Blanke Slavinnen; een bibliografie

Ik verzamel al een aantal jaren brochures met de titel of het thema 'Blanke Slavinnen'.
Het zijn obscure blaadjes, goedkoop gedrukt, met opwindende en waarschuwende verhalen over meisjes- en vrouwenhandel die allen verschenen n.a.v. de 'Londense schandalen' in 1885 toen de wereldwijde vrouwenhandel (en prostitutie) in geruchtmakende krantenartikelen min of meer werd blootgelegd en grote internationale ophef veroorzaakte. Behalve spannende al dan niet gefantaseerde verhalen verschenen er ook uitgaven die gaan over de problematiek; de aanpak, de maatregelen en mogelijke oplossingen voor het probleem. De laatste (her)uitgaven die zijn terug te leiden naar de gebeurtenissen van 1885 verschenen vlak voor 1940.

Toen Ewoud Sanders mij ergens eind 2016 benaderde met de vraag of ik dergelijke brochures wellicht kende (hij had een verzoek had ontvangen om daarover een hoofdstuk te schrijven in een nieuw overzichtswerk over erotica en pornografie) kon ik dat bevestigen met de mededeling dat ik over diverse exemplaren beschikte. Bovendien, vertelde ik hem, had ik in concept een bibliografie klaarliggen die ik had samengesteld op basis van mijn verzameling aangevuld met andere bronnen (zoals krantenadvertenties in Delpher). Wij besloten al gauw om er een samenwerkingsproject van te maken. Ewoud nam het algemene historische verhaal voor zijn rekening en ik de aanvullende bibliografie.

De historische context achter deze brochures is wel vaker verteld (zoals hier) en min of meer bekend. Dat is geheel anders bij de destijds verschenen brochures. Om welke titels ging het, wanneer en in welke oplagen, voor welke verkoopprijzen en bij welke uitgevers?
Daar was nog niet eerder naar gekeken of over geschreven. Een bibliografie - meenden wij - zou het verhaal voor boekwetenschappers, boekhandelaren en verzamelaars interessant maken. Groot was daarom onze teleurstelling toen de redactie besloot om dit onderdeel niet op te nemen in het boek.

Zaterdag 10 maart 'plofte' er iets op mijn deurmat. Het bleek te gaan om een exemplaar van 'De Boekenwereld' (34e jrg. nr. 1, 2018: 'Magische miniaturen'). 'Aardig', dacht ik als boekenliefhebber en 'waarom?', als niet abonnee...
Dat laatste werd me echter duidelijk toen ik op bladzijde zesenvijftig een voorpublicatie aantrof uit het te verschijnen naslagwerk waarover ik hierboven sprak: "Onder de toonbank. Pornografie en erotica in de Nederlanden" (Amsterdam, 2018). Die voorpublicatie bestond uit het artikel van Ewoud Sanders: "Gewurgd door een skelet. Blanke slavinnen als lustobject" inclusief mijn 'Bibliografie van de blanke slavin 1885-1937'!

En tot slot ontving ik afgelopen week ook: "Onder de toonbank. Pornografie en erotica in de Nederlanden". Ter gelegenheid daarvan volgt hieronder (nogmaals) mijn bibliografie maar ditmaal geïllustreerd met foto's van de uitgaven in mijn collectie. Dat zijn niet alleen meer illustraties dan bij het artikel of in het boek maar bovendien kunt u dan zelf constateren dat in het fraai uitgegeven overzichtswerk ook de brochures op bladzijde 275/276, anders dan wat de bronvermelding opgeeft, uit mijn collectie afkomstig zijn!

Blanke slavinnen; een bibliografie.

1. "Londensche schandalen" (uitgeverij F.C. Bührmann, Amsterdam, 1885) ‘Zijnde eene volledige vertaling, geen uittreksel als in andere uitgaven, van de Pall Mall Gazette’. Verscheen in enkele afleveringen (van 32 blz. a 15 cent). Prijs voor alle afleveringen: fl. 1,00.

2. "De ontvoering van Eliza Armstrong" (uitgeverij F.C. Bührmann, Amsterdam, 1885) ‘Nadere onthullingen inzake de Londensche schandalen’. Prijs: fl. 0,50.

3. "De handel in meisjes te Londen" (uitgeverij Albrecht & Co., 1885). ‘Overgenomen uit de beruchte artikelen van de Pall Mall Gazette’. Prijs: fl. 1,00.

