Coster in beeld

Zo af en toe fietst er op dit blog een vondst doorheen die niet de vorm heeft van een boek. Als antiquarius ben ik immers ook geïnteresseerd in historische objecten zoals een mysterieus profaan middeleeuws insigne, een Sumerisch kleitablet (de oudste tekst in mijn collectie) of een zeldzaam achttiende eeuws ‘verklikkertje’.

Antiek of curiosa past wat mij betreft goed bij (oude) boeken en u kunt dat ook zelf constateren als u wat van de fotografische stillevens bekijkt die ik af en toe maak. Dat er dus wel eens spannend antiek in een tweedehands boekwinkel staat en wordt verkocht – zeker als dat boekgerelateerd is – komt voor mij niet als een verrassing. Het bevordert weliswaar de bekende naamsverwarring tussen de antiquair en de antiquaar maar ik neem dat verder niemand kwalijk.

Tot nog toe was een antieke boekenpers kopieerpers het meest boekgerelateerde object tussen mijn boekenstapels. Sinds kort zijn de stapels weg dankzij de komst van twee extra boekenkasten begin vorige week (van zes propvolle Ikea Billy boekenkasten promoveerde ik naar acht). De fraaie kopieerpers kwam zodoende weer vrij te staan maar dat bleek van korte duur. Sinds afgelopen woensdag staat er namelijk een bibliofiel object naast!

Dat ging zo. Ruim een week geleden zocht ik weer eens op Marktplaats en typte ik zoals gebruikelijk wat trefwoorden in om te kijken naar het resultaat. Het trefwoord ‘Gutenberg’ leverde een verrassing op in de vorm van een bijna dertig centimeter hoog beeldje (zie collage geheel bovenaan) van Laurens Janszoon Coster! Als chauvinistisch bibliofiel kan ik mij de verwarring Gutenberg-Coster voorstellen, als boekhistorisch liefhebber niet, maar daar gaat het nu niet om.

Het was mij bekend, zeker na het schrijven van ‘Boekjes voor ‘Lautje’, dat er naar aanleiding van de onthulling van het Costerbeeld van Louis Royer (1793-1868) op de Haarlemse Grote Markt (op 16 juli 1856) diverse prullaria memorabilia verschenen voor een breed publiek. In het boekje van Lotte Hellinga-Querido en Clemens de Wolf: “Laurens Janszoon Coster was zijn naam” (Haarlem, 1988) lezen we daarover: “Het beeld was te koop op grote en kleine litho’s, op gedenkpenningen in brons en zilver, op schilderijtjes in papier-maché en als replica in diverse maten in brons en zink en in pleister en hout” (blz. 118).

Bron voor deze informatie is natuurlijk het jubelboek van ‘costerbeliever’ J.J.F. Noordziek: “Gedenkboek der Coster-feesten van 15, 16 en 17 juli 1856” (Haarlem, 1858). Op bladzijde 272 treffen we een uitgebreid prijslijstje aan van de diverse verkrijgbare ‘statuetten’.
In metaal waren er twee ontwerpen.
De goedkoopste replica’s (zie afbeelding links) werden vervaardigd door de gieterij van Enthoven & Co. te ’s Gravenhage en waren te koop bij de Haarlemse boekhandelaar J.J. van Brederode. Een beeldje in brons (0.47 cm. hoog) kostte vijfennegentig gulden en de variant in zink drieënzeventig gulden. Ze waren ook een maatje kleiner verkrijgbaar (0.25 cm. hoog). Voor een exemplaar in brons betaalde men dan achttien gulden en in zink acht gulden en vijftig cent.

De duurste, artistiek meest fraaie uitgave (zie afbeelding rechts) kwam van de Gebr. Lurasco te Amsterdam. Dit in brons gegoten beeldje (0.48 cm. hoog) was vervaardigd naar een klein model van Royer zelf en verkrijgbaar via de Haarlemse boek- en kunsthandelaar C. van Asperen van der Velde. Het kostte een voor die tijd formidabele honderd vijfentwintig gulden. Koopwaar uitsluitend voor gefortuneerden dus en dat gold eigenlijk voor alle beeldjes. Het gemiddelde weekloon bedroeg destijds slechts acht a negen gulden waardoor ze voor de overgrote meerderheid van de Nederlandse bevolking een onbereikbare luxe waren.

De oplage van de beeldjes is (mij) verder niet bekend maar gemeengoed is het niet geweest. In de loop der tijd zullen er velen bij de handelaar in oud metaal zijn beland, zeker nadat Laurens Janszoon Coster definitief was afgeschreven als uitvinder van de boekdrukkunst.
Een enkele keer duikt er een beeldje op via de veiling, vaak de kostbaarste uitgave van Lurasco, waarvoor inmiddels forse bedragen moeten worden betaald. De goedkopere uitgaven van Enthoven in brons of zink, groot en klein, ben ik nog niet tegengekomen (en dat geldt ook voor de houten - en pleistervariant).

Het beeldje dat mij via Marktplaats bereikte komt van iemand die werkzaam was in de grafische industrie. Het is wat grof gemodelleerd en verschilt op enkele details met de beeldjes uit 1856, zoals de hoed en de sokkel. Het is massief, doet metaalachtig aan maar is niet gesigneerd. Alleen op de achterkant staat op de boomstam een soort merk (een O met een staartje).

