Het jaar geboekt, mei 2025

In de rubriek 'Het jaar geboekt' (zie tabblad bovenaan) houd ik bij wat ik gedurende het lopende jaar per maand bij elkaar verzamel. Na afloop van de maand verplaats ik de lijst met aanwinsten naar de startpagina c.q. homepage en geef ik 'de cijfers'. In de rubriek blijven de voorgaande maand(en) als hyperlink aanwezig. Raadpleeg dus regelmatig de nieuwe rubriek om te zien of er aanwinsten zijn bijgekomen (of wacht op het maandoverzicht).

Mei 2025; de cijfers...

Totaal aantal objecten: 9.

Gekocht: 8.

Gekregen: 1.

Totaal uitgegeven: € 332,75 euro (incl. verzendkosten).

Gedeeld door 8 is gemiddeld: € 41,59 euro per object.

Via kringloopwinkel: 5 (1, 2, 3, 4, 5).

Via Bubb Kuyper: 3 (7, 7.a., 8).

Modern: 6 (1, 2, 3, 4, 5, 6).

Old & rare: 3 (7, 7.a., 8).

Mei 2025: de aanwinsten...

Bij mijn lokale kringloop kocht ik deze maand 5 boeken (1, 2, 3, 4 en 5) voor in totaal € 14,50 euro.

1. L. Debaene: "De Nederlandse volksboeken. Ontstaan en geschiedenis van de Nederlandse prozaromans, gedrukt tussen 1475 en 1540" (Hulst, 1977).

2. B. Theune-Grosskopf e.a.: "Troia - Traum und wirklichkeit" (Stuttgart, 2001). Uitbundig geïllustreerd gebonden boek (bijna 500 pagina's) dat verscheen bij de gelijknamige grote tentoonstelling georganiseerd door het Archäologisches Landesmuseum Baden-Württemberg (Duitsland). De geschiedenis rondom Troje, het verhaal van Homerus en de diverse opgravingen die er plaatsvonden, te beginnen met Schliemann, heb ik altijd erg boeiend gevonden. Ik schreef er lang geleden al eens over in: "Vertel Muze, vertel...". 

3. M. Mathijsen: "Nederlandse literatuur in de romantiek 1820-1889" (Nijmegen, 2004). Van Mathijsen had ik al: "De gemaskerde eeuw", "'Historiezucht. De obsessie met het verleden in de negentiende eeuw", en: "L. De lezer van de 19de eeuw". Deze uiterst toegankelijke geschreven overzichten over de 19de eeuwse Nederlandse literatuur en -  leescultuur geven naar mijn mening de beste en meest uitvoerige informatie op dit gebied. Overigens vind ik haar biografieën (zoals: "Jacob van Lennep. een bezielde schavuit", die ook in mijn bibliotheek staat) een stuk minder sterk. 

4. J. Thijssen: "'Leerzaame prentjens voor de jeugd'. Schoolprenten van de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen" (Utrecht, 2009).

5. M. Carasso-Kok (red.): "Het Gein. Levensloop van een rivier" (Abcoude, 1998). Interessante en uitbundig geïllustreerde geschiedenis van dit riviertje tussen Abcoude en Driemond, op de grens van Amstelland, voor mijn collectie lokale geschiedenis.

6. "Jaarboek van het Nederlands Genootschap van Bibliofielen 2024" (Amsterdam, 2025). Nummer XXXII. Als lid (en redactielid) ontving ik twee exemplaren.

Op de meiveiling van Bubb Kuyper in Haarlem werden de volgende kavels (7, 7.a. en 8) voor mij afgehamerd voor in totaal € 318,25 euro (incl. veilingkosten).

7. H.F. Heussen: "Batavia sacra, of Kerkelyke Historie en oudheden van Batavia..." (Antwerpen, 1715-1716). Drie delen met heraldische afbeeldingen en talrijke portretten waarvan enkele uitvouwbaar.

