De Ammoniet in mijn bibliotheek

Bibliofiel margedrukwerk... Goed verzorgde uitgaven in een bescheiden, soms (zeer) beperkte en/of genummerde oplage; ik lust er wel pap van. Toch schrijf ik er niet zo heel vaak over. Af en toe laat ik u meegenieten van een bibliofiel orgasme zoals hier of schrijf ik over mijn uitgaven van De Althaea Pers (zoals de befaamde Gootjesbijbel en zijn 'Bibliofiel artwork') of de Belgische Carbolineumpers (en zijn fraai uitgegeven prospectussen).

Op 18 oktober 2019 vertrok ik naar de Leidse Universiteitsbibliotheek voor de viering van 'Het Groeiboek voltooid'. Ik was net enkele dagen daarvoor eigenaar geworden van een exemplaar van het Groeiboek (nr. 137 van de 150) en zou voor het eerst persoonlijk kennis maken met meesterdrukker Gerard Post van de Molen van De Ammoniet. In een apart zaaltje was een tijdelijke expositie opgezet met uitgaven die sinds 1979 bij hem waren verschenen. Om te watertanden, en zelden ben ik zo hebberig geweest als toen bij het aanschouwen van zoveel heerlijk en begeerlijk drukwerk.

Uitgaven van De Ammoniet kende (en bezit) ik overigens al langer. Al vele jaren staat in mijn bibliotheek werk van deze margedrukker en ik heb er al eens over geschreven (zoals hier). Regelmatig kijk ik op websites als Boekwinkeltjes naar wat er wordt aangeboden aan margedrukwerk. Dat zijn overigens - ongeacht de margedrukker - maar zelden de echte hoogtepunten. De liefhebbers (lees concurrenten) duiken daar al tijdens het productie- en intekenproces op af. Het is voor de verzamelaar dus meestal een kwestie van geduld, toeval en geluk in het antiquariaat of op de veiling. Tenzij je natuurlijk de meesterdrukker zelf kent...
Na afloop van de bijeenkomst in Leiden sprak ik nog even met Gerard die mij vertelde dat hij zijn drukkersarchief aan het opruimen was. Vast en zeker zou daar nog wel wat uitkomen dat mijn begeerte kon stillen. Of ik interesse had? Dat had ik, en het gevolg daarvan blijkt uit mijn aanwinstenlijstjes van november en vooral december 2019.

Wat precies vind ik nou zo aantrekkelijk aan het drukwerk van De Ammoniet? Natuurlijk; typografische verzorging (een mooie letter; de Hollandsche Mediaeval), vormgeving en luxe handgeschept papier zijn belangrijke smaakmakers maar in het geval van De Ammoniet speelt met name de inhoud van de uitgaven voor mij een belangrijke rol. Het is drukwerk dat meestal gaat over boek- en drukgeschiedenis (boekwetenschap), typografie of bibliofilie en dat zijn precies de onderwerpen die mij aanspreken.

Zo langzamerhand heb ik al een aardige collectie Ammonieten in mijn bibliotheek staan. Gerard had mij gevraagd om daarvan een overzichtje te maken zodat hij inzicht had in wat ik al heb en wat niet. Het heeft even geduurd voordat ik tijd en gelegenheid daartoe had maar nu is het dan zover. Echt bibliografisch pionierswerk heb ik overigens niet hoeven doen. Er bestaat namelijk al geruime tijd een mooi overzichtswerk met uitgaven van zijn pers geschreven door hemzelf en Ronald Rijkse onder de titel: "'t Geluck waeit niemand in den mond. Twintig jaar margedrukker De Ammoniet" (Amsterdam/Middelburg, 2000). Het boek staat in mijn bibliotheek maar het is ook compleet online te raadplegen (hier) op de website van De Ammoniet, net als vele andere uitgaven van deze pers.