4. "Blanke Slavinnen. De handel in meisjes in de XIX de eeuw" (uitgeverij H. Pyttersen (Pijttersen) Tz., Sneek, 1885). Prijs: fl. 0,50. Tweede druk 1885, derde druk 1902. Daarnaast zijn er minimaal vijf drukken verschenen bij de gebr. E & M. Cohen.

5. Blanke Slavinnen. ‘Onthullingen der Pall Mall Gazette’ (uitgeverij H. Bom, Assen, 1885). Een afzonderlijk bijvoegsel bij het nummer van 1 augustus 1885 van de Nieuwe Provinciale Drentsche en Asser Courant). Prijs: fl. 0,20. Hetzelfde jaar verscheen een tweede vermeerderde en verbeterde druk: De schandalen te Londen. Blanke Slavinnen (uitgeverij H. Bom, Assen). Een overdruk, getiteld Blanke Slavinnen. ‘Onthullingen der Pall Mall Gazette’ was vanaf 1885 verkrijgbaar bij J.A.G. van Dijk in Batavia. Prijs: fl. 1,50.

6. "Blanke Slavinnen in Nederland", door P. (uitgeverij A.L. Land, Heerenveen, 1885). Prijs: fl. 0,50. De derde druk werd in 1902 overgenomen door uitgeverij A. van Klaveren in Amsterdam. De twaalfde druk verscheen bij uitgeverij C.J. Koster en was in 1937 nog te koop voor fl. 1,25. Er verschenen bij hem tenminste 15 drukken 'tienduizend exemplaren per oplaag' zoals de titelpagina van het exemplaar bij de DBNL laat zien. De auteur 'P' is waarschijnlijk Pyttersen. Het Nieuwsblad voor den boekhandel 52 (1885, nr. 71) geeft als auteur F.W.H. Panchaud (1824-1899), maar dat is onwaarschijnlijk. De illustratie op de voorkant is rechtsonder gesigneerd Harry. D.

7. "De handel in meisjes. Blanke Slavinnen" (verkrijgbaar bij H.M. van Dorp en Co., 1886). Prijs: fl. 1,25.

8. "De Ridders van het witte kruis. Een woord aan het jonge Nederland door een oud-student" (anoniem [P. Harting], uitgeverij J.L. Beijers, Utrecht 1886). Pleidooi geschreven oktober 1885 voor de oprichting van een studentenbond (onder de leus "Houd u rein"), naar aanleiding van de onthullingen over vrouwenhandel, prostitutie en zijn gevolgen in de Pall Mall Gazette. Als er geen prijs wordt genoemd, zoals hier, is die mij onbekend.

9. Lord Monroe (pseudoniem van de Brusselse advocaat Alexis Splingard): "Clarisse of het leven eener blanke slavin in de negentiende eeuw" (Amsterdam, z.j. [1886]). Roman met officiële bijlagen (A t/m E), opgedragen aan Mevrouw Josephine E. Butler (1828-1906); met toestemming van den auteur vrij vertaald uit het Frans ("La Clarisse du XIXe siècle, ou la Traite des blanches, roman français, par lord Monroe", Londres 1882). In de voorrede schreef de auteur: "Het kan wellicht zijn nut hebben er bij te voegen, dat ik voor de vervaardiging van mijn roman mijn toevlucht heb genomen tot de uitvoerige stenographie van de debatten en de openbare instructie in de processen van den 'Handel in blanke slavinnen', en in die, welke er uit voortgevloeid zijn. (Correctioneele vervolgingen voor het hof van eerste instantie en het hof van appèl van Brussel in 1880 en 1881".

De Nederlandse vertaling van deze populaire tendens-roman "in de trant van de onthullingen der Pall Mall Gazette", verscheen voor het eerst eind 1886 bij Van Klaveren in Amsterdam en kende daarna tenminste zes herdrukken (2de/3de druk 1887 à 1,90 gulden, 4de druk 1892, 5de druk 1893). Ik bezit hiervan de derde druk.

Tevens heb ik hier een onbekende druk uitgegeven bij de Holland Indië Exporthuis-uitgeverij (Amsterdam, z.j. [ca. 1930]). Deze uitgeverij bestond, blijkens krantenadvertenties, in de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw.

10. R.H. Sherard (1861-1943): "Blanke slaven en slavinnen in Engeland" (uitgeverij Het Volksdagblad, z.j. [1890]).

11. "Blanke slavinnen. Het Prostitutie-vraagstuk en zij die het willen beëindigen en bemantelen" (uitgeverij Gebroeders E & M. Cohen, Arnhem/Nijmegen, 1897).

