afgelopen) maand. Behalve de bronnen en 'de cijfers' zal ik mijn aanwinsten hier en daar toelichten en voorzien van (hyper)links. Na afloop van elk jaar geef ik een jaaroverzicht (met een link naar de diverse maandoverzichten).

April 2025 de cijfers...

Totaal aantal objecten: 6.

Gekocht: 6.

Totaal uitgegeven: € 207,70 euro (incl. verzendkosten).

Gedeeld door 6 is gemiddeld: € 34,62 euro per object.

Via kringloop: 1 (6).

Via (online) antiquariaat: 1 (2).

Via boekhandel: 1 (3).

Via Marktplaats:  3 (1, 4, 5).

Modern: 3 (2, 3, 6).

Old & rare: 3 (1, 4, 5).

April 2025: de aanwinsten...

1. J. Macpherson: "Fingal, an ancient epic poem, in six books: together with several other poems, composed by Ossian the son of Fingal" (London, 1762). Op de titelpagina staat weliswaar: "The second edition", maar feitelijk gaat het hier om een titeluitgave, een eerste druk met alleen een nieuwe titelpagina ('cancel'). Beroemde falsificatie van James Macpherson (1736-1796). Gekocht via Marktplaats voor € 82,65 euro (incl. verzendkosten). Mijn boekbinder Hans Pieterse heeft het boekblok uit de totaal versleten leren band gehaald en er met behulp van oud perkament dat ik nog had een nieuwe identieke band (met ribben) voor gemaakt met daarop het oude titelschildje.

2. "Obrigado Boris" (Antwerpen, 2025). Vriendenboek n.a.v. de eerste verjaardag van het overlijden van Boris Rousseeuw gepresenteerd bij de opening van de gelijknamige expositie in Boekhandel Antiquariaat De Slegte Antwerpen (vormgeving van Dooreman). Verschenen in een oplage van ca. 200 genummerde exemplaren. Mijn exemplaar is romeins genummerd X. Gekocht (online) bij antiquariaat De Slegte Antwerpen voor € 53,50 euro (incl. verzendkosten). Van de Carbolineum Pers van Boris Rousseeuw (1959-2024) heb ik verschillende fraai verzorgde uitgaven in mijn bibliotheek staan, waarover ik nog een blog zal schrijven.

3. W. Stellingwerf: "The patriot behind the pot. A historical and archeological study of ceramics, glassware and politics in the Dutch house hold of the Revolutionary Era: 1780-1815" (Zwolle, 2019). Overdadig geïllustreerd naslagwerk op het grensvlak van archeologie, iconografie en culturele geschiedenis (met overzichtelijke catalogus). Gekocht in de ramsj bij boekhandel Scheltema in Amsterdam voor € 9,90 euro.

4. H. Brugmans (red.): "Officieel gedenkboek uitgegeven namens de Huldigingscommissie 1923 te Amsterdam ter gelegenheid van het vijf en twintig jarig Regeeringsjubileum van Hare Majesteit Koningin Wilhelmina Helena Pauline Maria" (Amsterdam, 1923). Eén van de 250 genummerde luxe-exemplaren in een exclusieve goud bestempelde perkamenten band naar een ontwerp van Carel Adolph Lion Cachet. Mijn exemplaar is genummerd 132. Gekocht via Marktplaats voor € 31,95 euro (incl. verzendkosten). Over deze bijzondere boekband schreef ik in: "Lion Cachet en het 'officieel' gedenkboek 1898-1923".

5. H. Brugmans (red.): "Het Zilveren Getij, gedenkboek uitgegeven ter gelegenheid van het 25 jarig huwelijk van H.M. de Koningin" (Amsterdam, 1926). Eén van de 250 genummerde luxe-exemplaren in een exclusieve goud bestempelde perkamenten band naar een ontwerp van Theodorus Wilhelmus (Theo) Nieuwenhuis. Mijn exemplaar is genummerd 21. Gekocht via Marktplaats voor € 26,95 euro  (incl. verzendkosten).

6. R. van Stipriaan: "De Hartenjager. Leven, werk en roem van Gerbrandt Adriaensz. Bredero" (Amsterdam, 2018). Gekocht bij mijn kringloop voor € 2,75 euro.

Lion Cachet en het 'officieel' gedenkboek 1898-1923

"Het zijn wel allemaal prachtbanden voor een prikkie; het kan nog steeds!", schreef ik zes jaar geleden tot besluit van mijn stukje over "De hechte band". Dat ging toen over een luxe-exemplaar van het gedenkboek dat in 1935 verscheen ter gelegenheid van de 55ste verjaardag van Hare Majesteit Koningin Wilhelmina (1880-1962), in een met goud bestempelden blauw leren band naar een ontwerp van de befaamde sierkunstenaar Carel Adolph Lion Cachet (1864-1945). Ik vond het boek destijds in mijn kringloop en kon het voor maar weinig geld aanschaffen, wat ik omwille van die luxe band ook deed.

