2021 geboekt. Een jaar in feiten cijfers

Voor de vierde keer presenteer ik een jaar geboekt in feiten en cijfers.

Net als 2020 bleek ook 2021 in het teken van het coronavirus te staan. Ik kreeg zelf corona op 10 januari en had gelukkig maar zeer milde koorts en weinig klachten. Na twee weken was ik weer op de been en inmiddels ben ik ook tweemaal gevaccineerd en staat er ook nog een booster op het programma. Wat helaas niet wegging was mijn 'corona-schrijvers-block-dip'. Er verschenen slechts 25 blogs. Dat is weliswaar één blog meer dan in 2016, maar toen bestond de rubriek "Het jaar geboekt" nog niet! Desondanks gaf ik in 2021 een flink bedrag uit aan boeken, ongeveer evenveel als in 2019.

Het afgelopen jaar was ook het jaar van het completeren van series. Dat begon in mei bij veilinghuis Bubb Kuyper met de aanschaf van een kavel margedrukwerk van De Ammoniet, waaronder de bij mij nog ontbrekende delen van 'Het Ambachtelijk Groeiboek' (mei aanwinsten, nr. 14-23). Ik bezit een vrij omvangrijke collectie met uitgaven van deze margedrukker, c.q. Gerard Post van der Molen, en houd mijn bezit zorgvuldig bij in: "De Ammoniet in mijn bibliotheek". In juni 2021 (juni aanwinsten, nr. 5) bemachtigde ik via een Duits antiquariaat de ontbrekende laatste delen van "Amsterdams geheimnisse. Von L. van Eikenhorst" [J.D. de Vries], (Stuttgart, 1845). Over deze zeldzame Duitse vertaling schreef ik eerder in: "De verborgenheden van Amsterdam".

Eveneens compleet staat hier sinds kort de tiendelige serie "Geschiedenis van de Nederlandse literatuur", die tussen 2006 en 2017 verscheen.

De ontbrekende delen kocht ik in drie verschillende maanden (augustus aanwinsten, nr. 2, 3, september aanwinsten, nr. 9, 10, 11 en 12 en december aanwinsten, nr. 3, 4). Totaal heeft de serie mij € 264,65 euro gekost.

Tot slot completeerde ik in september (aanwinst nr. 8) ook de serie van M. van Boxsel met: "Topografie van de Domheid" (Amsterdam.Antwerpen 2021).

Zoals gebruikelijk geef ik u eerst het overzicht per maand.

1. Januari: uitgegeven € 269,34 euro voor 5 objecten is € 53,87 euro per object (1 gekregen).

2. Februari: uitgegeven € 148,05 euro voor 2 objecten is € 74,03 euro per object (3 gekregen).

3. Maart: uitgegeven € 208,39 euro voor 8 objecten is € 26,05 euro per object (1 gekregen).

4. April: uitgegeven € 262,86 euro voor 18 objecten is € 14,60 euro per object (2 gekregen).

5. Mei: uitgegeven € 262,25 euro voor 19 objecten is € 13,80 euro per object (4 gekregen).

6. Juni: uitgegeven € 228,64 euro voor 8 objecten is € 28,58 euro per object (4 gekregen).

7. Juli: uitgegeven € 270,67 euro voor 9 objecten is € 30,07 euro per object (8 gekregen).

8. Augustus: uitgegeven € 129,60 euro voor 7 objecten is € 18,51 euro per object (3 gekregen).

9. September: uitgegeven € 220,85 euro voor 12 objecten is € 18,40 euro per object (2 gekregen).

10. Oktober: uitgegeven € 100,20 euro voor 3 objecten is € 33,40 euro per object (4 gekregen).

11. November: uitgegeven € 651,77 euro voor 7 objecten is € 93,11 euro per object (3 gekregen).

12. December: uitgegeven € 279,14  euro voor 6 objecten is € 46,52 euro per object (2 gekregen).

Totaal uitgegeven: € 3031,76 euro (2020: € 2354,02 euro) voor 104 objecten (2020: 112) is

€ 29,15 euro per object (2020: € 21,09 euro). 37 objecten kreeg ik (2020: 12). In november gaf ik het meeste geld uit, in oktober het minst. Kijk je echter naar het totaalbedrag versus het aantal objecten dan was de meimaand het goedkoopst.