Belangwekkende of nieuwe informatie geef ik dus niet. Het is puur een overzichtje van mijn collectie Ammonieten. Een vorm van bezigheidstherapie dus die enigszins uw nieuwsgierigheid bevredigt naar mijn boekenbezit. Wellicht zelfs spoort het u aan om zelf wat van dat mooie en zorgvuldig uitgegeven drukwerk te gaan verzamelen. In ieder geval geeft dit geïllustreerde overzichtje wat afwisseling in de stroom artikelen op dit blog die gaan over 'het oude boek'. 'Last but not least' vormt het wat afleiding voor mij en u in deze allesverlammende 'Coronatijd'. Bij het samenstellen heb ik dankbaar gebruik gemaakt van het eerdergenoemde uitgegeven bibliografisch overzicht. De rode nummers tussen haakjes verwijzen naar de daarin gebruikte nummering. Van de uitvoerige informatie die telkens per uitgave wordt gegeven nam ik alleen deze nummers over, de titel- en oplagegegevens, eventueel aangevuld met wat opmerkingen van mijn kant.

Losse uitgaven (in chronologische volgorde)

1. (1.7) E. Blom/M. Post van der Molen: "Pip en zijn bal" (Leiden, 1980). Oplage 150 genummerde exemplaren (ik bezit nummer 109).

2. (1.12) [Christoffel Plantijn] "Vande Druckerije" (Leiden, 1982). Oplage 245 genummerde exemplaren (ik bezit nummer 189). Hiervan bezit ik ook een fotomechanisch gedrukt exemplaar met opdracht van Gerard. Ik schreef erover hier.

3. (1.18) D. Post van der Molen: "Mette beer wandeld" (Leiden 1988). Oplage 211 exemplaren.

4. (6.6.6) Uitnodiging promotie Bert van Selm (Leiden, 1987). Oplage ca. 500 exemplaren.

5. (1.23) G.C. Kuiper: "Musarum Pater. Een portret van Christoffel Plantijn" (Leiden, 1989). Oplage 350 exemplaren.

6. (9.7) G. Post van der Molen: "Dat is wat wonders. Relaas van een thuisdrukker" (Leiden, 1990). Oplage 1250 exemplaren

7. (6.3.2) Condoleancekaart Bert van Selm (Leiden, 1991). Oplage ca. 500 exemplaren.

8. (1.27) B. van Selm: "Alles komt teregt" (Leiden, 1991). Oplage 450 exemplaren.

9. (1.29) P. Paaltjens: "Tenentlazohtlaliztli oftewel Tevergeefse liefde. Azteekse vertaling van Immortelle XLIX, het beroemde gedicht van Piet Paaltjens dat onlangs nog in 85 andere talen, dialecten en exotische schriften overgezet is, met een inleiding over de Azteekse taal en cultuur door Rudolf van Zantwijk en een uitleiding over de ongelukkige dichter en zijn werk door Hans Heestermans" (Leiden, 1991). Oplage 750 exemplaren.

10. (1.30) E. Portnoy: "Dutch Dreaming" (Leiden, 1993). Oplage 500 exemplaren. Relatiegeschenk, exclusief te gebruiken door de directieleden van KPN! De boekjes waren opgenomen in een geëxtrudeerde aluminium schaal, samen met een zilveren voorwerp. Daarvan bestaan drie uitvoeringen (er waren vijf gepland). Het geheel zat in een cassette met een toelichting in het Engels. Van twee bezit ik het toelichtingskaartje daarbij ('Dutch Foil' en 'Dutch Gleek'. Alleen 'Dutch Concert' heb ik helaas niet).

Geschenk van Gerard Post van der Molen als tegenprestatie voor de(ze) lovende woorden op Perkamentus blog! Volgens Gerard "een onbereikbare uitgave voor de Ammoniet-liefhebber", omdat er van de gehele oplage maar enkele ook werkelijk als relatiegeschenk zijn uitgereikt en het overgrote deel volgens hem - na de zoveelste reorganisatie - vermoedelijk onderdeel is geworden van de "circulaire grondstoffen-economie"!

11. (3.16) G. van Thienen: "Men salse vinden te coope" (Leiden, 1992/1993). Oplage ca. 150 exemplaren. Over deze eenbladsdruk schreef ik al eerder hier.

12. (3.22) P. Verkruijsse: "Een 97e druk???" (Leiden, 1994). Oplage 197 exemplaren.

13. (6.6.10) Heropening Thuisdrukkerij De Ammoniet (Leiden, 1994). Oplage ongeveer 350 exemplaren.

