Ontugtige, minne- en goede liedekens

In mijn bibliotheek staat: "Vieze liedjes uit de 17e en 18e eeuw" (Nijmegen, 2014) van Annemieke Houben. Het is één van de vijf boeken van uitgeverij Vantilt die ik voor een zacht prijsje kocht op een Amsterdamse boekenmarkt in de zomer van 2015.
De uitgave was toen nog geen jaar op de markt (werd bekroond met zowel de Gerrit Komrij-prijs als de KLEIO publieksprijs) en werd hier en daar goedgunstig besproken, zoals in de Boekenkrant van november 2014 onder de titel: "Vieze liedjes; lief en ontzettend grappig", waaraan ik het volgende citaat ontleen: "In feite is er één lange lijn te zien in zowel de zangcultuur als in de erotische cultuur vanaf de Middeleeuwen naar de zeventiende en achttiende eeuw. Maar daarna wordt het opeens akelig stil. In de negentiende eeuw werd een beschavingsoffensief gevoerd in ons land. Dat heeft een enorme impact gehad op de muziek en de zang. Schunnige liedjes verdwenen bijna helemaal".

Het negentiende eeuwse beschavingsoffensief waarvan wordt gesproken bewoog zich op velerlei terreinen. Kortgeleden verwierf ik een uitgave die past in die beweging. Het gaat om: "Onderrigting over de dansvergaderingen" (Mechelen, 1838) geschreven door de Roomskatholieke kanunnik en vicaris in Reims Henri-Louis Hulot (1757-1829).
Wie mijn maandelijkse lijstjes met aanwinsten aandachtig doorleest zal deze titel niet geheel onbekend voorkomen. Al in februari 2018 (aanwinst 1.a.) verwierf ik van dezelfde schrijver: "Onderrigting over de hedendaegsche dansvergaderingen" (Antwerpen, 1828).
Ik schreef erover in: "Dansen - und Satan lacht dazu". Mijn nieuwe aanwinst is een tien jaar later verschenen editie van Hulot's werk, bewerkt en vertaald (uit het Frans), door de Antwerpse priester Pieter-Jozef Visschers (1804-1861). Visschers' uitgave bevat echter een tweetal zaken die niet voorkomen in de editie van 1828 en dat noopte mij om dit zeldzame bibliofiele kleinood aan te schaffen (tegen geringe kosten overigens).

Wat voegde Visschers toe? Welnu, aan het eind van de tekst van Hulot (XXI hoofdstukken) nam hij een lijstje op van een aantal ordonnanties en pastorale/herderlijke brieven die sedert de zeventiende eeuw waren verschenen met als onderwerp de (onzedelijke) 'dansvergaderingen' (lees bal of danspartij); "om te bewyzen hoe zeer de Bisschoppen van Belgien te alle tyden gepoogd hebben deze gevaerlyke vergaderingen uyt te roeyen, en als waere herders hunne schaepen van de slegte wyde af te houden". Het zijn:
1. Pastoralen brief (van de Mechelse aartsbisschop J.D. Bovie) van het jaer 1695 (blz. 156).
2. Ordonnantie door diverse bisschoppen (nopende de Labbayen, Quanselbier, Spinningen, etc.) van het jaer 1691 (blz. 159).
3. Particuliere ordonnantie van het jaer 1697 (blz. 168).
4. Ordonnantie van het jaer 1698 (blz. 169).
5. Brief van Z.H. Joannes Henricus van het jaer. 1801 (blz. 173).
6. Brief van Z.H. M.J.M. de Broglie in het jaer 1811 (blz. 176).
7. Brief van Z.H. J. Ar. Barrett. in het jaer 1811 (blz. 181).
8. Brief van den Zeer Eerw. Heer Vicaris generaal, M.J. Forgeur, in het jaer. 1817.
Deze brief zit ook achterin de uitgave van 1828 maar dient in de uitgave van 1838 als inleidende "herderlyke vermaening tot voorberigt" (blz. 5).
9. Brief van Z.H. J.B. van Velde de Melroy, in het jaer 1826 (blz. 186). "Dertelheyd, dronkenschap, liegen en bedriegen, vloeken en zweeren, lasteren en verwenschen, laeken en kwaedspreeken, haet en afgunst, ontugtige liedjes en redevoeringen, onkuysche oogslagen, onreyne gedagten en begeerten, strafschuldige en gevaerlyke gemeenschappen, werken des vleeschs, werken der duysternis, en meer andere; ziet daer de euveldaeden, de droevige vrugten van dusdanige byeenkomsten"!
(Opvallend genoeg zijn alle waarschuwingen geschreven in het laatste kwart van de zeventiende - en het eerste kwart van de negentiende eeuw, de achttiende eeuw ontbreekt geheel).