Met het daarbij vrijwel altijd ontbrekende aanhangsel, dat bijna dertig jaar later verscheen:

7.a. A. Drakenborch "Aanhangsel op de Kerkelyke Oudheden van Nederland..." (Utrecht, 1744). De vier delen uniform gebonden in leren banden met goud gestempelde ruggen en rode titelschildjes. In alle vier het ex-libris van mr. W.C. Baert de Waarde. Kavel 3483, hamerprijs € 210,- euro.

8. J.D. van Leeuwen (red.): "Auctoris incerti Chronicon Tielense, sive majoris chronici pars ultima et maxime notabilis" (Utrecht, 1789). Twee delen in één volume doorlopend genummerd (616 blz. incl. register), gebonden in een halfleren band. Eerste uitgave van de Tielse kroniek waarvan ik de laatst verschenen  moderne uitgave in februari van dit jaar kocht (zie mijn aanwinstenoverzicht, nummer 6). Op de titelpagina een inscriptie waaruit blijkt dat het boek werd aangeboden aan mr. Herman Dijckmeester (1736-1804), schepen en later burgemeester van Tiel. Kavel 3650, hamerprijs € 40,- euro.

Het jaar geboekt, april 2025

In de rubriek 'Het jaar geboekt...' geef ik een overzicht van de aanwinsten van de (afgelopen) maand. Behalve de bronnen en 'de cijfers' zal ik mijn aanwinsten hier en daar toelichten en voorzien van (hyper)links. Na afloop van elk jaar geef ik een jaaroverzicht (met een link naar de diverse maandoverzichten).

April 2025 de cijfers...

Totaal aantal objecten: 6.

Gekocht: 6.

Totaal uitgegeven: € 207,70 euro (incl. verzendkosten).

Gedeeld door 6 is gemiddeld: € 34,62 euro per object.

Via kringloop: 1 (6).

Via (online) antiquariaat: 1 (2).

Via boekhandel: 1 (3).

Via Marktplaats:  3 (1, 4, 5).

Modern: 3 (2, 3, 6).

Old & rare: 3 (1, 4, 5).

April 2025: de aanwinsten...

1. J. Macpherson: "Fingal, an ancient epic poem, in six books: together with several other poems, composed by Ossian the son of Fingal" (London, 1762). Op de titelpagina staat weliswaar: "The second edition", maar feitelijk gaat het hier om een titeluitgave, een eerste druk met alleen een nieuwe titelpagina ('cancel'). Beroemde falsificatie van James Macpherson (1736-1796). Gekocht via Marktplaats voor € 82,65 euro (incl. verzendkosten). Mijn boekbinder Hans Pieterse heeft het boekblok uit de totaal versleten leren band gehaald en er met behulp van oud perkament dat ik nog had een nieuwe identieke band (met ribben) voor gemaakt met daarop het oude titelschildje.

2. "Obrigado Boris" (Antwerpen, 2025). Vriendenboek n.a.v. de eerste verjaardag van het overlijden van Boris Rousseeuw gepresenteerd bij de opening van de gelijknamige expositie in Boekhandel Antiquariaat De Slegte Antwerpen (vormgeving van Dooreman). Verschenen in een oplage van ca. 200 genummerde exemplaren. Mijn exemplaar is romeins genummerd X. Gekocht (online) bij antiquariaat De Slegte Antwerpen voor € 53,50 euro (incl. verzendkosten). Van de Carbolineum Pers van Boris Rousseeuw (1959-2024) heb ik verschillende fraai verzorgde uitgaven in mijn bibliotheek staan, waarover ik wellicht nog eens een stukje schrijf.

3. W. Stellingwerf: "The patriot behind the pot. A historical and archeological study of ceramics, glassware and politics in the Dutch house hold of the Revolutionary Era: 1780-1815" (Zwolle, 2019). Overdadig geïllustreerd naslagwerk op het grensvlak van archeologie, iconografie en culturele geschiedenis (met overzichtelijke catalogus). Gekocht in de ramsj bij boekhandel Scheltema in Amsterdam voor € 9,90 euro.