14. (1.33) J. van Loo: "Prachtbijbel blijkt prachthandel" (Leiden, 1995). Oplage 750 genummerde exemplaren (ik bezit het exemplaar met zegelnummer 611).

15. (1.34) P. Verkruijsse: "Ik, het boek" (Lugduni Batavorum, MDCXCV). Oplage 312 exemplaren. Mijn exemplaar is een van de 130 exemplaren bestemd als restauratiedruk voor de Zeeuwse Bibliotheek, met als doel de restauratie van de 'Benveniste Talmoed', gebonden in rood (en groen) linnen.

16. (1.38) F.A. Janssen: "DIT BEVAT: Een brief aan de drukker. Een korte inleiding tot de historische typografische vormgeving" (Leiden, 1996). Oplage circa 100 exemplaren, ongeveer 75 met rode sierinitiaal D (waaronder mijn exemplaar) en ongeveer 25 met wachtletter d.

17. (1.43) J. Brouwers: "Een beroemde naamgenoot" (Leiden, 1998). Oplage 215 exemplaren.

18. (1.46) Ali Ibn Sudun: "Het gestolen bidkleedje" (Leiden, 1999). vertaald uit het Arabisch door Arnoud Vrolijk. Oplage 115 exemplaren.

19. (1.47) F.A. Jansen: "De nieuwe corrector. Een correctiehandleiding uit 1819" (Leiden, 1999). Oplage 99 exemplaren.

20. (5.9) "Vier van Elzevier" (Leiden 1997). Oplage 450 exemplaren. Geproduceerd met leden van de Nederlandse Boekhistorische Vereniging.

21. (1.39) P. Dijstelberge: "De lof der onleesbaarheid" (Leiden, 1997). Oplage 175 exemplaren. Verscheen ook als hoofdstuk 9 in het Groeiboek (zie hieronder).

22. (1.41) Ch. Berkvens-Stevelinck: "In het kleine stadjen D." (Leiden, 1998). Oplage 500 exemplaren.

23. (3.33) W. Morris: "I began printing books" (Leiden, 1998). Oplage ca. 200 exemplaren.

24. (1.45) A. Moerdijk: "WNT. Een buitengewoon woordenboek" (Leiden, 1998). Oplage 900 exemplaren

25. M. van Wijk-Sluiterman: "Er was eens..." (Alkmaar/Leiden, 2000). Oplage 450 mapjes met vijf kaarten en een boekenlegger met illustraties van Nelly Spoor.

26. J. Landwehr: "Wie zou niet gaarne een koning wezen? Driekoningen in oude kinderboeken en op prenten" (Leiden, 2002). Oplage 275 exemplaren.

27. P. Verkruijsse: "Plaatjes kijken. Raadsels rond illustraties in oude boeken" (Leiden, 2003). Oplage 250 genummerde exemplaren (ik bezit nummer 19). Twaalfde Bert van Selm-lezing.

28. A. van der Lem: "Een bibliotheek als wederopstanding. Welke boeken bezat Johan Huizinga?" (Ruurlo, MMXIV). Oplage 60 exemplaren. Verscheen ook als hoofdstuk 16 in het Groeiboek (zie hieronder).

Nieuwjaarskaarten/varia.

Ik bezit de nieuwjaarskaarten van 1989, oplage 500 exemplaren (6.8.5), 1993 oplage 225 exemplaren (6.8.7), 2001 ('De avonturen van Don Quichotte') en 2003 ('We got 'm. De klapwakersklopjacht in 2003 geweldloos en succesvol afgesloten...').

Projecten.

29. (2.1) Project Kaartenbak (in originele overslagdoos). Oplage 157 exemplaren (ik bezit nummer 6). De doos werd ontwikkeld onder auspiciën van de Vereniging van Vrienden van de Universiteitsbibliotheek Amsterdam en bevat twaalf 'vriendenmapjes' met drukwerk over diverse onderwerpen. Regelmatig kom ik losse mapjes tegen in het antiquariaat, daarom som ik ze even op .