Behalve dit aanvullende lijstje met waarschuwingen schreef Visschers ook een aantal nieuwe hoofdstukjes die handelen over populaire liedjes die meestal als goedkoop drukwerk (zoals bijvoorbeeld de uitgave hierboven afgebeeld) een flinke oplage, talrijke herdrukken en ruime verspreiding kenden. Al met al opmerkelijk genoeg om er - tot slot - even apart aandacht aan te besteden.

In de eerste; "Onderrigting over de ontugtige liedekens" (blz. 198) geeft Visschers aan dat het gaat om liedjes die oneerbare dingen uitdrukken en de goede zeden bederven. "De monden die ontugtige woorden spreeken zyn als eene goot langs waer vuyl water loopt, het welk hun bedorven hert niet meer konde inhouden. Dien mond is gelyk aen een open graf". Menigmaal, schrijft Visschers, hebben dergelijke ontuchtige liedjes gediend om "onzuyvere driften te ontsteeken!".
Ook het luisteren naar slechte liedjes of het 'grimlachen' bij het horen van de tekst moet worden vermeden, betoogt hij in "Over de ontugtige liedekens die men aenhoort" (blz. 211). Dergelijke liedjes, als slijk in je oren geworpen, "zyn voor de ziel nog iets vuylder en nog meer eygen om haer te besmetten dan de walgelykste vuyligheden voor het lichaam zyn".
In het stukje "Over de minne-liedekens" (blz. 215) schrijft de auteur dat minneliedjes - hoe lieflijk ook - in strijd zijn met de godsdienst en het geloof dat ons leert dat de mens zijn hart alleen aan God moet geven en niet aan 'het schepsel'. Minneliedjes lijken o zo onschuldig maar zijn door hun verderfelijke, goddeloze, en uitzinnige taal door de Duivel ingegeven sluipend vergif. Het is maar dat u het weet...

Gelukkig was zingen geen zonde! Daarom (en om te bewijzen dat er ook goede liedjes zijn) trakteert de schrijver ons de laatste veertig bladzijden op een: "Keur van goede liedekens" (blz. 230 t/m 270). Dat zijn achtereenvolgens: 'Aengenaem lied. Op eene bekende stem',
'De mier en de krekel', 'Den kanarie-vogel. STEM: 'De klappenden Papegaye', 'Den aep wilt leeren schoenen maeken', 'Den nagtegael', 'De ydelheyd der wereld. STEM: 'Travailles à votre salut', 'Bedriegelykheyd der wereldsche goederen', 'Op de vergangelykheyd der jonge jaeren', 'Mey-lied' (Tekst in deze uitgave), 'De wereld is eene zee', 'Dagzang tusschen het werk', 'Liedeken voor de jongheyd. STEM: 'Van den korporael', 'Liedeken van eene goede matroon die hout opdeed', 'Op den mensch', 'Den Mechelschen roep', 'Liedeken' en 'Den Mechelschen toren' (Naer het Latyns stuk van L. de Meyere: 'Luna Ardens' etc.).
Ik heb ze allemaal zonder te 'grimlachen' doorgelezen en kan u verzekeren dat het geen echte 'meedeiners' zijn...

Het jaar geboekt, februari 2020

In de rubriek 'Het jaar geboekt' (zie tabblad bovenaan) houd ik bij wat ik gedurende het lopende jaar per maand bij elkaar verzamel. Na afloop van de maand verplaats ik de lijst met aanwinsten naar de startpagina c.q. homepage en geef ik 'de cijfers'. In de rubriek blijven de voorgaande maand(en) als hyperlink aanwezig. Raadpleeg dus regelmatig de nieuwe rubriek om te zien of er aanwinsten zijn bijgekomen (of wacht op het maandoverzicht).

Februari 2020; de cijfers...

Totaal aantal objecten: 13.
Gekocht: 10.
Gekregen: 3.

Totaal uitgegeven: € 133,59 euro (incl. verzendkosten).
Gedeeld door 10 is gemiddeld: € 13,36 euro per object.

Via Boekwinkeltjes: 2 (1, 13).
Via kringloopwinkel: 5 (2, 8, 9, 10, 11).
Via boekenmarkt: 1 (3).
Via Marktplaats: 2 (7, 12).

Modern: 7 (2, 5, 6, 9, 10, 11, 13).
Old & rare: 6 (1, 3, 4, 7, 8, 12).