Het meeste geld voor één boek betaalde ik voor een achttiende eeuwse populaire schooluitgave uit een gerenommeerde collectie (november aanwinsten, nr. 10).

Het gaat om de: "Nieuwe spiegel der jeugd, of Fransche tiranny, zijnde een kort verhaal van den oorsprong en voortgang des oorlogs, 1672. Als mede de schrikkelijke en onmenschelijke wreedheid ende grouwelen door de Fransse in Nederland en elders bedreven. Seer nut en dienstig om in de scholen geleert te worden" (Utrecht, 1742). In april verschijnt bij uitgeverij Waanders: "Franse tirannie. Het rampjaar 1672 op school" (Zwolle, 2022).

Een hertaling, 350 jaar na 1672, met een taalkundige - en (boek)historische inleiding van Nicoline van der Sijs en Arthur der Weduwen. De laatste schrijft er bovendien nog een artikel over ("French Tyranny at School The Disaster Year (1672) and the Nieuwe Spiegel der Jeugd") in het komende jaarboek voor Nederlandse boekgeschiedenis van de Nederlandse Boekhistorische Vereniging (NBV).

In de daarin opgenomen inventarisatie ("Appendix - Bibliography of the Nieuwe Spiegel der Jeugd (1674-1800)") van alle bekende edities en bewaard gebleven exemplaren zal ook mijn exemplaar worden vermeld (Zie nr. 34).

Dat wordt niet de eerste keer dat een object uit mijn collectie in een gedrukte publicatie figureert. Zo verscheen afgelopen jaar de: "Atlas van de trekvaarten in Zuid-Holland" (Bussum, 2021) met een afbeelding van Nederlands oudste openbaar vervoersbewijs, een kaartje voor de trekschuit uit 1775 (blz. 13). Perkamentus ontving een present exemplaar en schreef er over in: "Over een bijzonder heemraadschap en een verdwenen trekvaart".

Zoals altijd hield ik ook het aantal nieuwe aanwinsten per bron bij. Waar vond Perkamentus zijn aanwinsten? Het totaallijstje (met tussen haakjes de cijfers van 2020) ziet er als volgt uit:

- Boekwinkeltjes: 31 (24).
- kringloopwinkel: 24 (51).

- boekhandel: 2 (0).
- drukker/uitgever: 3 (3).
- boekenmarkt: 10 (7).
- (online) antiquariaat: 12 (6).
- Marktplaats: 6 (19).
- Bol.com: 3 (1).
- Burgersdijk & Niermans veiling: 1 (1).

- Bubb Kuyper veiling: 1 (0).

- Amazon: 1 (0).

- Antiekcentrum Amsterdam: 1 (0).

De oorzaak van de stijging bij Boekwinkeltjes en het (online) antiquariaat alsmede de terugval van aanwinsten via de kringloop zal voornamelijk liggen aan de corona-maatregelen (lockdown(s).

Vervolgens kijken we naar de verdeling in categorieën met wederom tussen haakjes de cijfers van 2020.

- Modern: 62 (66).
- Marge & klein bibliofiel drukwerk: 24 (4).
- Old & rare: 55 (54).

De opmerkelijke stijging van marge & klein bibliofiel drukwerk komt voor rekening van de aanschaf van een kavel met divers margedrukwerk van De Ammoniet bij Bubb Kuyper in mei 2021. Daarnaast speelt het grote aantal schenkingen in het afgelopen jaar een belangrijke rol (zoals de serie Amsterdamse jeugdherinneringen van Johan Breuker, fraai uitgegeven door De Althaea Pers) .

Naast de € 3031,76 euro die ik het afgelopen jaar aan boeken besteedde gaf ik ook € 242,- euro uit aan mijn boekbinder/-restaurator Hans Pieterse voor het herstel van de bijzondere boekband die ik beschreef in: "Een (boek)band met 'proefdrukplaten'". 

Het afgelopen jaar verscheen ook: "Een mysterieuze replica". Een blog niet over een boek, maar over een replica uit 1975 van de Amsterdamse penning van het gilde van boekverkopers en -drukkers. Ik kocht dit object bij Marktplaats voor een luttel bedrag (dat niet in het desbetreffende maandoverzicht werd opgenomen). Nog steeds ben ik hierover in contact met Chris Teulings, schrijver van ''Gildepenningen: hun rol binnen de ambachtsgilden van Noordelijke Nederlanden"). Een toekomstig naschrift onder dit blog sluit ik daarom niet uit.