4. H. Brugmans (red.): "Officieel gedenkboek uitgegeven namens de Huldigingscommissie 1923 te Amsterdam ter gelegenheid van het vijf en twintig jarig Regeeringsjubileum van Hare Majesteit Koningin Wilhelmina Helena Pauline Maria" (Amsterdam, 1923). Eén van de 250 genummerde luxe-exemplaren in een exclusieve goud bestempelde perkamenten band naar een ontwerp van Carel Adolph Lion Cachet. Mijn exemplaar is genummerd 132. Gekocht via Marktplaats voor € 31,95 euro (incl. verzendkosten). Over deze bijzondere boekband schreef ik in: "Lion Cachet en het 'officieel' gedenkboek 1898-1923".

5. H. Brugmans (red.): "Het Zilveren Getij, gedenkboek uitgegeven ter gelegenheid van het 25 jarig huwelijk van H.M. de Koningin" (Amsterdam, 1926). Eén van de 250 genummerde luxe-exemplaren in een exclusieve goud bestempelde perkamenten band naar een ontwerp van Theodorus Wilhelmus (Theo) Nieuwenhuis. Mijn exemplaar is genummerd 21. Gekocht via Marktplaats voor € 26,95 euro  (incl. verzendkosten).

6. R. van Stipriaan: "De Hartenjager. Leven, werk en roem van Gerbrandt Adriaensz. Bredero" (Amsterdam, 2018). Gekocht bij mijn kringloop voor € 2,75 euro.

Lion Cachet en het 'officieel' gedenkboek 1898-1923

"Het zijn wel allemaal prachtbanden voor een prikkie; het kan nog steeds!", schreef ik zes jaar geleden tot besluit van mijn stukje over "De hechte band". Dat ging toen over een luxe-exemplaar van het gedenkboek dat in 1935 verscheen ter gelegenheid van de 55ste verjaardag van Hare Majesteit Koningin Wilhelmina (1880-1962), in een met goud bestempelden blauw leren band naar een ontwerp van de befaamde sierkunstenaar Carel Adolph Lion Cachet (1864-1945). Ik vond het boek destijds in mijn kringloop en kon het voor maar weinig geld aanschaffen, wat ik omwille van die luxe band ook deed.

Ik ben er niet specifiek naar op zoek, want ik ben niet een echte boekbanden-verzamelaar, maar desondanks zal ik dergelijke luxe-uitgaven niet laten liggen als er maar weinig (soms veel te weinig) geld voor wordt gevraagd (zoals tien jaar geleden deze, op de boekenmarkt).

Afgelopen maand werd ik eigenaar van maar liefst twee luxe met goud bestempelde perkamenten banden voor nog geen zes tientjes inclusief verzendkosten! Dergelijke prachtbanden verschenen vooral tijdens het interbellum. KB-conservator Paul van Capelleveen schreef er al eens over op zijn weblog "Ligatuur" (139. "Gebonden in perkament") en antiquaar Fokas Holthuis gaf in 2017 - onder dezelfde noemer - zelfs een speciale nieuwsbrief uit (nr. 711) met uitsluitend dergelijke luxe-exemplaren (die inmiddels allemaal zijn verkocht). Ze worden nog steeds (on)regelmatig te koop aangeboden via diverse kanalen.

Beide boeken zijn uitgegeven door Van Holkema & Warendorf in Amsterdam, die wel vaker luxe-exemplaren liet maken, en in beide gevallen betreft het een uitgave ter ere van Koningin Wilhelmina (1880-1962).

Ook zijn beide uitgaven destijds verschenen in losse afleveringen die gebonden konden worden in een linnen band (de publieksuitgave) of in een luxe band van leer of perkament (totaal 250 genummerde exemplaren), waarvan de laatste steevast de meest exclusieve en duurste uitvoering was.