Vermoedelijk is het (nog) geen antiek. De enige andere moderne replica die ik ken (hier links) is een 32 centimeter hoog model in roodbruine kunsthars uit 1976, gemaakt door beeldhouwer Wim Jonker (1920-1993).
Wie het weet mag het zeggen. Voorlopig blijft de herkomst van mijn exemplaar een raadsel en eerlijk gezegd; ik hou daar wel van!

Being an 'Ai Sho Ka'

Do you buy books you cannot read?
I normally don’t. But this time I couldn’t help myself and paid almost two hundred fifty US dollars (€ 175,- euro) for three books in Kanji (logographic Chinese characters used in Japanese language) printed on very thin paper and traditionally bound in yellow embossed paper wrappers. Why?

Well first of all because I am a Bibliophile (which according to my partner is synonym with ‘totally nuts’). I like books in all their different forms and aspects and I was struck by the fragile but beautiful appearance of the three volumes. Secondly because I was intrigued by the incomprehensible text and the numerous interesting illustration.

The bookseller couldn’t tell me very much about them. Most of the stuff he sold on the little ‘Spui’ book market in Amsterdam was about European Art nouveau and Art deco.
I leafed through the books and found in one of the volumes a little paper telling me that this was an edition of the ‘Hakubutsu Shinpen’ printed in 1874. I decided to take a chance, and bought them.

For me every old book is an adventure that has to be explored. As usual my exploring started at home behind the computer. I soon found out that this was indeed a copy of the ‘Hakubutsu Shinpen’ (‘Book of Natural History’) written by Benjamin Hobson (1816-1873) and originally published in Shanghai in 1855 as ‘Bowu xinbian’.

Benjamin Hobson was a British missionary doctor who spent two decades (1839-1859) in China. He founded hospitals in Hong Kong, Guangdong and Shanghai; trained local physicians in Western medical techniques; and wrote several medical and scientific textbooks in Chinese based on European sources, including this book of Natural History.

The Japanese versions of Hobson's works appeared early Meiji period (1868-1912), a critical time in Japanese history, when the country ended its isolationist foreign policy and began opening its ports to Western trade. The text conveying scientific knowledge that had developed in the West was warmly welcomed in Japan and very popular. It was repeatedly printed and published in numerous editions.

With the help of my Japanese Twitter friend and Shodo lover Masuto Nanami I learned that the text must be read from top to bottom down a column, and right to left across columns. He translated some words for me too and showed me how to write ‘Bibliophile’ or "Ai Sho Ka" in Kanji. The three characters: 愛書家 are (from left to right) for ‘love’ (Ai), ‘book’ (Sho) and ‘Ka’ (person). Look at his video, seems easy, huh?

‘Hakubutsu Shinpen’ is divided into three parts. The first book (67 folded leaves), on physics, has sections on topology, heat, water, light and electricity. The second (30 folded leaves) is dedicated to astronomy and the third (34 folded leaves), entitled "Outlines of Birds and Beasts" is devoted to natural history. All three parts are illustrated by an anonymous artist.

The books are an example of traditional Japanese woodblock printing. In case of two text pages every woodblock had a total of 21 vertical columns with characters carved out, including a central column with the book title, part- and page number (see picture above). After printing the sheets were dried and folded oriental style; ‘Fukuro toji’. The bookbinding is typical Japanese style; ‘Yotsume toji’.

The title page of my ‘Hakubutsu Shinpen’ is divided into three vertical columns and has an elegant border. The text outside on top indicates that this is the 3th edition published Meiji 7 (1874). The big letters characters in the middle are the title. The publishers name is in the left column; ‘Yorozuya Heishirō’ (Tokyo) with at the bottom his red seal stamp (in Japan called ‘Yagō’). At the end of part three there is another page with a special border and text. This is a list of the bookstores and their owners in Osaka and Tokyo.
As you can see on the picture below corrections (within a little border) are separately carved  and printed just outside the wood block text above the appropriate column. Right next to it you see some personal remarks by a previous owner written in black ink.

Most of the numerous woodblock illustrations look quit primitive but my favorite one, this railway locomotive, is very precise and detailed. Astonishing don’t you think so?
Remember that at that time (1874) for the readers in the ‘far east’ this illustration must have been their first acquaintance with a locomotive and railway. Railway history in China had to begin, and had only just begun in Japan (with a railway line in 1872 from Tokyo to Yokohama).

It is my first specimen of an old oriental book printed on rice paper (most likely ‘Washi’) in my collection. Leafing through the books I keep amazing myself about the soft paper with the mysterious printed characters and the beautiful woodblock illustrations. It is a feeling difficult to explain but I think it is similar to the amazement and admiration that the Japanese readers must have felt one and a half centuries ago.
For both of us it is a kind of ‘first contact’. For them with the wonders of foreign worlds and unknown knowledge, for me with the art of book printing and publishing in the Far East.

Is this 1874 edition of ‘Hakubutsu Shinpen’ rare or valuable? That depends! According to Worldcat there are five copies in public libraries in the United States (and this online edition in the Waseda University Library in Tokyo) but none in Europe.
As for the antiquarian book market I am sure you can find an edition using the internet.
I quickly found one on Ebay sold for less than I paid and another similar, 1872 edition, in the catalogue of an American antiquarian book dealer for a lot more.

But honestly, it doesn’t really matter to me.
This isn't about value or money. It is about the beauty of an object so different from what I am used to find on book markets. It is about the joy this book gives me as an “Ai Sho Ka” even without properly understanding it’s content. And finally, it is about learning from each other, then and now.

Did you enjoy this English blog post? Look here for some more!