Een bijzondere catalogus in een fraaie band

Enige tijd terug kocht ik bij het Arnhemse antiquariaat Arcana Cabana (met wat vriendenkorting) een opmerkelijk item. Het gaat om de "Catalogus van artikelen vervaardigd door den arbeid in 's Rijks Strafgestichten" (z.p. [Den Haag], 1907). Ik heb een bescheiden collectie uitgaven betreffende het Nederlandse gevangeniswezen en dit curiosum past daar goed tussen. Bovendien is het een antiquarisch zeldzame en bijzondere catalogus en die koop en verzamel ik - zoals u ook hier, hier of hier kunt lezen - graag. 

De organisatie van zogenoemde gestichtsarbeid ten behoeve van het Rijk vond plaats in 1899. Uitgangspunt was om zoveel mogelijk takken van arbeid in te voeren (zoals timmeren, schilderen, meubel- schoen- en mandenmaken, boekdrukken en -binden, smeden, etc.) om de arbeidslust bij de gedetineerden op te wekken en hun kansen op de arbeidsmarkt na het beëindigen van hun straftijd te vergroten. Dit alles stond onder toezicht van het Departement van Justitie.

Teneinde de afzet van de vervaardigde artikelen te bevorderen verscheen eind 1907 deze speciale catalogus met 201 artikelen. Alle leverbare items zijn afgebeeld in zwart/wit maar er zitten ook een aantal kleuren afbeeldingen in van de verschillende kokosmatten die leverbaar waren (blz. 27 t/m. 32). Wat deze uitgave extra bijzonder maakt is dat:

"Het drukken van dezen catalogus is geschied door de verpleegden in het Rijksopvoedingsgesticht 'De Kruisberg' nabij Doetinchem; de voor het drukken gebezigde clichés zijn vervaardigd naar teekeningen, welke in een der Strafgevangenissen zijn gemaakt, terwijl het binden van dit werk is verricht ten deele door den arbeid in de Strafgevangenis te Amsterdam, ten deele door de binderij in evengenoemd Opvoedingsgesticht".

Het is een zeer verzorgde uitgave geworden (formaat 23 x 29.5 cm.) gebonden in een linnen band met in totaal (inclusief het register) 79 bladzijden. Alle artikelnummers/-titels werden in rood gedrukt eveneens de sierhoeken op elke bladzijde. De totale oplage is mij niet bekend maar die zal beperkt zijn geweest. Het was immers geen uitgave bedoeld voor de handel of het grote publiek. WorldCat vermeldt een handvol exemplaren, waaronder één in de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag.

Wat mij vooral intrigeerde was die smaakvolle boekband in Art Nouveau stijl. Een mooi uitgevoerd ontwerp waarbij het optisch lijkt of het voorplat samen met de rug (met vier ribben) zichtbaar is. De tekening van Vrouwe Justitia binnen een floraal bomenkader deed mij meteen denken aan het Verkade album van Jac. P. Thijse "Bosch en Heide" (Zaandam, 1913). De illustrator daarvan was Willem Wenckebach (1860-1937) over wie ik eerder heb geschreven in: "Het Amsterdam van Wenckebach". Toen ik vervolgens in de Rijksstudio - Rijksmuseum zijn bewaard gebleven decoratieve illustraties (ook voor boekbanden) bekeek vond ik een vergelijkbaar bandontwerp voor Louis Couperus' dichtbundel "Williswinde" (Amsterdam, 1895).

Was hij ook verantwoordelijk voor de illustratie op het voorplat van deze catalogus? In eerste instantie kon ik niet zo gauw een signatuur vinden maar helemaal onderaan tussen de boomwortels vond ik uiteindelijk toch de bekende .W. waarmee ook dit bandontwerp definitief kan worden toegeschreven aan Willem Wenkebach!

Het jaar geboekt, januari 2024

In de rubriek 'Het jaar geboekt...' geef ik een overzicht van de aanwinsten van de (afgelopen) maand. Behalve de bronnen en 'de cijfers' zal ik mijn aanwinsten hier en daar toelichten en voorzien van (hyper)links. Na afloop van elk jaar geef ik een jaaroverzicht (met een link naar de diverse maandoverzichten).

