Blanke Slavinnen; een bibliografie

Ik verzamel al een aantal jaren brochures met de titel of het thema 'Blanke Slavinnen'.
Het zijn obscure blaadjes, goedkoop gedrukt, met opwindende en waarschuwende verhalen over meisjes- en vrouwenhandel die allen verschenen n.a.v. de 'Londense schandalen' in 1885 toen de wereldwijde vrouwenhandel (en prostitutie) in geruchtmakende krantenartikelen min of meer werd blootgelegd en grote internationale ophef veroorzaakte. Behalve spannende al dan niet gefantaseerde verhalen verschenen er ook uitgaven die gaan over de problematiek; de aanpak, de maatregelen en mogelijke oplossingen voor het probleem. De laatste (her)uitgaven die zijn terug te leiden naar de gebeurtenissen van 1885 verschenen vlak voor 1940.

Toen Ewoud Sanders mij ergens eind 2016 benaderde met de vraag of ik dergelijke brochures wellicht kende (hij had een verzoek had ontvangen om daarover een hoofdstuk te schrijven in een nieuw overzichtswerk over erotica en pornografie) kon ik dat bevestigen met de mededeling dat ik over diverse exemplaren beschikte. Bovendien, vertelde ik hem, had ik in concept een bibliografie klaarliggen die ik had samengesteld op basis van mijn verzameling aangevuld met andere bronnen (zoals krantenadvertenties in Delpher). Wij besloten al gauw om er een samenwerkingsproject van te maken. Ewoud nam het algemene historische verhaal voor zijn rekening en ik de aanvullende bibliografie.

De historische context achter deze brochures is wel vaker verteld (zoals hier) en min of meer bekend. Dat is geheel anders bij de destijds verschenen brochures. Om welke titels ging het, wanneer en in welke oplagen, voor welke verkoopprijzen en bij welke uitgevers?
Daar was nog niet eerder naar gekeken of over geschreven. Een bibliografie - meenden wij - zou het verhaal voor boekwetenschappers, boekhandelaren en verzamelaars interessant maken. Groot was daarom onze teleurstelling toen de redactie besloot om dit onderdeel niet op te nemen in het boek.

Zaterdag 10 maart 'plofte' er iets op mijn deurmat. Het bleek te gaan om een exemplaar van 'De Boekenwereld' (34e jrg. nr. 1, 2018: 'Magische miniaturen'). 'Aardig', dacht ik als boekenliefhebber en 'waarom?', als niet abonnee...
Dat laatste werd me echter duidelijk toen ik op bladzijde zesenvijftig een voorpublicatie aantrof uit het te verschijnen naslagwerk waarover ik hierboven sprak: "Onder de toonbank. Pornografie en erotica in de Nederlanden" (Amsterdam, 2018). Die voorpublicatie bestond uit het artikel van Ewoud Sanders: "Gewurgd door een skelet. Blanke slavinnen als lustobject" inclusief mijn 'Bibliografie van de blanke slavin 1885-1937'!

En tot slot ontving ik afgelopen week ook: "Onder de toonbank. Pornografie en erotica in de Nederlanden". Ter gelegenheid daarvan volgt hieronder (nogmaals) mijn bibliografie maar ditmaal geïllustreerd met foto's van de uitgaven in mijn collectie. Dat zijn niet alleen meer illustraties dan bij het artikel of in het boek maar bovendien kunt u dan zelf constateren dat in het fraai uitgegeven overzichtswerk ook de brochures op bladzijde 275/276, anders dan wat de bronvermelding opgeeft, uit mijn collectie afkomstig zijn!

Blanke slavinnen; een bibliografie.

1. "Londensche schandalen" (uitgeverij F.C. Bührmann, Amsterdam, 1885) ‘Zijnde eene volledige vertaling, geen uittreksel als in andere uitgaven, van de Pall Mall Gazette’. Verscheen in enkele afleveringen (van 32 blz. a 15 cent). Prijs voor alle afleveringen: fl. 1,00.

