zondag 6 juli 2014

Oud perkament


De Leidse hoogleraar Geschiedenis, Staatsrecht en Statistiek, Adriaan Kluit (1735-1807) stond thuis samen met zijn echtgenote voor het raam toen vlakbij een kruitschip beladen met 37.000 pond buskruit ontplofte. De vuurbal was zo intens dat hij volgens de berichten zwaar verbrand “als eene slang ineengekronkeld” onder het puin van zijn ingestorte huis werd teruggevonden.


Hij was slechts één van de ruim honderd vijftig slachtoffers van de Leidse buskruitramp waaronder ook zijn collega, de hoogleraar in de Letteren, professor Jean Luzac (1746-1807).
De enorme explosie werd in de wijde omgeving gehoord, tot zelfs in Friesland toe, en zorgde voor een grote ravage. Tweehonderd achttien huizen werden geheel of gedeeltelijk vernietigd en zo’n tweeduizend mensen raakten gewond. Koning Lodewijk Napoleon (1778-1846) kwam op bezoek om de verwoestingen te aanschouwen evenals vele ramptoeristen en menig kunstenaar heeft de ramp in woord of beeld vereeuwigd


Tot Kluit’s bekendste werk behoort de onvoltooid gebleven serie: “Historia Critica Comitatus Hollandiae et Zeelandiae ab Antiquissimis Inde Deducta Temporibus” (Middelburg 1777-1782). Door deze kritische uitgaven over de Middeleeuwse geschiedenis van het Graafschap Holland en Zeeland aan de hand van het vroegmiddeleeuwse ‘Chronicon Egmundanum’ en vele oude op perkament geschreven oorkonden (waarvan verschillende in facsimile zijn opgenomen) wordt Kluit beschouwd als de grondlegger van de Mediëvistiek.
De serie is aanwezig in diverse bibliotheken, soms zonder de zestien uitvouwbare gravures van oorkonden en zegels en de geografische kaart "Tabula medii aevi geographica Hollandiae, Zeelandiae et Frisiae, ad illustrationem historiae criticae, curante W. A. Bachiene", door J. van Jagen.
Antiquarisch is de complete set sporadisch verkrijgbaar, opvallend genoeg altijd in latere (soms erg lelijke) banden. De vraagprijzen zijn overigens fors en liggen rond de zevenhonderd vijftig euro. Dat is erg veel geld voor een, hoofdzakelijk in het Latijn gedrukte, uitgave die op veilingen vaak niet meer dan honderd vijftig euro (exclusief veilingkosten) opbrengt!


Onlangs kon ik een complete set op de kop tikken voor honderd euro, gebonden in negentiende eeuwse halflinnen banden met gemarmerde platten. Blijkens een handtekening op een van de schutbladen stonden ze ruim anderhalve eeuw geleden in de bibliotheek van de politicus mr. G.M. van der Linden (1812-1888). Die vond een paar fraaie leren banden destijds kennelijk een overbodige luxe.
Ik kocht de boeken dan ook met het plan om ze door een boekrestaurateur te laten voorzien van een perkamenten band. Opnieuw inbinden is niet nodig want de boekblokken zijn nog stevig.

Perkament wordt nog steeds gemaakt al is het niet meer op grote schaal. De enige leverancier die ik ken is “Inden witten Hasewint” in Rotterdam. Ik kocht er drie velletjes perkament a vijfendertig euro per stuk. Sinds kort liggen boeken en perkament bij boekrestaurateur Katinka Keus (zij was onlangs nog betrokken bij de restauratie van de ‘Atlas der Neederlanden’).


Pas na de zomervakantie zal dit redelijk eenvoudige klusje worden geklaard en dat gaf mij de tijd om me eens achter de oren te krabben. Waarom nieuw helder blank perkament gebruiken als je ook oud perkament kunt krijgen? Kluit snuffelde in oud perkament voor zijn magnum opus en oude boeken in oud perkament ogen vele malen natuurlijker. Bovendien is oud perkament ook relatief gemakkelijk en goedkoop verkrijgbaar.
Dat laatste moet ik even uitleggen.



