In de loop der tijd heb ik zo al aardig wat foldermateriaal en brochures bij elkaar gebracht. Het meeste voor bedragen tussen de één en twintig euro met enkele uitschieters naar boven.
Antiquaar Louis Putman (1923-2013) was vroeger het adres voor dit soort ‘bibliofiele schatten in het klein’, al was het af en toe niet makkelijk om daaruit wat los te krijgen.
Toen uiteindelijk veel van zijn winkelvoorraad op het Amsterdamse Waterlooplein belandde heb ik, in de kraam van Jos Albers, menige slag geslagen zoals u in “Ping-Pong” en “Putmannen” kunt lezen.
Jos was overigens niet de enige die profiteerde van de sluiting van Putmans antiquariaat vol obscure drukwerkjes, ook antiquariaat Boek & Glas heeft destijds veel interessant materiaal overgenomen.
In de negentiende eeuw start de bloeiperiode voor folders en brochures.
Technische innovaties van druk- en productietechniek zorgden voor grotere oplagen en een afname van de kosten. Jan en alleman ging zich bedienen van goedkoop drukwerk. Politieke groeperingen, boze burgers, selfmade uitvinders, beroepsverenigingen en genootschappen, handelaren en winkeliers; zij allen lieten om maar gehoord te worden vele honderdduizenden folders en brochures drukken in kleine en grote oplagen.
In het midden van de 19de eeuw was de totale productie door talloze grote en kleine uitgeverijen al zo groot geworden dat Arie Kruseman in zijn “Bouwstoffen voor een geschiedenis van den Nederlandschen Boekhandel” (Amsterdam, 1887, deel II, blz. 77) schreef:
“Ook werd de overvloed van kleine boekjes en vlugschriften een waar kwaad. Behalve een eindeloos getal godsdientig-dweepzieke en kerkelijk-krieuwende pennevruchten, waarop wij reeds wezen, belegerde men elkander en het publiek met allerlei papieren schroot betreffende gebeurtenissen van den dag”.
Echter… Door het efemere en tijdelijke karakter van dit drukwerk (geen beschermende band, vaak slecht gedrukt op een slechte papierkwaliteit) en een inhoud die sterk aan actualiteit en/of plaats gebonden was werden ze sneller dan menig boek schaars en zeldzaam.
Oude folders en brochures zijn fragiel en vaak hebben ze scheurtjes of missen ze hoekjes. Meer nog dan bij oude boeken is het de kunst om een zo mooi mogelijk exemplaar op de kop te tikken. Kleine gebreken kan ik vaak met wat “Zelf dokteren” snel verhelpen.
Vanwege de kwetsbaarheid van het (vaak negentiende eeuwse) materiaal bewaar ik dit drukwerk liefst liggend in een afsluitbare stevige zuurvrije kartonnen doos. Het jongere materiaal stop ik nog wel eens in één van de metalen lectuurbakken en niet lang geleden liet ik mijn lezers nog kennismaken met enkele willekeurige voorbeelden “Uit mijn bakken”.
In enkele gevallen bestaat er van een folder of brochure een moderne heruitgaven.
Ik heb bijvoorbeeld van het bekende schotschrift van Erich Wichmann (1890-1929):
“Het witte gevaar - over melk, melkgebruik, melkmisbruik & melkzucht” (Amsterdam, 1979) de herdruk naar het origineel uit 1928. Niet omdat een origineel zo moeilijk verkrijgbaar is maar vooral omdat die nogal prijzig zijn.
Een ander en kostbaar voorbeeld is het bekende politieke schotschrift van Sicco.E.W. van Roorda van Eysinga (1825-1887): “Uit het leven van Koning Gorilla” (Den Haag, ca. 1887), waarin Koning Willem III (1817-1890) op de hak wordt genomen. Hiervan bestaat een moderne tekstuele uitgave (géén facsimilé!) met toelichting (Rotterdam, 1966) van de hand van Hans Jar, mogelijk een pseudoniem van Anton Constandse (1899-1985).
Overigens is deze heruitgave zelf ook al schaars geworden.
Perkamentus is vooral geïnteresseerd in materiaal over krotten, sloppen, armoede, en daaraan gerelateerde zaken als drankmisbruik, bedelarij, prostitutie, fecaliën & vuilverwerking etc. Maar loop ik toevallig tegen andere onderwerpen aan die me aanspreken dan laat ik die beslist niet liggen!
Een goede bron voor het online jagen op bijzonder materiaal (d.m.v. trefwoorden) vind ik Marktplaats en Boekwinkeltjes.
Zo vond ik, net voor de afgelopen jaarwisseling, op Boekwinkeltjes (eindelijk) een origineel exemplaar van: “Krotten en sloppen. Een onderzoek naar den wooningtoestanden te Amsterdam, ingesteld in opdracht van den Amsterdamschen Bestuurdersbond” (Amsterdam, 1901).
Toen ik vervolgens net na de jaarwisseling mijn geluk tartte en zocht naar de originele uitgave van “Wat zij krijgen. Wat zij noodig hebben. Resultaten van een onderzoek naar den toestand en de bedeeling van de Huiszittende Gemeente-armen te Rotterdam” (Rotterdam, 1907) was het wederom bingo. Beiden heb ik afgelopen week afgehaald bij antiquariaat; Boek & Glas voor dertig euro!
Van de eerste brochure verscheen al in 1975 bij Van Gennep (Amsterdam) een herdruk met een nawoord van architect Frank Smit. Die is nog steeds goed verkrijgbaar in het antiquarisch circuit en had ik al. De originele uitgave bleef echter lang een stille wens omdat ze, evenals de tweede genoemde brochure (waarvan nimmer een herdruk verscheen), erg schaars is geworden.
Tussen een herdruk en het origineel kunnen behoorlijke verschillen zitten.
Het formaat is vaak anders en soms zijn belangrijke zaken weggelaten of aangepast. Alleen al die oorspronkelijke omslag van ‘Krotten en Sloppen’, met tekening van een slopbewonertje dat met pijpschoonmakers op straat vent deed mij naar een origineel verlangen.
Illustrator van deze uitgave is Albert P. Hahn (1877-1918) die toen nog een onbekende tekenleraar was aan een Amsterdamse ambachtsschool. Hij zou samen met Johan Braakensiek (1858-1940) uitgroeien tot één van Nederlands belangrijkste politieke tekenaars rond 1900.
Hun talrijke politieke spotprenten voor diverse dag- en weekbladen genieten nog steeds grote faam en worden door veel verzamelaars fel begeerd. De illustratie op de voorkant van ‘Gemeente-armen’ is van de Engelsman Phil May (1864-1903).
De auteurs, Louis M. Hermans (1861-1943) en zijn collega Hendrik Spiekman (1874-1917), waren journalisten met een vlotte pen en politiek betrokken bij het socialisme en de arbeidersbeweging. Hun beschrijving van de ronduit erbarmelijke woon- en leefomstandigheden die zij aantroffen zijn thans nauwelijks meer voorstelbaar. Temeer omdat het nog maar een eeuw geleden is dat een groot deel de Nederlandse bevolking in de grote steden in die omstandigheden trachtte te overleven.
Overigens…. Bij Boek & Glas kon ik het niet laten om naast deze aanwinsten nog een paar andere folders en brochures mee te nemen. Eén van mijn goede voornemens voor het nieuwe jaar is om ook daaraan aandacht te besteden.
Ik wens u allen een bijzonder goed 2016 met veel vondsten en avonturen in de boekenwereld!
Geen opmerkingen:
Een reactie posten