12. "Eene blanke slavin: de geschiedenis van een jong meisje, of hoe de bordeelen bevolkt worden" (uitgeverij Wierema, Brielle z.j. [ 20ste eeuw]).

13. W.L.A. Collard: "De ‘handel in blanke slavinnen’" (uitgeverij Binger, Amsterdam, 1900). Proefschrift Universiteit van Amsterdam. In november 2019 kon ik een bijzonder presentexemplaar van dit academisch proefschrift kopen waarop Collard in 1900 'cum laude' promoveerde. Meer daarover in mijn blog: "Begeerlijk proefschrift".

14. Jonathan: "De handel in vrouwen en meisjes en de middelen ter bestrijding" (uitgeverij C. Daniëls, Amsterdam, 1902). Prijs: fl. 0,60.

15. "Blanke slavinnen en slavinnen. Onthullingen door Therand"  = 'The Rand' (Daily Mail). 1902, verkrijgbaar bij de Gebroeders E & M. Cohen, Arnhem/Nijmegen.

16. "De blanke slavinnen of Dubbele Liefde" (1905, verkrijgbaar bij August Koster, Amsterdam).

17. "De handel in blanke slavinnen", in: Dr. Wilh. Fischer, "De Prostitutie, haar geschiedenis, haar betrekking tot de misdaad alsmede tot de ontaarding van het moderne geslachtsleven" (uitgeverij C. Daniëls, Amsterdam, 1905).

18. "Meisjesoffers. Onthullingen omtrent nachtelijke schandalen in Londen" (uitgeverij A. van Klaveren, Amsterdam 1895). Een vertaling van de artikelen in de 'Pall Mall Gazette' van William T. Stead (1849-1912). De derde druk verscheen in 1906. Prijs: fl. 1,00.

19. A. de Graaf: "De strijd tegen den handel in vrouwen" (uitgeverij Tjeenk Willink, Haarlem, 1906). Overdruk uit het 'Tijdschrift voor Armenzorg en Kinderbescherming' (1906).

20. Dr. O. Henne am Rhein (1828-1914): "Prostitutie en meisjeshandel" (uitgeverij Hollandia, Baarn, 1908). ‘Nieuwe onthullingen omtrent het slavenleven van blanke vrouwen en meisjes.’ Vertaald uit het Duits door W.A. Vroegop. Prijs: fl. 0,40.

21. E. Schöyen (1852-1934): "Verkocht. Tendens-roman ter bestrijding van den handel in vrouwen" (uitgeverij Meulenhoff, Amsterdam, z.j. [1908]). Prijs: fl. 1,90. Vertaling uit het Noors door Marg. Meyboom. Illustratie op de voorkant rechtsboven gesigneerd ‘Jan Wiegman’ (1884-1963).

22. "De blanke slavin", aflevering 9 uit de serie ‘De Winkeljuffrouw uit den Grooten Bazaar’ (naar de roman van Alexander von Ungern-Sternberg. Uitgeverij Roman-Boekhandel voorheen A. Eichler, Amsterdam, 1910). Prijs: fl. 0,10, in België fl. 0,16.
Deze uitgave zit (nog) niet in mijn collectie.

23. A. Boeree (Th.A. Boeree, 1879-1968): "Leed. Oorspronkelijke schets uit het leven der blanke slavinnen" (uitgeverij Vroom, Amsterdam, z.j. [ca. 1910]). Novelle (48 blz.) die zich afspeelt rond 1900 en gaat over de fictieve speurtocht naar een jonge Weense vrouw, Martha Baumann, die in Amsterdam terecht komt in de gedwongen prostitutie en daaruit wordt gered door de ik-persoon. Van deze brochure bestaan twee drukvarianten met verschillende voorzijden. Eén zonder en één met de zin: ‘Een woord tot waarschuwing’. Bovendien staat op mijn exemplaar (rechtsonder) ook nog - geheel onderaan - de drukkerij (Rut Snel) vermeldt. 

Hetzelfde verhaal verscheen ook in een ander jasje onder de titel: "Levenswee: Oorspronkelijke schets uit het leven der Blanke Slavinnen" (uitgeverij Vroom, Amsterdam, z.j. [ca. 1910]). Ditmaal staat als auteur "door Ido" (Victor Ido?, pseudoniem van Hans van de Wall (1869-1948). De vraag is of beiden auteursnamen niet volstrekt willekeurig verzonnen zijn. De volgorde van verschijnen is verder onbekend maar dat het een populair verhaal was (voor slechts 25 cent) lijkt mij wel duidelijk.

