Boek en bom

De vijanden van het boek zijn talrijk. Vuur, water, gas en hitte, stof en verwaarlozing, onwetendheid en schijnheiligheid, de boekenwurm en ander ongedierte, boekbinders, verzamelaars (!), bedienden en kinderen. Zij allen worden door Blades al in de negentiende eeuw genoemd in “The enemies of books”.

Maar de grootste ramp (voor mens en boek), zo lezen we in Büch's honderd jaar later verschenen “Boekenpest”, is oorlog. Het boek als oorlogsslachtoffer.
De bibliofiel die hierin het hoofdstuk leest “gebombardeerde boeken” moet welhaast ernstig getraumatiseerd raken als hij/zij zich het onvoorstelbaar aantal boeken probeert voor te stellen dat tijdens de Tweede Wereldoorlog voor altijd verloren ging. Dan heb ik het niet alleen over talloze grote Duitse bibliotheken zoals de Staatsbibliotheek van Hamburg waar 625.000 boekbanden verloren gingen, waaronder talloze zeldzame en kostbare werken. Het verlies van privébibliotheken, groot en klein, moet even enorm zijn geweest. Bekend Nederlands voorbeeld is de ondergang van de privébibliotheek (9.000 banden) van de priester en kenner van het oude boek Bonaventura Kruitwagen (1874-1954) bij het bombardement op Rotterdam in mei 1940.

Onlangs vond ik tot mijn verrassing bij een Duits antiquariaat een exemplaar van het boekje van Professor Franz Weisse (1878-1952) getiteld “Die Kunst des Marmorierens oder die Herstellung von Buchbinder- Buntpapieren mit Wasserfarben auf schleimhaltigen Grund” (Stuttgart, 1940). Weisse was in het vooroorlogse Duitsland een bekend kunstboekbinder en marmeraar. Tot 1907 was hij leraar in Elberfeld en van 1907 tot 1942 professor aan de ‘Hansischen Hochschule für bildende Künste' van Hamburg.

Ik ben wel een fan van marmerpapier.
Het zit vaak in verschillende fraaie kleuren en patronen verwerkt als schutblad in mijn oude en bibliofiele uitgaven of als omslag van pamfletten.
Iedereen met interesse hierin kan ik het goed verkrijgbare en betaalbare boekje aanraden van J.F. Heijbroek en T.C. Greven: “Sierpapier, Marmer-, brocaat en sitspapier in Nederland”
(Amsterdam, 1994). Informatief en smaakvol uitgegeven (in oblong formaat) met een drietal unieke monsters bakmarmer (blz. 85).

Het boekje van Weisse is – zoals u hieronder ziet -  bijna vierkant (20 x 21 cm.), bevat 45 bladzijden en is een uitvoerig fotografisch beeldverslag van het marmerproces in negentig foto’s. Alle exemplaren van de oplage werden voorzien van een telkens andere smaakvolle gemarmerde omslag.
In 1980 verscheen hiervan een Engelse vertaling “The art of marbling”, in een oplage van driehonderd exemplaren, met veertien unieke gemarmerde voorbeelden van Richard J. Wolfe. Wie op zoek gaat naar een exemplaar zal al gauw ontdekken dat het boekje van Wolfe nog steeds makkelijk verkrijgbaar is maar twee tot vierhonderd euro kost.

In plaats daarvan heb ik, met liefde, nog geen negentig euro (inclusief verzendkosten) uitgegeven voor het boekje van Weisse. Het origineel is namelijk vele malen zeldzamer en wie op internet de omschrijving bij het boekje van Wolfe leest komt bij de diverse aanbieders steevast het volgende zinnetje tegen: “Most copies of the original Die Kunst des Marmorierens were destroyed in a World War II bombing raid”. En zo is het.

Ook het boekje zelf getuigt van de zware bombardementen op verschillende Duitse steden. In mijn exemplaar trof ik het originele inlegvel aan dat werd toegevoegd door de ‘Buchbinder-Innung Lübeck’: "Dieses Fachbuch wurde zum Aufbau unserer, durch einen Angriff englischer Flieger in der Palmsonntagnacht vom 28. zum 29. März 1942 auf unser altes und ehrwürdiges Lübeck, vernichteten Fachschule vom Verleger Max Hettler gestiftet.” Nadat 1.8 ton aan landmijnen de daken had vernietigd maakten 25.000 brandbommen een vuurzee van die prachtige middeleeuwse Hanzestad Lübeck.

Hoeveel exemplaren van Weisse's boekje bombardement en vuurstorm overleefde is mij onbekend. Eén daarvan mag Perkamentus koesteren. Geen brandvlekje te bekennen en in uitstekende staat…