Mijn jongste aanwinst - bijna een eeuw geleden gedrukt - is het boek van H. Brugmans (red.): "Het Zilveren Getij. Gedenkboek uitgegeven ter gelegenheid van het 25 jarig huwelijk van H.M. de Koningin" (Amsterdam, 1926). Eén van de 250 genummerde luxe-exemplaren (nummer 21) in een exclusieve goud bestempelde perkamenten band naar een ontwerp van Theodorus Wilhelmus (Theo) Nieuwenhuis (1866-1951). Op het achterplat rechtsonder staat de afkorting 'E.P.v.B.A' (het signatuur van de bekende boekbinder Elias P. van Bommel in Amsterdam (1863-1944)). Dit geïllustreerde boek (287 blz. met register van intekenaren) kostte destijds in deze uitvoering vijftig gulden (dat is nu omgerekend ongeveer € 500,- euro!).

De andere uitgave die naar mijn bibliotheek verhuisde is H. Brugmans (red.): "Officieel gedenkboek uitgegeven namens de Huldigingscommissie 1923 te Amsterdam ter gelegenheid van het vijf en twintig jarig Regeeringsjubileum van Hare Majesteit Koningin Wilhelmina Helena Pauline Maria" (Amsterdam, 1923). Eén van de 250 genummerde exemplaren in een exclusieve met goud bestempelde perkamenten band -  in prachtige expressionistische art-decostijl - met daarin verwerkt de koninklijke 'W' van Wilhelmina en het Nederlandse koninklijke wapen, naar een ontwerp van C.A. Lion Cachet.

Het geïllustreerde boek (573 blz. met register van intekenaren) kostte destijds in deze uitvoering een forse vijfenzestig gulden (dat is nu omgerekend ongeveer € 650,- euro!). Mijn exemplaar is nummer 132.

Van dit - 'officiële' - gedenkboek zijn vrijwel alle tekeningen voor de kopvignetten bewaard gebleven, alsmede enkele voorstudies. Ze maken deel uit van de collectie van het Rijksmuseum en zijn toegankelijk gemaakt via de Rijksstudio. De omschrijving bij de objecten aldaar is echter vaak gebrekkig en onjuist. Weliswaar staat bij enkele tekeningen (onder Titel(s)): "Ontwerp voor decoratie van het gedenkboek voor koningin Wilhelmina uit 1923", maar daarmee is niet duidelijk om welk van de twee verschenen gedenkboeken het gaat (waarover straks meer). Daarnaast is een aantal tekeningen door mij geïdentificeerd als behorende tot het gedenkboek 1898-1923. Ik maakte daarom de onderstaande inventarisatie (met hyperlinks) en attendeerde hierop de Rijksstudio 'ter lering ende vermaak' (alsmede aanvulling en correctie).

VOORSTUDIES EN INSPIRATIEBRONNEN

Bij verschillende tekeningen vermoed ik dat ze ter inspiratie dienden - of ter voorbereiding - van het gedenkboek 1898-1923. Bij de onderstaande twee bladen uit een schetsboek met tekeningen is daarover geen twijfel mogelijk. De schetsen van met name dieren zijn later gebruikt voor kopvignetten; in de onderstaande lijst de nummers 2/5 (vogels) en 11/18 (luipaarden).

Voor het titelvignet van het gedenkboek van H. Brugmans (rechts) greep Lion Cachet terug naar het ontwerp voor het ex-libris van het stoomschip Prinses Juliana uit 1910 (links).

Dit ontwerp werd vaker gebruikt zoals de middelste afbeelding in zwart met goud, met tekst op het centrale schild, laat zien.

Een decoratief ontwerp (links) waarvan elementen werden gebruikt voor twee beginbladen in het gedenkboek van H. Brugmans (rechts).

VIGNETTEN

In deze lijst treft u de originele tekeningen aan (in zwarte inkt) met daaronder de gedrukte afbeelding uit het gedenkboek. Van de zeventien kopvignetten ontbreken van nummer 3 en 5 de tekeningen. Eén tekening (nummer 7) werd niet gebruikt.

1. Slotvignet met vogels (H. Brugmans, blz. 160 en 494).

2. Kopvignet 25 JAREN (H. Brugmans, blz. 1). Daaronder tevens een voorstudie voor 'Drie Tijdzangen' (I).

3. Kopvignet met (broedende) vogels voor: 'Drie Tijdzangen' (II en III), 'Het leger' (blz. 161), 'Overzicht onzer hedendaagsche schilderkunst' (blz. 305) en 'Technische Wetenschappen' (blz. 427). Geen tekening gevonden.