24. "De handel in blanke slavinnen" (uitgeverij D. Bolle, Rotterdam, z.j. [ca. 1912].), ‘uit het Engelsch naar de National Vigilance Association’s uitgave’. In het Engels: "The white slave traffic" (z.p. [London?], z.j. [ca. 1910]). Illustratie op de voorkant rechtsonder onduidelijk gesigneerd. Met op de achterzijde van het omslag de inhoudsopgave van: "Modern slavenleven" (nr. 22), eveneens bij Bolle verkrijgbaar. Totaal zijn mij vijf drukken bekend. Oorspronkelijke prijs fl. 0,35 vierde druk [1918] fl. 0,45, vijfde druk [1923] fl. 0,50.

25. "Modern slavenleven". Naar de Engelse uitgave van de National Vigilance Association (uitgeverij M. Hols, ’s-Gravenhage, z.j. [ca. 1912]. In het Engels: "In the grip of the white slave trader" (London, 1911) met identieke omslagillustratie.

Vanaf 1912 verkrijgbaar bij D. Bolle (Rotterdam), met de oorspronkelijke omslagillustratie nagetekend (prijs: fl. 0,35. ). Bij hem verschenen voorts de tweede druk t/m de vijfde druk (prijs: fl. 0,50). 

26. M.C.C.: "Blanke slavinnen: een werk der duisternis: een verhaal voor meisjes, die alleen op reis gaan" (uitgeverij Van Sijn, Rotterdam, z.j. [ca. 1925]).

27. A. de Werth: Het resultaat van de nieuwste onderzoekingen over den internationalen handel in meisjes en de prostitutie (uitgeverij Lecturis, Eindhoven, 1929). Uit het Duits vertaald door B.v.N.B.

U ziet wel dat er nog het een en ander in mijn collectie ontbreekt. Kwestie van geduld, toeval en snuffelen. Wat ik vind of ontdek zal ik blijven verwerken in deze bibliografie. 

Ter lering ende vermaak; voor de geïnteresseerde lezer, de oplettende handelaar en de jagende verzamelaar.

Gekrenkte nationale trots

Op de Nieuwe Oosterbegraafplaats in Amsterdam (Watergraafsmeer) bevindt zich het graf van de Nederlandse schrijver E.J. Potgieter (1808-1875).
Of de gemiddelde passant een lichtje opgaat bij het passeren van zijn laatste rustplaats waag ik te betwijfelen. Voor mij blijft Potgieter de man van de roman: "Jan, Jannetje en hun jongste kind" (1842) al moet ik daar onmiddellijk aan toevoegen dat niet zozeer het verhaal mij bijstaat als wel de figuur van Jan Salie, die de negentiende eeuwse kleinburgerlijke volksgeest en nationale lamlendigheid van Nederland personifieerde. In hoeverre voldeed Potgieter's personificatie van Nederland aan de werkelijkheid?

Enkele jaren geleden kocht ik bij Jos Albers op het Waterlooplein een brochure getiteld "Hollands eer verdedigd" (Utrecht, 1878), geschreven door ene mr. M.J. van Oosterzee. Mr. Van Oosterzee was boos geworden na het lezen van een artikel in de Hongaarse Pester Lloyd van 3 oktober 1873 (nr. 227) geschreven door correspondent Max Nordau (1849-1923), 'hoogstwaarschijnlijk een Hongaarsche Jood' (inderdaad!), over zijn bezoek aan de Nederlandse afdeling op de Wener Wereldtentoonstelling.

Nordau schreef ondermeer: "Het Hollandsche volk heeft een ouwelijk, vadzig, loom voorkomen; traag en hokkende vloeit het dikke bloed door zijne aderen en geen gedachte, geen nationale drift kan zijn pols tot eenige versnelde beweging aanzetten". Holland (lees Nederland) was volgens hem een ingedutte natie; een rentenier, wiens spieren waren opgegaan in vet: "en het is voorzeker karakteristiek, dat de Nederlandse afdeeling de eenige op de Wereldtentoonstelling is, waarop alles wat 'wapenen' heet, ten eenenmale ontbreekt".
De Nederlander, schreef Nordau, bekommerde zich niet meer om de concurrentie met - of achting van anderen. Alleen de jenever was hem nog onontbeerlijk "dien nationalen drank, waarvan men den naam slechts heeft te noemen om de Vischoogen van den Hollander wakker en begeerig te doen opengaan"! De welvaart was te danken aan Nederlands koloniën concludeerde Nordau maar wat als...