2. "De ontvoering van Eliza Armstrong" (uitgeverij F.C. Bührmann, Amsterdam, 1885) ‘Nadere onthullingen inzake de Londensche schandalen’. Prijs: fl. 0,50.

3. "De handel in meisjes te Londen" (uitgeverij Albrecht & Co., 1885). ‘Overgenomen uit de beruchte artikelen van de Pall Mall Gazette’. Prijs: fl. 1,00.

4. "Blanke Slavinnen. De handel in meisjes in de XIX de eeuw" (uitgeverij H. Pyttersen (Pijttersen) Tz., Sneek, 1885). Prijs: fl. 0,50. Tweede druk 1885, derde druk 1902. Daarnaast zijn er minimaal vijf drukken verschenen bij de gebr. E & M. Cohen.

5. Blanke Slavinnen. ‘Onthullingen der Pall Mall Gazette’ (uitgeverij H. Bom, Assen, 1885). Een afzonderlijk bijvoegsel bij het nummer van 1 augustus 1885 van de Nieuwe Provinciale Drentsche en Asser Courant). Prijs: fl. 0,20. Hetzelfde jaar verscheen een tweede vermeerderde en verbeterde druk: De schandalen te Londen. Blanke Slavinnen (uitgeverij H. Bom, Assen). Een overdruk, getiteld Blanke Slavinnen. ‘Onthullingen der Pall Mall Gazette’ was vanaf 1885 verkrijgbaar bij J.A.G. van Dijk in Batavia. Prijs: fl. 1,50.

6. "Blanke Slavinnen in Nederland", door P. (uitgeverij A.L. Land, Heerenveen, 1885). Prijs: fl. 0,50. De derde druk werd in 1902 overgenomen door uitgeverij A. van Klaveren in Amsterdam. De twaalfde druk verscheen bij uitgeverij C.J. Koster en was in 1937 nog te koop voor fl. 1,25. Er verschenen bij hem tenminste 15 drukken 'tienduizend exemplaren per oplaag' zoals de titelpagina van het exemplaar bij de DBNL laat zien. De auteur 'P' is waarschijnlijk Pyttersen. Het Nieuwsblad voor den boekhandel 52 (1885, nr. 71) geeft als auteur F.W.H. Panchaud (1824-1899), maar dat is onwaarschijnlijk. De illustratie op de voorkant is rechtsonder gesigneerd Harry. D.

7. "De handel in meisjes. Blanke Slavinnen" (verkrijgbaar bij H.M. van Dorp en Co., 1886). Prijs: fl. 1,25.

8. "De Ridders van het witte kruis. Een woord aan het jonge Nederland door een oud-student" (anoniem [P. Harting], uitgeverij J.L. Beijers, Utrecht 1886). Pleidooi geschreven oktober 1885 voor de oprichting van een studentenbond (onder de leus "Houd u rein"), naar aanleiding van de onthullingen over vrouwenhandel, prostitutie en zijn gevolgen in de Pall Mall Gazette. Als er geen prijs wordt genoemd, zoals hier, is die mij onbekend.

9. Lord Monroe (pseudoniem van de Brusselse advocaat Alexis Splingard): "Clarisse of het leven eener blanke slavin in de negentiende eeuw" (Amsterdam, z.j. [1886]). Roman met officiële bijlagen (A t/m E), opgedragen aan Mevrouw Josephine E. Butler (1828-1906); met toestemming van den auteur vrij vertaald uit het Frans ("La Clarisse du XIXe siècle, ou la Traite des blanches, roman français, par lord Monroe", Londres 1882). In de voorrede schreef de auteur: "Het kan wellicht zijn nut hebben er bij te voegen, dat ik voor de vervaardiging van mijn roman mijn toevlucht heb genomen tot de uitvoerige stenographie van de debatten en de openbare instructie in de processen van den 'Handel in blanke slavinnen', en in die, welke er uit voortgevloeid zijn. (Correctioneele vervolgingen voor het hof van eerste instantie en het hof van appèl van Brussel in 1880 en 1881".