Ik ben er niet specifiek naar op zoek, want ik ben niet een echte boekbanden-verzamelaar, maar desondanks zal ik dergelijke luxe-uitgaven niet laten liggen als er maar weinig (soms veel te weinig) geld voor wordt gevraagd (zoals tien jaar geleden deze, op de boekenmarkt).

Afgelopen maand werd ik eigenaar van maar liefst twee luxe met goud bestempelde perkamenten banden voor nog geen zes tientjes inclusief verzendkosten! Dergelijke prachtbanden verschenen vooral tijdens het interbellum. KB-conservator Paul van Capelleveen schreef er al eens over op zijn weblog "Ligatuur" (139. "Gebonden in perkament") en antiquaar Fokas Holthuis gaf in 2017 - onder dezelfde noemer - zelfs een speciale nieuwsbrief uit (nr. 711) met uitsluitend dergelijke luxe-exemplaren (die inmiddels allemaal zijn verkocht). Ze worden nog steeds (on)regelmatig te koop aangeboden via diverse kanalen.

Beide boeken zijn uitgegeven door Van Holkema & Warendorf in Amsterdam, die wel vaker luxe-exemplaren liet maken, en in beide gevallen betreft het een uitgave ter ere van Koningin Wilhelmina (1880-1962).

Ook zijn beide uitgaven destijds verschenen in losse afleveringen die gebonden konden worden in een linnen band (de publieksuitgave) of in een luxe band van leer of perkament (totaal 250 genummerde exemplaren), waarvan de laatste steevast de meest exclusieve en duurste uitvoering was.

Mijn jongste aanwinst - bijna een eeuw geleden gedrukt - is het boek van H. Brugmans (red.): "Het Zilveren Getij. Gedenkboek uitgegeven ter gelegenheid van het 25 jarig huwelijk van H.M. de Koningin" (Amsterdam, 1926). Eén van de 250 genummerde luxe-exemplaren (nummer 21) in een exclusieve goud bestempelde perkamenten band naar een ontwerp van Theodorus Wilhelmus (Theo) Nieuwenhuis (1866-1951). Op het achterplat rechtsonder staat de afkorting 'E.P.v.B.A' (het signatuur van de bekende boekbinder Elias P. van Bommel in Amsterdam (1863-1944)). Dit geïllustreerde boek (287 blz. met register van intekenaren) kostte destijds in deze uitvoering vijftig gulden (dat is nu omgerekend ongeveer € 500,- euro!).

De andere uitgave die naar mijn bibliotheek verhuisde is H. Brugmans (red.): "Officieel gedenkboek uitgegeven namens de Huldigingscommissie 1923 te Amsterdam ter gelegenheid van het vijf en twintig jarig Regeeringsjubileum van Hare Majesteit Koningin Wilhelmina Helena Pauline Maria" (Amsterdam, 1923). Eén van de 250 genummerde exemplaren in een exclusieve met goud bestempelde perkamenten band -  in prachtige expressionistische art-decostijl - met daarin verwerkt de koninklijke 'W' van Wilhelmina en het Nederlandse koninklijke wapen, naar een ontwerp van C.A. Lion Cachet.

Het geïllustreerde boek (573 blz. met register van intekenaren) kostte destijds in deze uitvoering een forse vijfenzestig gulden (dat is nu omgerekend ongeveer € 650,- euro!). Mijn exemplaar is nummer 132.

Van dit - 'officiële' - gedenkboek zijn vrijwel alle tekeningen voor de kopvignetten bewaard gebleven, alsmede enkele voorstudies. Ze maken deel uit van de collectie van het Rijksmuseum en zijn toegankelijk gemaakt via de Rijksstudio. De omschrijving bij de objecten aldaar is echter vaak gebrekkig en onjuist. Weliswaar staat bij enkele tekeningen (onder Titel(s)): "Ontwerp voor decoratie van het gedenkboek voor koningin Wilhelmina uit 1923", maar daarmee is niet duidelijk om welk van de twee verschenen gedenkboeken het gaat (waarover straks meer). Daarnaast is een aantal tekeningen door mij geïdentificeerd als behorende tot het gedenkboek 1898-1923. Ik maakte daarom de onderstaande inventarisatie (met hyperlinks) en attendeerde hierop de Rijksstudio 'ter lering ende vermaak' (alsmede aanvulling en correctie).

VOORSTUDIES EN INSPIRATIEBRONNEN

Bij verschillende tekeningen vermoed ik dat ze ter inspiratie dienden - of ter voorbereiding - van het gedenkboek 1898-1923. Bij de onderstaande twee bladen uit een schetsboek met tekeningen is daarover geen twijfel mogelijk. De schetsen van met name dieren zijn later gebruikt voor kopvignetten; in de onderstaande lijst de nummers 2/5 (vogels) en 11/18 (luipaarden).

Voor het titelvignet van het gedenkboek van H. Brugmans (rechts) greep Lion Cachet terug naar het ontwerp voor het ex-libris van het stoomschip Prinses Juliana uit 1910 (links).