(2.1.a) J. Werner: "Amsterdam slaat de vleugels uit: het begin van een kartografische traditie. Een keur uit de collecties van de Universiteitsbibliotheek Amsterdam"(Lugduni Batavorum, M.CM.XCIV). Oplage 275 exemplaren.
(2.1.b) A.K. Offenberg: "Ex Bibliotheca Rosenthaliana" (Leiden, 1994). Oplage 275 exemplaren.
(2.1.c) J. van Waterschoot: "Multatuli: muiter van gisteren, held van vandaag" (Leiden, 1995). Oplage 275 exemplaren.
(2.1.d) M. van Kempen: "Suriname verbeeld" (Leiden, 1995). Oplage 275 exemplaren.
(2.1.e) M. Beumer: "De illustraties in de 'Duizend-en-één-Nacht' van Gerard Keller" (Leiden, 1995). Oplage 275 exemplaren.
(2.1.f) P. Visser: "Drukwerk tussen hel en hemel" (Leiden, 1996). Oplage 200 exemplaren (75 werden vernietigd vanwege een zetfout in de openingszin).
(2.1.g) C. Godfried: "De Deense Molière: Ludvig Holberg (1684-1754)" (Leiden, 1996). Oplage 275 exemplaren.
(2.1.h) P. Spierenburg: "Van raspen en malen. Het Amsterdamse Rasphuis aan de Heiligeweg" (Leiden, 1996). Oplage 275 exemplaren.
(2.1.i) J. Biemans: "P.C. Hooft, geschreven & gedrukt" (Leiden, 1997). Oplage 450 exemplaren, waarvan 257 voor de abonnees van de Kaartenbak.
(2.1.j) P. Visser: "Het werk van den Boekdrukker is Goud waard. Aspecten van het Réveil in druk toegelicht" (Leiden, 1998). Oplage 485 exemplaren waarvan 257 voor de abonnees van de Kaartenbak.
(2.1.k) N. Klaversma: "'t Verborgen goed, Treckt ons gemoed. De boekillustratoren Jan & Casper Luyken" (Leiden, 1999). Oplage 475 exemplaren waarvan 275 voor de abonnees van de Kaartenbak.

Het twaalfde en laatste mapje verscheen in januari 2000 ter afsluiting van het project bij de tentoonstelling "Letter, drukker, drukletters, - moderne typografie in de UB". R. Rijkse: "100 jaar Nederlandse Private Presses" (Leiden, 2000). Oplage 350 exemplaren.

30. (1.1.0) Aspecten van de geschiedenis van het Nederlandse boek; Het Ambachtelijk Groeiboek (in originele overslagdoos). Oplage 150 exemplaren (ik bezit nummer 137). Ongetwijfeld de belangrijkste uitgave van De Ammoniet. Tussen 1987 en 2019 verschenen de volgende twintig hoofdstukken:

1. (1.1.1) R. Ekkart: "Het omhulsel van de Schepping" (Leiden, 1987). Oplage 150 exemplaren.
2. (1.1.2) B. van Selm: "Ex typographia Elseviriana 1658" (Leiden, 1988). Oplage 150 exemplaren.
2.a. (1.1.2.a) P. Scriverius: "Placaet nopende den ghenen die de Konst van Boek-drukker komen besien" (Leiden, 1989). Oplage 150 exemplaren.
3. (1.1.3) D. Dooijes: "Een typografisch monument" (Leiden, 1989). Oplage 150 exemplaren.
3.a. (1.1.3.a) G. Post van der Molen: "Oproep Hollandsche Mediaeval" (Leiden, 1990). Oplage 999 exemplaren waarvan 150 exemplaren voor het Groeiboek.
4. (1.1.4) A.E.C. Simoni: "Printing as resistance" (Leiden, 1990). Oplage 150 exemplaren.
5. (1.1.5) B. van Selm: "De boekenvorst aan het Lange Voorhout" (Leiden, 1991). Oplage 150 exemplaren.
6. (1.1.6) J. de Zoete: "Variaties op een lijn" (Leiden, 1994 = 1995). Oplage 150 exemplaren.
6.a. (1.1.6.a) G. Unger: "De staart van de g: een gesprek tussen twee heren" (Leiden, 1995). Oplage 350 exemplaren waarvan 150 exemplaren voor het Groeiboek.
7. (1.1.7) F.A. Janssen: "Drukken in de ijzeren eeuw" (Leiden, 1989 = 1996). Oplage 150 exemplaren.
8. (1.1.8) A. Stijnman: "Zonder inkt geen boeken" (Leiden, 1997). Oplage 150 exemplaren.
9. (1.1.9) P. Dijstelberge: "De lof der onleesbaarheid" (Leiden, 1997). Oplage 150 exemplaren. Verscheen ook als losse uitgave.