"Eén  ding werd ons bij onzen omgang door deze Hollandsche Tentoonstelling duidelijk; 'Mijnheer' kan te huis in Holland gedachteloos zijne tulpen kweeken, naardien in de plantages op Java en Sumatra kaneel en kruidnagels in menigte groeijen. Heden ten dage zijn de Atchineezen opgestaan, wat zal er geschieden, als eenmaal de overige stammen der inboorlingen van de Europeesche revolutiegeest doortrokken worden en evenzoo hunne lansen werpen en hunne kris zwaaijen en de koppensnellers laten rondloopen, wat als eenmaal aan de Hollanders de heerschappij over dit verre wondereiland uit de trage en verzwakte handen genomen is? Dan, zou ik meenen, is het met de lieve idylle van het doornroosje in Holland gedaan; de Hollander zal zich het middagslaapje moeten ontwennen, van het couponknippen afstand doen, en weder hard werken, evenals de in een gelijke atmosfeer levende 'moffengezichten' in het naburige Hannover, die zich aan hem als 'Hollandgangers' voor den oogst verhuuren. En dat zou misschien niet eens zulk een groot ongeluk zijn, als het nu wel den rijken Amsterdammer toeschijnt, die zijn geheel geluk van de kostelijke Cargo zijner Oost-Indievaarders verwacht".

Nordau's beeld komt - mijns inziens - aardig overeen met wat Potgieter voor ogen stond bij Jan Salie. Waarom vertel ik u dit allemaal?
Enerzijds omdat ik destijds over deze brochure in "Putmannen", schreef: "Inhoudelijk beslist blogwaardig, dus wordt nog eens vervolgd!", en hiermee mijn belofte vervul, anderzijds omdat ik kortgeleden een tweede uitgave kocht - ruim een eeuw ouder - waaruit eenzelfde gevoel spreekt van gekrenkte nationale trots.

Die nieuwe aanwinst vond ik begin maart op één van de koudste dagen van het jaar toen ik een mager bezette Amsterdamse Spui boekenmarkt bezocht. Met half bevroren vingers bepotelde ik de voorraad in de kraam van antiquariaat De Boekerij v.o.f. van Paul Gaemers.

Daartussen trof ik een begeerlijk exemplaar aan van: "Verdediging van de eer der Hollandsche Natie" (Amsterdam, 1776). De auteur, die zich niet op het titelblad bekend maakt, is de Hoornse dominee E.M. Engelberts (1731-1807) wiens naam prijkt onder de inleiding.
Het bleek te gaan om de 'tweede, veel vermeerderde' druk met het door R(einier). Vinkeles (wie anders?) gegraveerde portret van de auteur, gebonden in een eenvoudige rood gespikkelde kartonnen omslag.
Aan de binnenzijde van het voorplat trof ik twee provenance kenmerken aan; bovenaan, in oud handschrift, de naam van de Utrechtse kantonrechter C.G. de Balbian van Doorn (1809-1888) en in het midden het ex-libris van C.H.A. Kruyskamp (1911-1990), redacteur van het 'Woordenboek der Nederlandsche Taal' (WNT) wiens omvangrijke bibliotheek werd geveild bij Burgersdijk & Niermans in Leiden.

Paul vroeg er vijftien euro voor maar omdat ik drie doubletten uit mijn bibliotheek inleverde bleef daarvan slechts tien euro over. Een koopje, want de vraagprijs voor het enige exemplaar dat momenteel te koop wordt aangeboden door antiquariaat Boek & Glas (ingebonden maar zonder het portret) bedraagt honderd euro! Pas bij het lezen en collationeren thuis ontdekte ik dat de binder zich vergist heeft in het laatste katern waardoor de paginanummers verspringen maar het boekje is geheel compleet.

