Kortgeleden zag ik daar weer een interessant kavel waarop ik succesvol bood. Het gaat om Jan Fokke Simonsz. (1742-1812): "Amsteldam en zyne geschiedenissen, in 't kort" (Amsterdam, 1788-1792). Een zesdelige serie die in feite werd geschreven en uitgegeven voor de jeugd.
Dat blijkt behalve uit het formaat (12°) ook uit de opzet. In vraag en antwoordvorm behandelen vader en zoon uitvoerig de geschiedenis van de hoofdstad. Onmiskenbaar werd daarbij het grote voor volwassenen geschreven driedelige (later vierdelige) werk van de achttiende eeuwse stadshistoricus Jan Wagenaar gevolgd. Dat is vooral te zien aan de overeenkomstige thematische opbouw en indeling.
De volledige tekst van alle zes deeltjes is online beschikbaar.
Interessant zijn de verschillende afbeeldingen door H. Vinkeles naar J. Buijs
(historieplaten), N. v.d. Meer jun. naar J. Elffers (gebouwen en dorpsgezichten) en
D. Vrijdag (portretten) die deels nieuw, deels navolgingen zijn van eerder uitgegeven illustraties. Het eerste deel bevat een uitslaande stadsplattegrond getiteld: "Grondtekening der stad Amsteldam, in derzelver eerste beginselen, omtrend Aº 1200".
Het is een opmerkelijk fantasiekaartje (niet gesigneerd), een stadsreconstructie begrensd door de kennis van toen, maar bovendien de enige oude stadsafbeelding met daarop het fameuze 'kasteel van de heren Van Amstel' in volle glorie! Lang hebben moderne historici gedacht dat het om een luchtkasteel ging! Maar nee, aan de Nieuwzijds Kolk, ongeveer daar waar de onbekend gebleven graveur het kasteel weergaf, werden in 1994 inderdaad muurresten gevonden van een versterking uit het einde van de dertiende eeuw (die zeer waarschijnlijk door de Hollandse Graaf Floris V werd gebouwd).
Ook in het door Johannes Marshoorn uitgegeven: "Gebouwen, Gezigten en Oudheden der Stad Amsterdam" (Haarlem, 1741) waarover ik eerder schreef, zit een bijzondere geheel verzonnen afbeelding.
Bijzonder, omdat deze (3) 'Verbeeldende Amsterdams geringe Beginzel' de situatie weergeeft toen er nog geen sprake was van stedelijke bebouwing!
De gravure toont een moerassig landschap met drie armzalige vissershutjes aan het IJ en de rivier de Amstel en moet de nederige afkomst verbeelden van de later zo machtige koopstad Amsterdam.
Grenzeloze fantasie gebaseerd op een mythische beeld!
In de Amsterdamse bodem zijn geen sporen van bewoning vóór 1200 aangetroffen en mochten die er zijn geweest dan zijn ze van de kaart geveegd door grote stormvloeden zoals de Allerheiligenvloed van 1170. Bovendien is inmiddels uit archeologisch onderzoek komen vast te staan dat er zich aan de Amstelmond vanaf het begin af aan ook verschillende ambachtslieden vestigden (zo zijn er bewoningssporen gevonden van een wever, tingieter en smid).
Fantasie; maar desondanks werden beide kaartjes opgenomen in het voor (topografische) kaartenliefhebbers onmisbare tweedelige standaardwerk van Marc Hameleers: "Kaarten van Amsterdam 1538-2012" (Amsterdam, 2013).
Daarin vindt u ook de oudste betrouwbare stadsplattegrond; het befaamde schilderij uit 1538 van Amsterdam in vogelvlucht door Cornelis Anthonisz. (ca. 1505-1553). Van deze afbeelding is door hem in 1544 een houtsnedekaart gemaakt (die bestaat uit twaalf delen). Van de eerste oplage van deze gedrukte kaart is geen exemplaar meer bekend.
Van de andere vijf oplagen die tussen 1544 en 1664 (!) verschenen resteert nog een handvol exemplaren, allen in openbare collecties. De kans dat er ooit nog een exemplaar 'in het wild' bij een antiquaar of veilinghuis opduikt acht ik nihil (NB. In oktober 2023 bood het Londense antiquariaat Daniel Crouch Rare Books Ltd. de complete kaart aan, ongekleurd op linnen (derde staat, 1545-1553), voor bijna € 414.000 euro...).
Een vroege facsimile (1941) van deze houtsnedekaart uit 1544 bezit ik al (zie hier) maar het is ook nog steeds mogelijk om voor relatief weinig geld een zestiende eeuwse kopie van die beroemde stadsplattegrond te kopen!
Het gaat om een klein houtsnedekaartje (15.5 x 17.5 cm.) dat voor het eerst voorkomt in een uitgave uit 1550 van Sebastiaan Münster's (1488-1552): "Cosmographia" (Basel, 1544). Het monogram linksboven 'H.H.' verwijst naar de graveur: Heinrich Holzmüller (1530-1559). Het is in één oogopslag duidelijk dat de kaart van Cornelis Antonisz. uit 1544 model stond.
Het boek van Sebastiaan Münster was razend populair. Binnen een eeuw verschenen vierentwintig edities in verschillende talen. Origineel en compleet is deze uitgave nu onbetaalbaar maar gelukkig kon ik jaren geleden in de ramsj bij De Slegte in Amsterdam een facsimile kopen voor weinig geld.
B. Newkirch, C. Statthauss, D. sant Claren, F. sant Margreth, G. Minder bruder, H. Unser frawen capel, K. Leprosen, L. sant Magdalen, M. sant Brabara, N. Pauliner).
Heel opvallend daartussen is de vermelding van 'E. die ramen'! Geen gebouw maar een plek van pre-industriële nijverheid, de lakenindustrie! Een groot veld buiten de Amsterdamse stadsmuren (op het kaartje geheel links in het midden) waar grote houten raamwerken waren opgesteld waaraan de lakenbereiders hun geverfde lakense stoffen lieten drogen en oprekken.
Losse bladen uit een van de vele edities van het boek van Sebastiaan Münster met dit kaartje (gekleurd en ongekleurd) worden antiquarisch nog her en der te koop aangeboden voor bedragen onder de honderd euro. Ik kocht een blad, uit een van de talrijke Duitse edities; ongekleurd, want persoonlijk hou ik niet zo van ingekleurde kaarten en illustraties, tenzij het topkwaliteit is.
Ik vond mijn nieuwe aanwinst online in een Duits antiquariaat in Altenmarkt an der Alz (Bayern) en het kostte me inclusief de verzending vijfenvijftig euro!
De werkelijkheid is goedkoper dan u denkt maar kijk bij het stillen van uw bibliofiele begeerte dus vooral verder dan uw neus lang is, kijk internationaal!
Geen opmerkingen:
Een reactie posten