De Nederlandse vertaling van deze populaire tendens-roman "in de trant van de onthullingen der Pall Mall Gazette", verscheen voor het eerst eind 1886 bij Van Klaveren in Amsterdam en kende daarna tenminste zes herdrukken (2de/3de druk 1887 à 1,90 gulden, 4de druk 1892, 5de druk 1893). Ik bezit hiervan de derde druk.

Tevens heb ik hier een onbekende druk uitgegeven bij de Holland Indië Exporthuis-uitgeverij (Amsterdam, z.j. [ca. 1930]). Deze uitgeverij bestond, blijkens krantenadvertenties, in de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw.

10. R.H. Sherard (1861-1943): "Blanke slaven en slavinnen in Engeland" (uitgeverij Het Volksdagblad, z.j. [1890]).

11. "Blanke slavinnen. Het Prostitutie-vraagstuk en zij die het willen beëindigen en bemantelen" (uitgeverij Gebroeders E & M. Cohen, Arnhem/Nijmegen, 1897).

12. "Eene blanke slavin: de geschiedenis van een jong meisje, of hoe de bordeelen bevolkt worden" (uitgeverij Wierema, Brielle z.j. [ 20ste eeuw]).

13. W.L.A. Collard: "De ‘handel in blanke slavinnen’" (uitgeverij Binger, Amsterdam, 1900). Proefschrift Universiteit van Amsterdam. In november 2019 kon ik een bijzonder presentexemplaar van dit academisch proefschrift kopen waarop Collard in 1900 'cum laude' promoveerde. Meer daarover in mijn blog: "Begeerlijk proefschrift".

14. Jonathan: "De handel in vrouwen en meisjes en de middelen ter bestrijding" (uitgeverij C. Daniëls, Amsterdam, 1902). Prijs: fl. 0,60.

15. "Blanke slavinnen en slavinnen. Onthullingen door Therand"  = 'The Rand' (Daily Mail). 1902, verkrijgbaar bij de Gebroeders E & M. Cohen, Arnhem/Nijmegen.

16. "De blanke slavinnen of Dubbele Liefde" (1905, verkrijgbaar bij August Koster, Amsterdam).

17. "De handel in blanke slavinnen", in: Dr. Wilh. Fischer, "De Prostitutie, haar geschiedenis, haar betrekking tot de misdaad alsmede tot de ontaarding van het moderne geslachtsleven" (uitgeverij C. Daniëls, Amsterdam, 1905).

18. "Meisjesoffers. Onthullingen omtrent nachtelijke schandalen in Londen" (uitgeverij A. van Klaveren, Amsterdam 1895). Een vertaling van de artikelen in de 'Pall Mall Gazette' van William T. Stead (1849-1912). De derde druk verscheen in 1906. Prijs: fl. 1,00.

19. A. de Graaf: "De strijd tegen den handel in vrouwen" (uitgeverij Tjeenk Willink, Haarlem, 1906). Overdruk uit het 'Tijdschrift voor Armenzorg en Kinderbescherming' (1906).

20. Dr. O. Henne am Rhein (1828-1914): "Prostitutie en meisjeshandel" (uitgeverij Hollandia, Baarn, 1908). ‘Nieuwe onthullingen omtrent het slavenleven van blanke vrouwen en meisjes.’ Vertaald uit het Duits door W.A. Vroegop. Prijs: fl. 0,40.

21. E. Schöyen (1852-1934): "Verkocht. Tendens-roman ter bestrijding van den handel in vrouwen" (uitgeverij Meulenhoff, Amsterdam, z.j. [1908]). Prijs: fl. 1,90. Vertaling uit het Noors door Marg. Meyboom. Illustratie op de voorkant rechtsboven gesigneerd ‘Jan Wiegman’ (1884-1963).

