Prijzen van toen

Zijn oude boeken kostbaar? Worden ze veel geld waard? Waren ze vroeger goedkoper of is de waarde vergelijkbaar? Regelmatig lees ik wat over deze heikele vraagstukken bij mijn blogcollega’s. Het is een waarheid als een koe dat je eigenlijk gewoon moet verzamelen wat je leuk vindt en daarbij altijd moet proberen de beste kwaliteit te kopen voor het geld dat je op dat moment beschikbaar hebt. Wat je ‘leuk’ vindt staat geheel los van wat op dit moment als verzamelwaardig wordt gezien want net als de prijzen fluctueren smaak en aandacht.

Oude veilingcatalogi die ik bezit vermelden vrijwel nooit prijzen (en als er iets staat zijn het richtprijzen). Een vaste boekenprijs voor antiquarische boeken bestaat en bestond niet. Bij elk antiquariaat kun je pingelen en vroeger was dat al niet anders, ook niet bij het gerenommeerde antiquariaat Martinus Nijhoff in Den Haag dat in 1932 een catalogus uitgaf: “History of the Netherlands. A catalogue of old and modern books offered for sale at the affixed prices”.

Daarin bladeren geeft mij het gevoel dat ik tegenwoordig veel te veel betaal voor mijn ‘perkamenten bandjes’, dat er toen veel meer aanbod was en dat je toen nog boeken kon kopen die tegenwoordig geheel onbereikbaar zijn, zelfs al zou je beschikken over voldoende financiën. Negentig procent van mijn 17de en 18de eeuwse uitgaven viel bij Nijhoff in 1932 in de prijsklasse tot 35,- gulden.
Het duurste vergelijkbare boek is de uitgave van Maaskamp: “Afbeeldingen van kleeding, zeden en gewoonten in de Bataafsche Republiek met den aanvang der negentiende eeuw”, waarvan ik de Engelse editie (uit 1808) bezit.

Nijhoff bood in 1932 een exemplaar aan van de eerste editie (1803-1807) “qui est beaucoup plus belle que les éditions postérieures” voor 140,- gulden. Voor mijn Engelse editie zal hij dus minder hebben gevraagd. Anno 2011 wordt mijn Engelse ‘rare edition’ bij antiquariaat Forum aangeboden voor 4000,- euro (exclusief 6 % btw), iets meer dan de 750,- euro die ik ervoor betaalde bij een particulier. Nou is Forum niet de goedkoopste in Nederland, maar dat was Nijhoff destijds ook niet. Desondanks blijft het allemaal appels met peren vergelijken.

Een paar weken geleden kocht ik op de boekenmarkt: “‎Chronicon Egmundanum seu Annales regialum abbatum Egmundensium” (F. Haaring, Leiden 1692).‎ Een uitgave van A. Matthaeus van de Egmondse kroniek van Johannes a Leydis. Een goed, in perkament gebonden, exemplaar voor 100,- euro. Binnen op de kaft stond met potlood geschreven “29 maart 1921, 50 c.”. Bij Nijhoff werd deze uitgave in 1932 aangeboden voor 5,- gulden. Vijftig cent elf jaar eerder lijkt mij spotgoedkoop, maar is dat ook zo?

Op de website voor het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG) staat een handige omrekentool, de “The IISH List of Datafiles of Historical Prices and Wages”.
Vijftig cent in 1921 is in koopkracht anno 2011 omgerekend gelijk aan 6,33 euro. In 1932 had diezelfde vijftig cent nog maar een koopkracht van vierendertig cent. Maar zelfs op hetzelfde niveau is vijftig cent in 1932, omgerekend naar nu, nog maar 9,22 euro en dat is beduidend minder dan wat ik voor dit boekje betaalde. Toch is het bedrag dat ik uitgaf reëel als je bedenkt dat op veilingen de richtprijs gemiddeld tussen de 75,- en 125,- euro ligt (exclusief veilingkosten).

Laatste voorbeeldje. In "Stroppen van straks" van Artistiek Bureauredacteur Nick ter Wal lees ik (laatste alinea) “In dezelfde brief maakt Henkels melding van een set Nederlandsche Historiën (1642-1647) van P.C. Hooft, waarvoor in de zomer van 1943 al eens 500 gulden werd betaald. 'Ik gaf voor een onberispelijk ex. destijds f 45.-. Ze zijn gek geworden; in zulke prijzen zitten al de stroppen van straks.'”
De jaartallen in dit citaat zijn mij niet duidelijk, de eerste druk is van 1642 (Amsterdam, L. Elzevier), maar de eerste set, twee delen waaronder het vervolg, is van 1654 (Amsterdam, J. Blaeu).
Voor een vergelijk met Nijhoff maakt het echter niet uit. Hij had in 1932 zowel de eerste Amsterdamse druk uit 1642 (met het zeldzame portret van Hooft) ‘edition originale, rare’ voor 75,- gulden (in koopkracht thans 627,40 euro) als dezelfde uitgave met het vervolg van Blaeu voor 60,- gulden (in koopkracht thans 501,92 euro en momenteel te koop bij Forum voor 950,- euro), als de 3de Amsterdamse geïllustreerde druk (1677) en de eveneens geïllustreerde 4de Leidse druk (1703) voor respectievelijk 25,- gulden (209,13 euro) en 30,- gulden (250,96 euro).
De 45,- gulden die August Henkels betaalde lijkt mij (zonder verdere details te weten) dus een correcte prijs te zijn. Maar zit de gek die in de zomer van 1943 maarliefst 500,- gulden betaalde inderdaad met ‘een strop van straks’? Omgerekend is dat in koopkracht van nu 2905,34 euro.

Het zaligmakende antwoord op deze en de in het begin gestelde vragen heb ik natuurlijk ook niet maar het laatste voorbeeld illustreert m.i. precies waar het om ging en nog steeds gaat. Het was en is 'wat de gek er voor geeft'. En gekken heb je altijd, vroeger in 1943 en nu. Ik ben er slechts één van...