Een addendum

Een addendum!
Dat schoot er door mijn hoofd toen ik thuis kwam van de boekenmarkt op de Dam in Amsterdam.
In mijn tas zaten twee aanwinsten waaronder een exemplaar van “De Hollandsche Natie” door J.F. Helmers (1767-1813)! En dat uitgerekend een week na mijn uitgebreide artikel over mijn kleine maar fijne Helmerscollectie in: “Daarvan kon B.B. alleen maar dromen...”.

U zult zich wel afvragen waarom ik een vierde exemplaar heb gekocht van dit boek.
Wat valt er toe te voegen aan een bijzondere eerste druk (1812), een geïllustreerde vierde druk (1817) en een moderne laatste druk uit 2009? Wel, een zesde druk uit 1822.

Wat is er dan zo bijzonder aan deze uitgave Perkamentus?
Ten eerste zit het boekje (ongeïllustreerd) nog in zijn originele gele uitgeversband en verkeert – zoals u kunt zien – in prima staat. Ik betaalde er slechts vijf euro voor!
Ik schreef al eerder dat Helmers antiquarisch onvoorstelbaar goedkoop is, waarvan akte! Goedkoop dus, maar als dat het enige was geweest had ik het boekje vermoedelijk toch laten liggen.

Waarom dan toch gekocht?
U kunt het nalezen in de moderne uitgave van Lotte Jenssen (blz. 65 en blz. 77, noot 129), maar ik zal het hier kort weergeven.
Het is namelijk de eerste pocketuitgave (19.8 cm. x 11,5 cm.). Ter vergelijk; mijn andere exemplaar in uitgeversband uit 1814 is aanzienlijk groter (21,5 cm. x 13 cm.).
Wat daaraan zo bijzonder is?

Welnu, tijdens de Belgische Opstand (1830-1831) won Helmers’ nationale epos aan populariteit.
De onzekere situatie waarin ons land verkeerde, net als tijdens de Franse bezetting, maakte: “De Hollandsche Natie” bijzonder actueel. Tijdens de Tiendaagse Veldtocht van augustus 1831 waaraan ook Leidse studenten deelnamen in de ‘Kompagnie Vrywillige Jagers der Leydsche Hoogeschool’ droegen velen een exemplaar bij zich van “De Hollandse Natie”.
En nu komt het! Daarbij ging het volgens Helmers’ achterkleinzoon F.W. Helmers om de pocketuitgave van 1822, die had immers (vaak bijgesneden tot 15 cm. x 10 cm.) een klein formaat en paste prima in de soldatenransels.

Ik zie ze voor me.
Rond het kampvuur tijdens een gevechtspauze met op de achtergrond het gebulder van kanonnen. De geur van buskruit zweeft over de velden en in de verte kermt een gewonde soldaat.
De paarden grazen en drinken wat terwijl de soldaten eten of een pijpje roken. Een nog jonge onderofficier tast naar zijn ransel en haalt er een klein boekje uit. Met luide stem begint hij te lezen terwijl de mannen luisteren en vermoeid voor zich uitstaren:

“Waar ben ik? Op wat grond heb ik mij zelv’ verloren?
Wat diepe stilte heerscht in dees gewijde koren,
Die mij bedwelmt, ontroert, mijn hart met siddring treft?
t is hier dat zich de mensch tot zijnen God verheft”.
(“De Hollandsche Natie”, tweede zang ‘Heldenmoed ter land’).

En met dat verhaal in het achterhoofd kon ik dit fraaie exemplaar niet laten liggen!