Dit ontwerp werd vaker gebruikt zoals de middelste afbeelding in zwart met goud, met tekst op het centrale schild, laat zien.

Een decoratief ontwerp (links) waarvan elementen werden gebruikt voor twee beginbladen in het gedenkboek van H. Brugmans (rechts).

VIGNETTEN

In deze lijst treft u de originele tekeningen aan (in zwarte inkt) met daaronder de gedrukte afbeelding uit het gedenkboek. Van de zeventien kopvignetten ontbreken van nummer 3 en 5 de tekeningen. Eén tekening (nummer 7) werd niet gebruikt.

1. Slotvignet met vogels (H. Brugmans, blz. 160 en 494).

2. Kopvignet 25 JAREN (H. Brugmans, blz. 1). Daaronder tevens een voorstudie voor 'Drie Tijdzangen' (I).

3. Kopvignet met (broedende) vogels voor: 'Drie Tijdzangen' (II en III), 'Het leger' (blz. 161), 'Overzicht onzer hedendaagsche schilderkunst' (blz. 305) en 'Technische Wetenschappen' (blz. 427). Geen tekening gevonden.

4. Kopvignet (abstract ontwerp) voor: 'Hare Majesteit Wilhelmina Helena Pauline Maria Koningin der Nederlanden 1898-1923' (blz. 25), 'De Rijks-financiën van 1898 tot 1923' (blz. 99), 'De Letterkunde' (blz. 291), 'Het muziekleven in Nederland' (blz. 330) en 'Een kwart eeuw sport' (blz. 538).

In plaats van verticaal werden de twee elementen horizontaal om en om herhaald zoals de afbeelding uit het gedenkboek laat zien.

5. Kopvignet 'POLITIEK EN PARLEMENT' (blz. 50). Geen tekening gevonden. Begin en eind van dit vignet vertonen overeenkomst met nummer 2 in deze lijst.

6. Kopvignet DE MARINE (H. Brugmans, blz. 119).

7. Kopvignet HET LEGER (H. Brugmans, blz. 161). Dit vignet met cavalerie in galop werd om onbekende reden niet gebruikt! In plaats daarvan koos men voor het ontwerp met (broedende) vogels (zie nummer 3 in deze lijst).

8. Kopvignet HET BUITENLANDSCH BELEID (H. Brugmans, blz. 184).

9. Kopvignet HANDEL.NIJVERHEID.BANK-.GELDWEZEN (H. Brugmans, blz. 210).

10.  Kopvignet DE SCHEEPVAART (H. Brugmans, blz. 241).

11. Kopvignet HET VERKEER (H. Brugmans, blz. 263).

12. Kopvignet 'De ontwikkeling der denkbeelden op sociaal gebied' (H. Brugmans, blz. 274). Hetzelfde kopvignet (met geloof, hoop en liefde) werd ook gebruikt voor 'Geestelijke stroomingen en Wetenschappen' (blz. 387) en 'Vijf en Twintig Jaren Amsterdamsch Gemeentebeleid' (blz. 523).

13. Kopvignet DE NEDERLANDSCHE BOUWKUNST (H. Brugmans, blz. 346).

14. Kopvignet HET TOONEEL (H. Brugmans, blz. 364).

15. Kopvignet NATUURWETENSCHAPPEN (H. Brugmans, blz. 408).

16. Kopvignet DE LANDBOUW (H. Brugmans, blz. 449).

17. Kopvignet INDIE (H. Brugmans, blz. 472). Hetzelfde kopvignet werd gebruikt voor 'Cultures, Handel en Bedrijven' (blz. 495).

18. Kopvignet FEESTEN (H. Brugmans, blz. 556).

Ik heb het al even aangestipt maar er verscheen in 1923 nog een ander gedenkboek waaraan Lion Cachet zijn medewerking verleende. Het gaat om: W.G. de Bas: "Gedenkboek 1898-1923. Uitgegeven t.g.v. het zilveren regeeringsfeest van Hare Majesteit Koningin Wilhelmina der Nederlanden, op 6 september 1923" (Voorschoten, 1923).

Over de rel omtrent beide uitgaven in 1923, die om het predicaat 'officieel' draaide, schreef Bettina Heyder een informatief artikel: "Gedenkboek 1898-1923. Een project het gedenken waard" (In: "De Boekenwereld" 2022 (38)).

Het geïllustreerde boek (1146 blz.), waarvan de rug duidelijk een ontwerp is van Lion Cachet (en waarvan de originele bandstempel bewaard bleef, alsmede twee verschillende ontwerpschetsen op één blad), verscheen in een linnen band bij H.H. Fongers & Co. in Voorschoten. 

Voor mensen met een grote portemonnee was deze uitgave destijds ook verkrijgbaar in een luxe leren band (200 exemplaren, à vijftig gulden per stuk). Slechts vijftig exemplaren werden gebonden in een (gebatikte) perkamenten band, waaronder twee voor het Koninklijk Huis.