Engelberts, die uitvoerige aandacht krijgt in het boek van Eveline Koolhaas-Grossfeld "De ontdekking van de Nederlander in boeken en prenten rond 1800" (Zutphen, 2010), behoorde destijds tot de verlichte predikanten (zoals ook bijvoorbeeld J.F. Martinet) die in hun geschriften vaak wat feller van leer trokken dan op de kansel mogelijk was.
Zijn verdediging van de Hollandse Natie, waaronder hij de Republiek der zeven verenigde Nederlanden verstond, verscheen voor het eerst in 1763 naar aanleiding van de verschijning van: "The Modern part of an universal history from the earliest account of time", geschreven door diverse auteurs. Daarin stond onder andere een stukje over het algemeen karakter der 'Nederlanderen'.
De bevolking hier was volgens de Engelse auteurs koel, flegmatisch, geestloos en onbeschoft. Op het gebied van de kunsten hadden zij alleen door eindeloos geduld 'enige vorderingen' gemaakt en ze kenden geen andere hartstocht dan de 'zucht tot winst'. Ruzie maakten ze alleen in dronkenschap en liefde kenden ze niet.
Deze 'hatelyke schets' joeg onze trotse Hollandse dominee in de gordijnen!
Engelberts deed echter meer dan het weerleggen van de malicieuze beweringen. Hij benadrukte gelijktijdig ook het belang van de ondersteuning van de eigen economie (koop vooral 'Hollandse' waren!) en stond daarmee aan de wieg van het economisch patriotisme. Daarnaast behoorde hij met dit betoog tot de 18de eeuwse wegbereiders van de opkomende (culturele) natievorming die hier vooral in de 19e eeuw zijn beslag zou krijgen.

De publicaties van Engelberts en van Van Oosterzee zijn nog steeds interessant voor historici. Het zijn vroege voorbeelden van een discussie die tegenwoordig regelmatig onderwerp is van onderzoek en heftig debat, namelijk die rond de Hollandse Nederlandse identiteit. Wat maakt Nederland tot wat het is en ons Nederlanders tot wie wij zijn? Wat is typisch Nederland(s) en wat niet?

Het jaar geboekt, februari 2018

In de rubriek 'Het jaar geboekt' (zie tabblad bovenaan) houd ik bij wat ik gedurende het lopende jaar per maand bij elkaar verzamel. Na afloop van de maand verplaats ik de lijst met aanwinsten naar de startpagina c.q. homepage en geef ik 'de cijfers'. In de rubriek blijven de voorgaande maand(en) als hyperlink aanwezig. Raadpleeg dus regelmatig de nieuwe rubriek om te zien of er aanwinsten zijn bijgekomen (of wacht op het maandoverzicht).

Februari 2018; de cijfers...

Totaal aantal objecten: 16.
Gekocht: 16.

Totaal uitgegeven: € 150,38 euro (incl. verzendkosten).
Gedeeld door 16 is gemiddeld: € 9,40 euro per object.

Via Boekwinkeltjes: 11 (1.a, 1.b, 1.c, 1.d, 1.e, 1.f, 1.g, 1.h, 1.i, 1.j, 1.k).
Via kringloopwinkel: 4 (2.a, 2.b, 2.c, 4).
Via museumwinkel: 1 (3).

Modern: 4 (2.b, 2.c, 3, 4).
Old & rare: 12 (1.a, 1.b, 1.c, 1.d, 1.e, 1.f, 1.g, 1.h, 1.i, 1.j, 1.k, 2.a).

Februari 2018: de aanwinsten...

1. Via Boekwinkeltjes kocht ik (uit de collectie van Ed Schilders) voor € 140,88 euro (inclusief verzendkosten) elf bijzondere uitgaven. Velen komen - blijkens diverse stempels - uit kloosterbibliotheken en hebben dus een Rooms-Katholieke achtergrond. Deze geloofsrichting was (tot grote vreugde van bibliofielen als Gerrit Komrij!), tot ver in de vorige eeuw, verantwoordelijk voor de verschijning van allerlei curieuze, idiote en thans schaarse brochures met een inhoud waarom wij tegenwoordig smakelijk kunnen lachen.