Januari 2024 de cijfers...

Totaal aantal objecten: 18.

Gekocht: 15.

Gekregen: 3.

Totaal uitgegeven: € 154,39 euro (incl. verzendkosten).

Gedeeld door 15 is gemiddeld: € 10,29 euro per object.

Via Boekwinkeltjes: 1 (18).

Via kringloopwinkel: 10 (4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13).

Via Marktplaats: 1 (14).

Via boekenmarkt: 2 (2, 3).

Via (online) antiquariaat: 1 (1).

Modern: 7 (4, 5, 6, 8, 10, 12, 13).

Marge & klein bibliofiel drukwerk: 6 (2, 3, 11, 15, 16, 17).

Old & rare: 5 (1, 7, 9, 14, 18).

Januari 2024: de aanwinsten...

1. "Souvenir d'Amsterdam" (z.j. [ca. 1900], Amsterdam). Halflinnen, oblong fotoboekje (123 mm. x 178  mm.) met 12 lichtdrukken van Amsterdam van de firma J.M. Schalekamp in Buiksloot. Gekocht voor € 29,60 euro (incl. verzendkosten) bij antiquariaat De Kantlijn in Bredevoort (www.boekned.nl). Ik hoop dit jaar nog eens een blog te schrijven over mijn kleine collectie met catalogi en vroeg topografische foto-uitgaven over Nederland en Amsterdam uitgegeven door Schalekamp.

2. P.J. Buijnsters: "De sluikhandel met juffrouw Duizer" (Schalkhaar, 2008). Geschenk van De Boekenpost t.g.v. de jaarwisseling 2007-2008 en gedrukt door De Eierlandpers in een oplage van 134 door de auteur gesigneerde exemplaren (mijn exemplaar is nr. 14).

Samen met nr. 4 gekocht op de Amsterdamse Spui boekenmarkt bij antiquariaat Klikspaan voor € 10,- euro.

3. K. Hendrikse: "Ongelezen" (Schalkhaar, 2006). Geschenk van De Boekenpost t.g.v. de jaarwisseling 2005-2006 en gedrukt door De Eierlandpers in een oplage van 100 door de auteur gesigneerde exemplaren (mijn exemplaar is nr. 86).

Mijn lokale kringloop leverde mij deze maand tien vondsten op (4 t/m 13) voor in totaal

€ 39,80 euro.

4. D.H. Couvée: "De Dam. De geschiedenis van een plein" (Utrecht, 1968). 

5. "Het proces Mussert" (Den Haag, 1948). Uitgave van het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie  (serie bronnenpublicaties. Processen, nr. 3).

6. I. de Haan, P. den Hoed en H. te Velde (red.): "Een nieuwe staat. Het begin van het Koninkrijk der Nederlanden" (Amsterdam, 2014).

7. Arthur E. Giles: "Anatomie en Physiologie van de Vrouwelijke Geslachtsorganen en van de Zwangerschap. Met verklarenden tekst door A.W.M. van Hees. Met een voorwoord van H. Kooistra, gemeente-arts te Amsterdam" (Amsterdam, z.j. [1920]). Nederlandse vertaling van "Anatomy and Physiology of the Female generative Organs and of Pregnancy" (1897), geschreven door de Engelse gynaecoloog Arthur Edward Giles (1864-1935). Geïllustreerd met zwart-wit tekeningen en achterin een uitvouwbare plaat van de buik/baarmoeder en zwangerschap (15 delen, kleurenlithografie).

Dit is de tweede Nederlandse druk. De eerste verscheen in 1912. Er zouden volgens WorldCat tussen 1897 en 1942 bijna twintig edities van zijn verschenen zowel in het Engels als Nederlands.

8. A. Brandenburg: "Annie Romein-Verschoor 1895-1978" (Amsterdam, 1988). Tweedelige biografie, deel 1: "Leven en werk" en deel 2: "Noten en commentaar". In deel 1 schreef de auteur met pen: "Voor zeer lieve vrienden van Annie Romein. Angenies Brandenburg".

