De Z van... Zelfbewaring

In mijn bibliotheek staan een paar uitgaven van rond 1900 die de (sexuele) zelfbevrediging tot onderwerp hebben. Het meest gebruikelijke synonym in oude kranten, boeken en folders hiervoor is ‘onanie’.
Het is een dankbaar blogonderwerp. Bijna vier jaar geleden schreef ik er al eens over in: “Verlegen door onanie?”. Sindsdien staat dit stukje in de top drie van meest gelezen artikelen op dit blog.

Het woord ‘zelfbevrediging’ ter aanduiding van de seksuele activiteit duikt pas op rond 1930. Het verving langzaam maar zeker enkele andere woorden met een veel negatievere connotatie zoals; ‘zelfbewaring’ (door zelfbevrediging onttrek je kostbaar zaad aan zijn doel; de voortplanting), ‘zelfbevlekking’ (door zelfbevrediging bevlek je jezelf geestelijk en zedelijk) en ‘zelfbesmetting’ (door zelfbevrediging besmet je jezelf met kwalen en ziekten).

Wat uitgaven rond dit thema gemeen hebben is dat ze antiquarisch schaars tot zeldzaam zijn. Ook in openbare (bijzondere) bibliotheekcollecties komen ze maar mondjesmaat voor.
Toch gaat het om boekjes die soms decennia lang werden herdrukt en in grote oplagen zijn verschenen.
Dat ze desondanks vrijwel spoorloos zijn verdwenen heeft enerzijds te maken met de uitgaven zelf. Het zijn geen fraai geillustreerde en gebonden luxe-uitgaven maar op slecht papier gedrukte boekjes in een simpele papieren of kartonnen omslag.
Anderzijds was sex en alles wat daarmee in verband stond taboe. Niet alleen in de negentiende (‘Victoriaanse’) eeuw maar ook nog tot diep in de twintigste eeuw.
De desbetreffende titels werden daarom onder toonbank verkocht of na betaling per post in een neutrale envelop verstuurd.

Een goed bibliografisch overzichtswerk voor dit genre is het boek van Nop Maas: “Seks!... in de negentiende eeuw” (Nijmegen 2006). Het is vlot geschreven, rijk geïllustreerd en geeft de liefhebber en verzamelaar uitvoerige informatie over tal van (vaak spoorloos verdwenen) boekjes en brochures.

Terug naar mijn bescheiden collectie.
Het oudste boekje op de plank hier is “De zelfbewaring. Geneeskundige raadgever bij alle ziekten en verstoringen van het zenuwstelsel en geslachtsleven door onanie, uitspatting en besmetting. Met een aanhangsel over de gevolgen der onanie bij het vrouwelijk geslacht door Dr. O. Retau.” (Leipzig, Verlag-Magazin, z.j.).
Auteur, uitgever en inhoud (‘naar den 80en druk uit het Hoogduits vertaald’) doen vermoeden dat het hier gaat om een van oorsprong Duitse uitgave geschreven door een medicus.
Helaas! Noch het één, noch het ander is waar.

‘Dr. Retau’ (over wie verder niets te vinden is!) zal dus hoogstens voor de Duitse vertaling/bewerking verantwoordelijk zijn geweest maar vermoedelijk heeft hij nimmer bestaan. Al in 1850 wordt het boekje uit Leipzig (dan nog uitgegeven door ene ‘Laurentius’) kritisch besproken door een echte Med.Dr. H.A. Hacker.

De Duitse uitgave blijkt terug te gaan op een Engels boekje geschreven in 1841 door ene dr. Samuel La’Mert. Van de uitgave van La’Mert verscheen al eerder, in 1849, een Nederlandse vertaling.
Nop Maas schrijft: “Ze werd door de Amsterdamse arts P.J. Koorn vervaardigd naar de zesendertigste Franse uitgave. In 1861 verscheen een nieuwe Nederlandse vertaling naar de veertigste en in 1872 een derde naar de negentigste Franse uitgave. Nog in het begin van deze eeuw is een Nederlandse druk gesignaleerd bij de uitgever Koster” blz. 31).

Mijn boekje werd in een kartonnen bandje gezet met op het voorplat de oorspronkelijke voorzijde van de papieren omslag. Ik vermoed dat mijn uitgave de ‘Kosteruitgave’ is waarmee hij vanaf 1886 adverteerde. Aangezien zijn naam nergens in deze uitgave voorkomt lijkt het er op dat hij de boekjes alleen maar doorverkocht.
Slaan we het boekje open dan volgen na de titelpagina (zonder jaartal) 2 romeins genummerde pagina’s met een ‘Voorrede voor de 70e oplage’, een ‘Voorwoord der 75e oplage’, een ‘Voorwoord der 80e oplage’ en een inhoudsopgave, met verklaring van de 27 afbeeldingen (op 14 platen).
Daarna komt zonder paginering een inleiding bij de Nederlandse uitgave en volgen de veertien platen (gedrukt op een andere soort papier).
Na de illustraties begint pagina 1 t/m 208. Pas op de allerlaatste pagina onderaan staat als drukker vermeldt: Bär & Hermann (Leipzig).

Volgens de inleiding bij deze Nederlandse uitgave zijn er van dit boekje in enkele jaren 300.000 exemplaren (in tachtig oplagen) verkocht! Bovendien werd het vertaald in het Engels, Frans, Italiaans, Russisch, Pools, Boheems, Zweeds, Deens en Nederlands!
Indrukwekkende informatie, maar wie op WorldCat zoekt vindt daarvan vrijwel niets terug! Van mijn exemplaar is mij slechts één ander bekend dat zich bevindt in de Koninklijke Bibliotheek van België in Brussel (III 8.920 A (Magazijn - Algemene Leeszaal)).

De uitgave heeft een pseudo-wetenschappelijke inslag. Behalve een beschrijving van de rampzalige geestelijke en lichamelijke gevolgen (bij mannen en vrouwen!) gestaafd met enkele gevallen, in de vorm van 'slachtofferbrieven', komt op bladzijde tweehonderd de aap uit de mouw.
Door een flinke financiële investering kan men hulp en medicijnen krijgen die de lijder van zijn probleem (onwaarschijnlijk) en geld (hoogstwaarschijnlijk) afhelpen.

Volgende aflevering: “De Z van… Zelfbesmetting”.