Wat waren de populairste, meest gelezen artikelen van het afgelopen jaar? Volgens mijn statistieken is de top drie 2020:

1. "De bibliomanie geboekstaafd".

2. "Een mysterieuze replica".

3. "Herinnering aan 't vooronder".

Een belangrijke deelcollectie is mijn groeiende verzameling brochures en prijscouranten met voorlichting over - en reclame voor anticonceptiemiddelen uit grootmoeders tijd.

Zo bemachtigde ik het afgelopen jaar een vooralsnog uniek exemplaar van de: "Gebruiksaanwijzing voor het Kondoom (Preservativium Penis" (april aanwinsten, nr. 9) uit 1936, en schreef er over in: "Preservatium Penis". 

Dergelijke zeldzame efemerische uitgaven worden overigens allemaal bladzijde voor bladzijde gefotografeerd en opgenomen op mijn blog. U kunt ze zelf lezen en bewonderen in:

A. "Vrouwenbeschutting" (2017), 

B. "Over vaginakogels, zaadslingeren en Atakos" (2018),

C. "Waarschuwing aan de mannen!" (2019),

D. "Preservatium Penis" (2021) en

E. "Nieuw-Malthusiaansche Middelen van 'de volksdrogist'" (2022).

Samen met enkele voorbeelden die worden getoond op de website van het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG) onder: "Nieuw Malthusianisme. Geboorteregeling in Nederland" krijgt u zo een mooi overzicht van dit onderwerp.

Last but not least! Ook het afgelopen jaar werden al mijn blogbijdragen gelezen door 'mijn blogredacteur' Reinder Storm, conservator cartografie, geografie en reizen bij de Bijzondere Collecties van de UvA, thans Allard Pierson. Voor zijn verbeteringen c.q. 'spijkertjes', opmerkingen en suggesties ben ik hem natuurlijk weer grote dank verschuldigd (evenals voor de gezellige 'lunchvergaderingen' die we het afgelopen jaar hadden...).

Overzicht aanwinsten per maand:

Januari

Februari

Maart

April

Mei

Juni

Juli

Augustus

September

Oktober

November

December

Nieuw-Malthusiaansche Middelen van 'de volksdrogist'

Een paar dagen voor de jaarwisseling 2021/2022 kocht Perkamentus via Boekwinkeltjes bij antiquariaat De Kloof in Amsterdam een zeldzame vooroorlogse prijscourant met "Nieuw-Malthusiaansche Middelen" oftewel anticonceptiemiddelen. Het gaat om een kleine handzame geïllustreerde uitgave (16 bladzijden, ca. 15.5 cm. x 12 cm.) van de Gebr. Troostwijk in Amsterdam getiteld: "Prijscourant bevattende de meest voorkomende Nieuw-Malthusiaansche Middelen en Artikelen v. Verband- en Ziekenverpleging" (7e uitgave, z.p. [Amsterdam]/z.j. [ca. 1930]). 

Het is alweer de vierde prijscourant in mijn collectie brochures over dit onderwerp en wederom een (vooralsnog) uniek exemplaar. Om die reden geef ik deze bescheiden uitgave hieronder integraal weer.

De andere drie prijscouranten in mijn collectie vindt u (eveneens compleet weergegeven) in: "Vrouwenbeschutting". Het gaat om een fraai exemplaar uitgegeven door Sanitas in 1907 en om twee exemplaren van de firma De Noorderpost uit circa 1910 en 1920.

Met deze vierde uitgave van de Gebr. Troostwijk bezit ik nu een aardig overzicht van wat er in Nederland op het gebied van voorbehoedsmiddelen eind negentiende en begin twintigste eeuw verkrijgbaar was.