9. J. Rasch: "Onze Seizoenfeesten. Hun oorsprong en beteekenis" (Amsterdam, z.j. [1941]). Vrij zeldzame uitgave van de uitgeverij "Volk en Bodem".

10. A. van den Berg: "De leeuw van Alpi. Handel en wandel van een beestenman" (Amsterdam/Antwerpen, 2021). Deze uitgave lag ook voor tien euro bij Scheltema in de ramsj waar ik heb staan twijfelen... Maar nu bij mijn kringloop voor € 2,30 euro gevonden en natuurlijk meteen meegenomen!

11."Heaven bank note. Ten thousand 10.000". Curieus zogenaamd 'Joss-papier' (en 'Hell banknotes') dat voor offerrituelen wordt gebruikt (wordt verbrand) op de sterfdag van familieleden en voorouders bij hun graven, zodat het hen in het hiernamaals aan niets ontbreekt. Ik betaalde bij mijn kringloop voor een zakje met 20 stuks € 5,- euro. N.B. in online geldshops wordt € 15,- euro per biljet gevraagd!

12. E. Sanders: "Pruimen op sap. Beknopt erotisch ABC" (Amsterdam, 2017). Geïllustreerd met het naakte (erotisch) alfabet van illustrator Olivia Ettema. 

13. L. Jenssen: "De verheerlijking van het verleden. Helden, literatuur en natievorming in de negentiende eeuw" (Nijmegen, 2016). Ik vermoed dat dit ongeveer hetzelfde verhaal bevat als "Historiezucht. De obsessie met het verleden in de negentiende eeuw" (Nijmegen, 2013), van Marita Mathijsen.

14. "De schrijvende Amor. Tolk voor minnende harten" (Alkmaar, z.j. [ca. 1908]). De tweede druk van dit boekje in originele omslag (dat voor het eerst verscheen eind 19de eeuw) met tal van voorbeeldbrieven voor verliefde jongelingen (in een stijl die ons thans doet glim- en schaterlachen). Vrij zeldzame uitgave, de eerste en derde druk - die op de achterzijde met reclame wordt genoemd - zijn spoorloos. Ik vond slechts één ander exemplaar (ook een tweede druk) in de Koninklijke Bibliotheek. Destijds in de boekhandel 25 cent maar anno 2023 gekocht via Marktplaats voor € 20,- euro (incl. verzendkosten).

Zoals elk jaar ontving ik weer diverse gratis nieuwjaarsgeschenkjes en koppermaandaguitgaven. Deze maand waren dat:

15. J. Bos: "Leidens Academie-Vreugd en een klein monument voor Jan Pluim de Jager" (Leiden, 2024). Speciaal gedrukt voor vrienden en relaties van het Leidse antiquariaat Klikspaan. Oplage 250 stuks, ik ontving nr. 93.

16. "De Grutto" (Amsterdam, 2024). Koppermaandaguitgave van Drukkerij/Uitgeverij De Buitenkant. Met een illustratie van een grutto in linodruk (door Hubertus Jacobus de Jong, 2023).

17. W. Heijting: "Zachte krachten. Tien bloemenhaiku's" (Zevenhoven, 2024). Oplage 'enkele dozijnen' voor familie, vrienden en goede bekenden.

18. Ido (Victor Ido?): "Levenswee: Oorspronkelijke schets uit het leven der Blanke Slavinnen" (Amsterdam, z.j. [ca. 1910]). Deze novelle werd door dezelfde uitgever ook op de markt gebracht onder de titel: "Leed: oorspronkelijke schets uit het leven der blanke slavinnen" (door: A. Boeree!). Tot dusver onbekende variant van nummer 24 in mijn bibliografie ("Blanke Slavinnen; een bibliografie"). Gekocht via Boekwinkeltjes (antiquariaat 'Arcana Cabana') voor € 54,99 euro (incl. verzendkosten).