De laatste tijd worden er op sites als Marktplaats regelmatig Engelse aktes aangeboden, uit de negentiende eeuw, geschreven op grote vellen perkament. Ze gaan over landerijen, huizen en hypotheken en zijn historisch en inhoudelijk van weinig belang.
Als restauratiemateriaal zijn ze echter aantrekkelijk en zeer bruikbaar! Inmiddels kocht ik voor slechts drie tientjes (inclusief verzendkosten) zo’n akte uit 1825 die uit vier grote vellen perkament bestaat van 67 bij 53 centimeter. De tekst kan eventueel met wat licht schuren in een mum van tijd worden verwijderd (een praktijk die overigens al eeuwen oud is!) maar dat hoeft natuurlijk niet.
Ben benieuwd naar het – ongetwijfeld fraaie - resultaat maar u zult samen met mij even geduld moeten hebben.
En dat nieuwe perkament? Dat wordt vanzelf oud. 

10 opmerkingen:

  1. Beste Perkamentus,

    Je blogstukje van vandaag baarde mij toch de nodige zorgen.

    Ik vraag mij af of je bekend bent met de Ethische Code en het Kwaliteitshandvest voor Restauratoren Nederland. De boeken op de
    getoonde foto zien er nog zeer restaureerbaar uit. Met andere woorden liever een goed gerestaureerde originele 19 eeuwse band dan een
    hedendaagse perkamenten band.

    Wat betreft de Engelse aktes.
    Het is bij restauratoren niet gebruikelijk oud materiaal van andere boeken of documenten te gebruiken. Ook voor particulieren geldt dat het niet wenselijk is oude documenten te vernietigen voor het herstel van kapotte boeken. Zeker niet als je weet dat er tegenwoordig mooie en goede alternatieven zijn, zoals op kleur gebracht nieuw perkament, Japans papier en tyvek.

    Kijk eens op de website van Henk Linde Boekrestauratie.

    tip:
    Heb je ooit overwogen om een workshop perkament maken door Dick Timmerman te volgen (zie Youtube).
    Ook leuk voor een blogstukje.
    Knijper op je neus en vieze handen, maar o zo leuk en leerzaam.

    Tenslotte: op diverse boekenmarkten zie ik je vaak lopen.
    Wellicht zal ik je bij een volgende gelegenheid eens aanspreken om over
    diverse boekendingen van mening te wisselen.

    Met vriendelijke groet,
    Frank.
    (Handboekbinder en verzamelaar)

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Waarde Frank,

      Dank voor je uitvoerige reactie. Heerlijk! Ik hou wel van discussie (en controverse).
      Ja; ik weet van het bestaan van een Ethische Code en een Kwaliteitshandvest voor Restauratoren Nederland maar ken deze niet inhoudelijk. Kan er dus niks zinnigs over zeggen.
      Ja; ik ken de alternatieven die je noemt en uiteraard ken ik ook Henk Linde (al heb ik nooit een restauratie bij hem laten uitvoeren).
      Dank voor de tip (link: http://youtu.be/lRVIxH7v4hw). Lijkt me inderdaad een leuke ervaring en het filmpje geeft een goede indruk.
      Tot slot. Spreek me gerust aan op de boekenmarkt. Ik ben vaak zo verdiept in het snuffelen dat de omgeving totaal langs me heen gaat. Van gedachten en ervaring wisselen is altijd leuk en leerzaam en één van de genoegens van het verzamelen.

      Nogmaals dank en met bibliofiele groet,

      Perkamentus

      Verwijderen
  2. Beste Perkamentus,

    Nogmaals dank voor dit leuke bericht. In bovenstaande discussie wil ik me niet mengen aangezien ik een leek ben op gebied van restauratie.

    Maar even een andere vraag: ik zoek een boekrestaurateur voor eenvoudige reparaties, bijvoorbeeld een boekblok dat wat los zit opnieuw vastzetten in de bestaande band. Ken je iemand die dit goed kan en voor een acceptabele kostprijs (dus liefst niet te duur)?