Een paar zaken in mijn nieuwe aanwinst vallen op. Zo wordt er op bladzijde drie verwezen naar de brochure van dr. H.J. Rouget: "De toepassing der voorbehoedmiddelen tegen zwangerschap" (Amsterdam-Soerabaja, 14de druk, z.j. [1929]) die ik noemde in: "Over vaginakogels, zaadslingeren en Atakos". In de brochure van Rouget worden veel voorbehoedsmiddelen die bij de Gebr. Troostwijk verkrijgbaar zijn uitgebreid besproken (met soms identieke illustraties) en op de laatste bladzijde staat bovendien hun advertentie: "De grootste moeilijkheid voor verbruikers van anti-conceptioneele artikelen is: een betrouwbaar adres te weten om deze artikelen te bekomen. Na ernstig onderzoek en uit talrijke inlichtingen is ons gebleken, dat een volkomen betrouwbare firma is: Gebr. Troostwijk...".

Troostwijk leverde diverse merken condooms; 'Veloutine', 'Cantsplitt', 'Onfeilbaar' en - ja hoor! - ook het oer-Nederlandse merk 'Zijden Hemdjes', dat ik signaleerde in mijn blog "Preservatium Penis". Eveneens in de herhaling zien we - op bladzijde vier van hun prijscourant - het vrouwencondoom, het onverslijtbare "Amerikaansche preservatif" (alias de 'Fransche ontvanger voor dames'!). 

Wat is er bekend van deze Amsterdamse drogist, die na 1940 zo plotseling is verdwenen? Daarvoor moeten we terug naar september 1886. Toen vestigde zich het Joodse gezin van Abraham Troostwijk, gehuwd met Abigael Barentz, in Amsterdam.

Zij waren afkomstig uit Zwolle en hadden een aantal kinderen, waaronder drie jongens: Mozes (geboren 1872), Elkan (geboren 1874) en Jacob (geboren 1879). Het gezin woonde in de Rosmarijnsteeg 7 in Amsterdam, waar eind 1899 het eerste magazijn van de 'Gebr. Troostwijk' werd geopend met: "verbandartikelen, drogerijen, chemicaliën, specerijen, parfumerieën, toiletartikelen, medicinale en andere zeepen". Al in het jaar daarop adverteerden zij met Atakos, preservatieven (capottes anglais), vrouwenspuiten en irrigators. In 1901 verhuisde 'de volksdrogist', zoals ze zich in hun krantenadvertenties ook wel noemden, naar de Binnen Bantammerstraat 9. De zaken gingen voorspoedig want in oktober 1913 openden ze een tweede filiaal in de Dapperstraat 89. Op een foto uit 1931 van de Binnen Bantammerstraat (collectie Stadsarchief Amsterdam) zien we ook hun winkel. Voor de deur staat de fraaie 'oldtimer' (G-74862) van Harry (Henri) Hijmans, die daar op de eerste etage woonde. Op het reclamebord aan de gevel lezen we: "Gummiwaren Gebr. Troostwijk Patent Genees- Middelen".

In hun etalage lagen ook anticonceptiemiddelen en dat was begin vorige eeuw allerminst vanzelfsprekend. In 1909 kwam een langslopende politie-inspecteur die 'onzedelijke' uitstalling onder ogen. Onverwijld werden de desbetreffende items in beslag genomen en proces-verbaal opgemaakt: "wegens de uitstalling van zg. 'preservatifs' (-) Een en ander op grond van art. 62 der politieverordening".

In Delpher vond ik talrijke advertenties met hygiënische artikelen van de Gebr. Troostwijk. Daarin wordt vaak hun 'fraai geïllustreerde' gratis prijscourant genoemd. In de jaren dertig kostte deze vijfentwintig cent en verscheen de zevende (en vermoedelijk laatste) uitgave.  

Mozes Troostwijk en zijn broer Jacob overleden respectievelijk in 1933 en 1938. Hun broer Elkan overleefde de Tweede Wereldoorlog maar stierf enkele jaren later in 1950. Dat verklaart waarom 'de volksdrogist' in Amsterdam na de oorlog spoorloos is verdwenen. Alleen Elkan's dochter, Henriëtte Augusta Troostwijk (geboren 1916), moet er wat van hebben meegekregen want zij was rond 1942 apotheker in de Transvaalbuurt. 

 

Het jaar geboekt, december 2021

In de rubriek 'Het jaar geboekt' (zie tabblad bovenaan) houd ik bij wat ik gedurende het lopende jaar per maand bij elkaar verzamel. Na afloop van de maand verplaats ik de lijst met aanwinsten naar de startpagina c.q. homepage en geef ik 'de cijfers'. In de rubriek blijven de voorgaande maand(en) als hyperlink aanwezig. Raadpleeg dus regelmatig de nieuwe rubriek om te zien of er aanwinsten zijn bijgekomen (of wacht op het maandoverzicht).