22. "De blanke slavin", aflevering 9 uit de serie ‘De Winkeljuffrouw uit den Grooten Bazaar’ (naar de roman van Alexander von Ungern-Sternberg. Uitgeverij Roman-Boekhandel voorheen A. Eichler, Amsterdam, 1910). Prijs: fl. 0,10, in België fl. 0,16.
Deze uitgave zit (nog) niet in mijn collectie.

23. A. Boeree (Th.A. Boeree, 1879-1968): "Leed. Oorspronkelijke schets uit het leven der blanke slavinnen" (uitgeverij Vroom, Amsterdam, z.j. [ca. 1910]). Novelle (48 blz.) die zich afspeelt rond 1900 en gaat over de fictieve speurtocht naar een jonge Weense vrouw, Martha Baumann, die in Amsterdam terecht komt in de gedwongen prostitutie en daaruit wordt gered door de ik-persoon. Van deze brochure bestaan twee drukvarianten met verschillende voorzijden. Eén zonder en één met de zin: ‘Een woord tot waarschuwing’. Bovendien staat op mijn exemplaar (rechtsonder) ook nog - geheel onderaan - de drukkerij (Rut Snel) vermeldt. 

Hetzelfde verhaal verscheen ook in een ander jasje onder de titel: "Levenswee: Oorspronkelijke schets uit het leven der Blanke Slavinnen" (uitgeverij Vroom, Amsterdam, z.j. [ca. 1910]). Ditmaal staat als auteur "door Ido" (Victor Ido?, pseudoniem van Hans van de Wall (1869-1948). De vraag is of beiden auteursnamen niet volstrekt willekeurig verzonnen zijn. De volgorde van verschijnen is verder onbekend maar dat het een populair verhaal was (voor slechts 25 cent) lijkt mij wel duidelijk.

24. "De handel in blanke slavinnen" (uitgeverij D. Bolle, Rotterdam, z.j. [ca. 1912].), ‘uit het Engelsch naar de National Vigilance Association’s uitgave’. In het Engels: "The white slave traffic" (z.p. [London?], z.j. [ca. 1910]). Illustratie op de voorkant rechtsonder onduidelijk gesigneerd. Met op de achterzijde van het omslag de inhoudsopgave van: "Modern slavenleven" (nr. 22), eveneens bij Bolle verkrijgbaar. Totaal zijn mij vijf drukken bekend. Oorspronkelijke prijs fl. 0,35 vierde druk [1918] fl. 0,45, vijfde druk [1923] fl. 0,50.

25. "Modern slavenleven". Naar de Engelse uitgave van de National Vigilance Association (uitgeverij M. Hols, ’s-Gravenhage, z.j. [ca. 1912]. In het Engels: "In the grip of the white slave trader" (London, 1911) met identieke omslagillustratie.

Vanaf 1912 verkrijgbaar bij D. Bolle (Rotterdam), met de oorspronkelijke omslagillustratie nagetekend (prijs: fl. 0,35. ). Bij hem verschenen voorts de tweede druk t/m de vijfde druk (prijs: fl. 0,50). 

26. M.C.C.: "Blanke slavinnen: een werk der duisternis: een verhaal voor meisjes, die alleen op reis gaan" (uitgeverij Van Sijn, Rotterdam, z.j. [ca. 1925]).

27. A. de Werth: Het resultaat van de nieuwste onderzoekingen over den internationalen handel in meisjes en de prostitutie (uitgeverij Lecturis, Eindhoven, 1929). Uit het Duits vertaald door B.v.N.B.

U ziet wel dat er nog het een en ander in mijn collectie ontbreekt. Kwestie van geduld, toeval en snuffelen. Wat ik vind of ontdek zal ik blijven verwerken in deze bibliografie. 

Ter lering ende vermaak; voor de geïnteresseerde lezer, de oplettende handelaar en de jagende verzamelaar.