    Mvg Sipke

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Waarde Sipke,

      Wat jij 'acceptabel' vindt weet ik natuurlijk niet maar erkende (boek)restauratoren behoren voor een particulier verzamelaar over het algemeen niet tot de 'goedkope' oplossingen. Terugverdienen doe je zo'n investering vaak niet. Een deskundige hobbyist aanraden doe en kan ik niet (al was het maar omdat ik ze niet ken)! Zelf dokteren, waarover ik eerder schreef, (zie: http://perkamentus.blogspot.nl/2013/05/zelf-dokteren.html) is een optie maar op bescheiden schaal en maat. Kortom goede raad is duur. Je zou in ieder geval een offerte kunnen aanvragen waaruit blijkt welke restauratie wordt voorgesteld (vaak zijn er meerdere opties), wat de materiaalkosten zijn en hoeveel de arbeidsuren bedragen.

      Hartelijke groet,

      Perkamentus

      Verwijderen
  3. Ik zou dat, aangezien het bij jou, bedoel Sipke, om moderne, rond 1900-boeken gaat gewoon zelf doen. Potje boekbinderslijm kopen en zelf doen. Putman, die altijd belangeloos en uiteraard voor niets, mijn boeken maakte deed dat ook gewoon. Net als bij de veiling, deden we dat ook. Boekblok lijmen is kan niet misgaan. Gummetje erover en de band is weer mooi. Schuingelezen boeken rond 1900 kan je ook weer rechtkrijgen, door op bepaalde manier boek van achter naar voren pagina voor pagina te open en vouwen. Dat is een beetje lastig te beschrijven. groetjes

    BeantwoordenVerwijderen
  4. Beste Perkamentus,

    De opmerking over de geringe waarde van de inhoud van negentiende-eeuwse Engelse akten overtuigt mij niet. Ik weet niet zeker of dat ook voor die periode geldt, maar er was vroeger voor Engelse notarissen geen centraal depot van akten geregeld, en de overdrachtsgegevens zijn vaak ook niet in overheidsarchieven bewaard gebleven, en zo'n akte is dan het enige document waaraan bepaalde historische gegevens nog te ontlenen zijn.

    Jac Fuchs

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Waarde Jac,

      Dank voor je reactie, waarover we lang zouden kunnen praten! Ik weet (net als jij) niet hoe het m.b.t. de Engelse 19de eeuwse notariële archieven is geregeld. Toch durf ik te beweren dat zelfs al zou er elders geen spoor van de inhoud van MIJN akte te vinden zijn de historische waarde van betrekkelijk weinig belang is (dat is natuurlijk wat anders dan 'waardeloos'). Er zijn talloze van dergelijke aktes gemaakt (en ook bewaard). Hoe het ook zij; uiteindelijk wordt 'de waarde' bepaald door de eigenaar van het stuk. Die verkoopt het, bewaard het, gebruikt het of gooit het weg.

      Perkamentus antiquarius

      Verwijderen
  5. Wat van waarde is, wordt inderdaad bepaald door degene die het in handen heeft dan wel degene die het wil kopen. Aan de andere kant is die waardebepaling erg tijdgebonden en aan verandering onderhevig. Hoeveel middeleeuwse handschriften ("die oude rommel" dacht men dan) zijn niet verdwenen als vulsel in latere boekbanden, of erger nog: als toiletpapier etc. omdat men, met onhistorische blik, op DAT MOMENT niet de waarde ervan inzag. Zonde. Enige voorzichtigheid is dus zeker geboden, ook voor artefacten met (ogenschijnlijk) geringe waarde.

    Groeten,

    Danny Habets

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Waarde Danny,

      Ik kan je geen ongelijk geven. Daarnaast kun je stellen dat een doopformulier van iemand uit bv. 1300 vele malen zeldzamer is dan van iemand uit 2010. Waarmee ik maar wil zeggen dat ik mijn waarde standpunt bepaal (naast de inhoud) vanuit het (in dit geval veel voorkomende) type document en de periode waarin het werd gemaakt (de over het algemeen goed gedocumenteerde 19de eeuw). Dank voor je reactie!

      Groet,

      Perkamentus

      Verwijderen
  6. Het vervolg van dit stukje werd op 19 december 2014 gepubliceerd op dit weblog ('Nieuw perkament').

    BeantwoordenVerwijderen