December 2021; de cijfers...

Totaal aantal objecten: 8.

Gekocht: 6.

Gekregen: 2.

Totaal uitgegeven: € 279,14 euro (incl. verzendkosten).

Gedeeld door 6 is gemiddeld: € 46,52 euro per object.

Via kringloopwinkel: 1 (1).

Via boekhandel: 1 (4).

Via Marktplaats: 1 (7).

Bij de drukker/uitgever: 1 (2).

Via (online) antiquariaat: 2 (3, 8).

Modern: 4 (1, 2, 3, 4).

Marge & klein bibliofiel drukwerk: 2 (5, 6).

Old & rare: 2 (7, 8).

December 2021: de aanwinsten...

1. "De Bosatlas van Amsterdam" (Groningen, 2015). Kringloopvondst voor € 3,75 euro.

2. E. Sanders: "Als dank voor de gelukkigste momenten in mijn bestaan. Een feestmaal voor arme straatboekhandelaren, Parijs 1892" (Tilburg, MMXXI). Derde uitgave van de Stichting Desiderata (€ 14,90 euro, incl. verzendkosten). Om voor mij onbegrijpelijke redenen ontving Nederlands grootse internetbibliofiel een ongesigneerd exemplaar! (vraag me nu af voor wie Ewoud Sanders daar heeft zitten signeren?).

3. J. Bel: "Bloed en rozen. Geschiedenis van de Nederlandse literatuur 1900-1945" (Amsterdam, 2015). Het - antiquarisch meest moeilijk verkrijgbare, tevens duurste - deel van deze serie, kocht ik bij De Slegte in Leiden voor € 60,- euro. Thuisgekomen besloot ik om dan ook maar meteen het mij laatst ontbrekende deel aan te schaffen dat ik toevallig vond in de reguliere boekhandel. Het gaat om:

4. T. Verschaffel: "De weg naar het binnenland. Geschiedenis van de Nederlandse literatuur 1700-1800. Zuidelijke Nederlanden" (Amsterdam, 2016). Gekocht voor € 39,99 euro (incl. verzendkosten). Ik heb deze monumentale tiendelige serie nu compleet.

5. F. Koenegracht: "Voor 31 december. Een gedicht van Frank Koenegracht" (Den Haag, 2021). Net als vorig jaar ontving ik een bibliofiele kerstgroet van 'Iemand', c.q. boekenvriend en 'blogredacteur' Reinder Storm. De oplage bestaat uit 25 exemplaren, genummerd I-V en

1-20. Perkamentus ontving nr. 1.

Vlak voor de kerst ontving ik een deeltjes uit de serie boekjes met Amsterdamse jeugdverhalen en kleurenillustraties van Johan Breuker, uitgegeven door boekenvriend Jos Swiers (De Althea Pers).
Van deze fraai vormgegeven bibliofiele reeks (11 alweer!) ontving ik een 'HC' exemplaar.

6. J. Breuker: "Feesten" ('s-Gravenhage, 2021). Nummer 11 van: "Dwars door West".

7. J. Rutgers: "Het gevaar van de vruchtafdrijving" (z.p./z.j. [ca. 1930]). Voorlichtingsbrochure zonder omslag. Gekocht via Marktplaats voor € 5,- euro (incl. verzendkosten).

8. "Prijscourant bevattende de meest voorkomende Nieuw-Malthusiaansche Middelen en Artikelen v. Verband- en Ziekenverpleging" (z.p. [Amsterdam]/z.j. [ca. 1930]). Zeldzame prijscourant (7e uitgave) van de Gebr. Troostwijk (Binnen Bantammerstraat 9, Amsterdam). Gekocht Via Boekwinkeltjes bij antiquariaat De Kloof (Amsterdam) voor € 155,50 euro (incl. verzendkosten). Voor mijn groeiende collectie op dit gebied! Meer hierover in mijn komende blog: "Nieuw-Malthusiaansche Middelen van 'de volksdrogist'".

Ik wens al mijn trouwe lezers (en Twittervolgers) een gezond en voorspoedig 2022.