Na 2000 en dus niet in de bibliografie opgenomen verschenen de volgende hoofdstukken;

10. R. Rasch: "Italiaanse componisten en Nederlandse uitgevers" (Ruurlo, 2001). Oplage 150 exemplaren.
11. I. Kok: "Hoogdruk uit Diepenveen" (Ruurlo, 2005). Oplage 150 exemplaren.
12. A.K. Offenberg: "De verborgen schat van Athias" (Ruurlo, 2005). Oplage 150 exemplaren.
13. P. Verkruijsse: "Goten en Romeinen: co-existentie of concurrentie?" (Ruurlo, 2006). Oplage 150 exemplaren.
14. R. Honings: "Het topje van de ijsberg" (Ruurlo, 2011). Oplage 150 exemplaren.
15. H. Porck: "Tussen de regels lees je het papier" (Ruurlo, 2012). Oplage 150 exemplaren.
16. A. van der Lem: "Een bibliotheek als wederopstanding" (Ruurlo, 2013). Oplage 150 exemplaren. Verscheen ook als losse genummerde uitgave met extra portret.
17. W. Heijting: "Een boek blijft een boek" (Ruurlo, 2014). Oplage 150 exemplaren.
18. K. van Ommen: "De boekbindkunst is geworden de Asschepoester der kunstnijverheid" (Ruurlo, 2015). Oplage 150 exemplaren.
19. P. Hoftijzer: "Pallas nostra salus" (Ruurlo, 2016). Oplage 150 exemplaren.
20. R. Jagersma: "Drukkersknechten in een bus" (Ruurlo, 2017). Oplage 150 exemplaren.

Nawerk/Voorwerk

21. G. Post van der Molen: "Proeve van het toegepaste letter- en siermateriaal" (Ruurlo, 2019). Oplage 150 exemplaren.
22. Over de redacteuren en auteurs (Ruurlo, 2019). Oplage 150 exemplaren.
23. Nadruk van het vouwblad van de voormalige lettergieterij 'Amsterdam': "Aankondiging onze Hollandsche Mediaeval. Een nieuw boek-letter door ons te snijden en te gieten in X corpsen naar teekening van S.H. de Roos, Nieuwjaar MCMXII" (Leiden, 1990). Oplage 450 exemplaren waarvan 150 voor het Groeiboek. De abonnees van het Groeiboek ontvingen deze bijlage pas met het nawerk.

24. Titelpagina, inleiding op de geschiedenis van het project ("Laatbloeier") en de inhoudsopgave van het Groeiboek (Leiden/Ruurlo, 1987-2019).

Bij het Groeiboek bewaar ik bovendien het volgende drukwerk:

31. (5.6.11) Bewijs van intekening op de reeks 'Aspecten van de geschiedenis van het Nederlandse boek'. (Leiden 1987). Oplage ca. 175 exemplaren.
32. Uitnodigingskaart voor de viering van 'het Groeiboek voltooid & 40 jaar De Ammoniet' op 18 oktober 2019.
33. Vier (van de zes) aspecten, voorlopers van het Groeiboek. Ik bezit nummer 3 (3.6) oplage 85 exemplaren, 4 (3.3) oplage 250 exemplaren, 5 (3.5) oplage 175 exemplaren en 6 (7.3.1) oplage 750 exemplaren. Ik zoek nog naar Nummer 1 (3.1) oplage ongeveer 80 exemplaren en nummer 2 (3.2) oplage ongeveer 100 exemplaren, 

Het zoeken naar aanvullingen op mijn collectie Ammonieten gaat gestaag door. Vooral de nog ontbrekende aspecten (1 en 2) probeer ik te vinden. Toekomstige aanvullingen (en volgens Gerard komen die er zeker...) worden opgenomen in dit blog.

NB. Dit overzicht wordt regelmatig bijgewerkt.