Bijvoorbeeld over dansen!
a. H-L. Hulot: "Onderrigting over de hedendaegsche dansvergaderingen" (Antwerpen, 1828). Gebonden halflinnen, gemarmerde platten. Op de oorspronkelijke omslag stond: 'Ad Majorem Dei Gloriam', Bibliotheek van godsdienstige, redekundige en historische boeken, ten gebruyke der Catholyke Jeugd. No. 5.
"De dansvergaderingen zijn byeenkomsten van persoonen van verschillig geslagt, zonderling van jongelingen, welke, bij het geluyd eeniger speeltuygen, te samen zekere bewegingen maeken om zich zelve en andere te vermaeken". Tegen dansfestivals (laat staan de moderne discotheek!).
b. H. Borel: "Over de moderne dansen" (Den Bosch, 1927). "Het moet nu eindelijk maar eens ronduit gezegd worden: de moderne dansen: Foxtrott, Boston, One Step, Two Step, de diverse Blue's, Shimmy's en Charlestons zijn in den grond perverse bewegingen; al dat heenschuifelen en knikken en bibberen en draaien en quasi-elegant likkebaarden en knoeien en wringen gaat naar verboden daad toe".
c. P. van Dorp: "Op tegen de Zedenontaarding! In woord en daad - In boek en beeld - In dans en kleeding" (Amsterdam, 1914). "Maar zulk een oud-Hollandsche klompjesdans staat tot de verbeestelijkte nikkerdansen in de balszalen der hedendaagsche beschaving als de landelijke gezondheid tot de geheime ziekte van een der fijngemanierde lebemänner, die het moderne leven al heeft verbruikt, nog vóór zij aan den ouderdom der Suzannabelagers toe zijn!".

Over gewaagde mode!
d. "Mode-praatjes" (Roermond, 1926). 'Gehouden en genoteerd door een zielzorger', de auteur is Jos. Poels. Een uitgave van het centraal bureau voor eer en deugd te Roermond...
"De toediening der gevraagde H.H. Sacramenten moet door alle Geestelijken openlijk geweigerd worden aan alle personen, ook dus aan kinderen, die zich met tot boven den elleboog onbedekte armen of met ontblooting beneden de hals aan biechtstoel, altaar, of communiebank durven presenteeren, alsmede aan hen, die daar zouden verschijnen met rokken, die niet tot over de knieën afhangen, zonder kousen of met niet tot over de of ten minste tot aan de knieën bedekte bovenbenen".
e. Jac. de Rooy s.j.: "De zin van de kleding" (Roermond, 1947). Opvallende omslag en typografische vormgeving door Ans van Zeijst (1871-1950). Theologie van het kleed. "Wanneer de vrouw erin slaagt door het uiterlijk voorkomen meer op Maria dan op Eva te lijken, dan heeft zij niet alleen zichzelf en haar naaste omgeving, maar ook de beschaving gediend".

Over onwenselijke gezinsbeperking!
f. H.G.: "De groote zonde!" (Breda, 1928). "Die groote Zonde.... is de moedwillige kinderbeperking".

Over een grote tong mond!
g. J. Hillegeer: "De tong" ('s Bosch, 1858). Hoofdstukjes over de 'klagende', 'praatzieke', 'berispende', 'onnuttige', 'twistzieke', 'oorblazende', 'roemende', 'bijtende', 'leugenachtige', 'kwaadsprekende', 'lasterende', 'zwerende', 'verwenschende', 'ontuchtige' en 'godlasterende' tong.

Verder nog:

h. A. Kupfer: "Grundlagen der Menschenkenntnis nach Carl Huters Psycho-Physiognomik" (Malmsbach b. Nürnberg, 1920). Erster Studienband. Inclusief inliggend bijzonder reclamemateriaal van Amandus Kupfer (1879-1952) voor karakterschetsen -tekeningen/-schilderijen op basis van een pasfoto en cursussen 'praktischer Menschenkenntnis'.

i. "Blanke Slavinnen in Nederland" (Amsterdam, z.j. [1932]). Ik bezit al een aardige collectie originele brochures met dit thema. Ter gelegenheid van het verschijnen van: "Onder de toonbank. Pornografie en erotica in de Nederlanden" (Amsterdam, 2018) met daarin een hoofdstuk over 'Blanke Slavinnen' door Ewoud Sanders, verschijnt op dit blog: "Blanke slavinnen; een bibliografie" (die oorspronkelijk geschreven werd bij dit hoofdstuk, maar helaas door de redactie werd geschrapt).

Al wat langer op mijn verlanglijstje stond:
j. Tissot: "Verhandeling over de kenmerken, oorzaken, toevallen, behoedmiddelen en geneeskunde van het onanismus of de zelfbesmetting" (Amsterdam, 1835). Mijn collectie boekjes hierover is natuurlijk niet compleet met de verhandeling van S.A.A.D. Tissot (1728-1797)! De eerste Nederlandse druk van deze befaamde bijbel over de ruggemergtering verscheen in 1771. Dit is de laatste (5de) Nederlandse druk 'vermeerderd met een aanhangsel en op nieuw verbeterd door H.J. Schouten, Med. Doct. te Amsterdam'.