4. Kopvignet (abstract ontwerp) voor: 'Hare Majesteit Wilhelmina Helena Pauline Maria Koningin der Nederlanden 1898-1923' (blz. 25), 'De Rijks-financiën van 1898 tot 1923' (blz. 99), 'De Letterkunde' (blz. 291), 'Het muziekleven in Nederland' (blz. 330) en 'Een kwart eeuw sport' (blz. 538).

In plaats van verticaal werden de twee elementen horizontaal om en om herhaald zoals de afbeelding uit het gedenkboek laat zien.

5. Kopvignet 'POLITIEK EN PARLEMENT' (blz. 50). Geen tekening gevonden. Begin en eind van dit vignet vertonen overeenkomst met nummer 2 in deze lijst.

6. Kopvignet DE MARINE (H. Brugmans, blz. 119).

7. Kopvignet HET LEGER (H. Brugmans, blz. 161). Dit vignet met cavalerie in galop werd om onbekende reden niet gebruikt! In plaats daarvan koos men voor het ontwerp met (broedende) vogels (zie nummer 3 in deze lijst).

8. Kopvignet HET BUITENLANDSCH BELEID (H. Brugmans, blz. 184).

9. Kopvignet HANDEL.NIJVERHEID.BANK-.GELDWEZEN (H. Brugmans, blz. 210).

10.  Kopvignet DE SCHEEPVAART (H. Brugmans, blz. 241).

11. Kopvignet HET VERKEER (H. Brugmans, blz. 263).

12. Kopvignet 'De ontwikkeling der denkbeelden op sociaal gebied' (H. Brugmans, blz. 274). Hetzelfde kopvignet (met geloof, hoop en liefde) werd ook gebruikt voor 'Geestelijke stroomingen en Wetenschappen' (blz. 387) en 'Vijf en Twintig Jaren Amsterdamsch Gemeentebeleid' (blz. 523).

13. Kopvignet DE NEDERLANDSCHE BOUWKUNST (H. Brugmans, blz. 346).

14. Kopvignet HET TOONEEL (H. Brugmans, blz. 364).

15. Kopvignet NATUURWETENSCHAPPEN (H. Brugmans, blz. 408).

16. Kopvignet DE LANDBOUW (H. Brugmans, blz. 449).

17. Kopvignet INDIE (H. Brugmans, blz. 472). Hetzelfde kopvignet werd gebruikt voor 'Cultures, Handel en Bedrijven' (blz. 495).

18. Kopvignet FEESTEN (H. Brugmans, blz. 556).

Ik heb het al even aangestipt maar er verscheen in 1923 nog een ander gedenkboek waaraan Lion Cachet zijn medewerking verleende. Het gaat om: W.G. de Bas: "Gedenkboek 1898-1923. Uitgegeven t.g.v. het zilveren regeeringsfeest van Hare Majesteit Koningin Wilhelmina der Nederlanden, op 6 september 1923" (Voorschoten, 1923).

Over de rel omtrent beide uitgaven in 1923, die om het predicaat 'officieel' draaide, schreef Bettina Heyder een informatief artikel: "Gedenkboek 1898-1923. Een project het gedenken waard" (In: "De Boekenwereld" 2022 (38)).

Het geïllustreerde boek (1146 blz.), waarvan de rug duidelijk een ontwerp is van Lion Cachet (en waarvan de originele bandstempel bewaard bleef, alsmede twee verschillende ontwerpschetsen op één blad), verscheen in een linnen band bij H.H. Fongers & Co. in Voorschoten. 

Voor mensen met een grote portemonnee was deze uitgave destijds ook verkrijgbaar in een luxe leren band (200 exemplaren, à vijftig gulden per stuk). Slechts vijftig exemplaren werden gebonden in een (gebatikte) perkamenten band, waaronder twee voor het Koninklijk Huis.