Tot slot, onder het motto: er gaat niks boven het origineel!
k. P.J. Cools: "Over het conserveren van boeken" (Den Haag, 1948). Nummer 24 in de reeks 'Leeszaalwerk' (Geschriften uitgegeven door de centrale vereniging voor openbare leeszalen en bibliotheken). Dit is de originele uitgave die ten grondslag ligt aan de heruitgave (Tilburg, MM) door de Stichting dr. P.J. Cools, die wel meer aardige boekjes heeft uitgegeven. Die moderne versie had ik natuurlijk al maar mijn bibliotheek bevat wel meer oorspronkelijke uitgaven samen met latere heruitgaven of facsimile's. Een aardig voorbeeld is: "Amsterdam en de Amsterdammers", waarover  ik eerder schreef

2. Even langs mijn kringloop en weer met drie boekjes vertrokken (totaal € 4,50 euro).
a. Tussen de oude boeken kwam ik een bizarre titel tegen: "Uw 7 doodsvijanden overwinnen" (Den Haag, z.j. [1941]). Een vertaling uit het Engels ('How to overcome your 7 deadly enemies') die vrij zeldzaam is zowel in openbare verzamelingen (alleen in de universiteitsbibliotheek van Amsterdam) als antiquarisch (één exemplaar voor bijna twee tientjes). Dit exemplaar kostte me € 1,50 euro.
De zeven vijanden zijn volgens de auteur: vrees, spijt, hebzucht, luiheid, eerzucht, zelfbeklag, alcohol en andere 'vluchthavens' en de dood! Dat zijn er volgens mij dan acht, maar goed....

b. A. van der Zijl: "Gerard Heineken. De man, de stad en het bier" (Amsterdam, 2014).
Ik lees graag biografieën van historische persoonlijkheden en dit is typisch zo'n boekje waarvan ik destijds dacht dat ik 'm t.z.t. wel zou tegenkomen in de kringloop voor weinig. Klopt! Voor € 1,75 en met wat geduld!
c. S. Nijstad: "De kunsthandel. Van lady Borgony tot Leonardo da Vinci" (Baarn, 1995). Luchtig pocketboekje met avonturen van de antiquair Saam Nijstad (1922-2011). Van hem had ik al: “Van antiquair tot kunsthandelaar. Leven en werk van Saam Nijstad en zijn ontmoeting met de Nieuwe Wereld” (Zwolle, 2004). Over het verschil tussen een antiquair en antiquaar kunt u hier meer lezen!

3. E.-M. Hanebutt-Benz: "Die Kunst des Lesens. Lesemöbel und Leseverhalten vom Mittelalter bis zur Gegenwart" (Frankfurt am main, 1989). Tijdens het bewonderen van enkele highlights uit de collectie van antiquaar Simon Emmering (1914-1999) in het Rijksmuseum (prentenkabinet) zag ik ook een stapeltje exemplaren van deze catalogus liggen. Emmering heeft destijds meegewerkt aan de gelijknamige tentoonstelling en veel materiaal uit zijn collectie werd hierin voor het eerst afgebeeld. Gastheer en conservator Freek Heijbroek verkocht het restant nu voor € 3,50 euro per stuk en een snelle blik op mijn smartphone bij Boekwinkeltjes leerde mij dat ik meteen moest toehappen!
De befaamde prentcollectie Emmering is hier al eens omschreven en bevat talloze afbeeldingen waarop boeken, -boekhandelaren, bibliotheken etc. een bepaalde rol spelen.

4. H. Israëls & A. Mooij: "Aan de achtergracht. Honderd jaar GG & GD Amsterdam" (Amsterdam, 2001). Wederom een boekje uit mijn kringloop ditmaal over de ontstaansgeschiedenis van de GG & GD (GGD). Overvloedig via Boekwinkeltjes verkrijgbaar maar niet voor € 1,50 euro!

Ik kocht in deze maand dus net zo veel boeken als in januari maar voor minder geld. Deze periode zaten er ook beduidend meer bijzondere uitgaven bij die je niet gauw of zelden zult tegenkomen (en die zich goed lenen voor wat meer uitvoerige toekomstige artikelen).
Overigens is een regelmatige stroom van nieuwe aanwinsten naar mijn mening essentieel voor de continuïteit van mijn een blog. Maart is nog maar net begonnen maar de eerste boeken zijn al binnen!