Februari 2020: de aanwinsten...

1. A. de Raadt: "Ervaringen van een Jong Colporteur" (Den Haag, z.j. [1903]). Derde druk van een uiterst schaarse brochure voor mijn collectie over (bijbel)colporteurs en straatpredikers waarover ik te zijner tijd nog een blog zal schrijven. Gekocht via Boekwinkeltjes voor € 13,64 (incl. verzendkosten).

2. H. de Kruif: "Dagboek van broeder Wouter Jacobsz. 1572-1579" (Soesterberg, 2008). Ooggetuigenverslag van het beleg van Amsterdam 1572-1578 en de nasleep 1578-1579. Gekocht in mijn lokale kringloop voor maar € 2,25 euro. Mooie aanvulling op mijn collectie boeken over Amsterdam.

3. A. Tijhuis, P.A.L. Oppenheimer en M.C. Brands: "Prof. Dr. Jan Romein Bibliografie" (Groningen, 1963). Ik heb hier - als oud geschiedenisstudent - het nodige in de kast staan van historicus Jan Romein (1893-1962), maar had nog niet dit boekje. Voor de voorzijde werd gebruik gemaakt van een foto genomen door zijn dochter Annelies Romein (1925-2007), die een bekend (portret)fotografe was. Wat mijn aanwinst bijzonder maakt is dat hierbij een originele afdruk zit van de gebruikte foto met op de achterkant een stempeltje 'Copyright Annelies Romein' en haar adresgegevens ('Viktorieplein 21a.). Gekocht op de Spui boekenmarkt bij Henk Molenaar voor bij elkaar € 25,- euro.

4. "Stratenboekje voor de Amsterdamse Politie' (z.p. [Amsterdam], z.j. [1954]). "Het in uniform straatdienst doend personeel moet dit boekje bij zich dragen". Straatnamengidsje in pocketformaat met acht kleine plattegronden (en twee losse bijlagen I en II). Gekregen samen met nr. 5.

5. "Amsterdam Carillonstad" (z.p. [Amsterdam]. z.j. [1954]). Brochure met programmaboekje zomerbespeling 1963 van de Amsterdamse Carilloncommissie.

6. R. Roegholt: "Amsterdam in de jaren '50. Fragmenten uit een samenleving" (Rijswijk, 1985). Fotoboek met sfeerplaatjes uit het decennium voor mijn geboorte. Gesigneerd door de auteur: 'Voor Enny, met heel veel liefde. Je Rik' ('Enny' was Magdalena Geertruida 'Lenny' Paauw (1900-1996) de vrouw van Dick Binnendijk (1902-1984). Een winkeldochter van de Boekensneuper, geschonken aan mij.

7. [J. de Jong]: "De Amstel, de Drecht en de Aar voor grootere schepen bevaarbaar gemaakt" (Amsterdam, 1825). Incomplete uitgave met de fraaie ingekleurde kaart ("Algemeene kaart van den stroom den Amstel met de Drecht en de Aar zoals dezelve in de jaren 1824 en 1825, voor Grootere Schepen zijn bevaarbaar gemaakt. Gegraveerd naar eene Kaart van L. van Heusden")...
Ik koop geen incomplete uitgaven maar het ging me in dit geval om die kaart. Die ontbrak namelijk in mijn exemplaar van deze brochure die ik enkele jaren geleden kocht.

Destijds liet ik er een kleurenkopie van maken bij Bijzondere Collectie (UvA), maar nu is mijn oorspronkelijke uitgave dus weer compleet! Gekocht via Marktplaats voor € 40,- euro (incl. verzendkosten).

Mijn tweede kringloopstrooptocht deze maand leverde maar liefst vier aanwinsten op (8, 9, 10 en 11) voor in totaal € 16,75 euro. Duurste item was nummer 8 voor tien euro).

8. P.J. Frederiks: "De ontwikkeling van het rijwiel" ('s-Gravenhage, 1932). De auteur was conservator van het archief van de A.N.W.B. Toeristenbond voor Nederland. Zeldzame uitgave met tal van wetenswaardigheden over de geschiedenis van de fiets. 

9. G. van Dijk: "Van 'Der Beghinenlande tot Begijnhof. De geschiedenis van het Begijnhof van 1307 tot heden" (Amsterdam, 2004). Bijna gekocht toen ik bezig was met mijn artikel: "De presentexemplaren van het 'mirakelboekje'", en met de auteur in de winkel van het Amsterdamse Begijnhof sprak over mijn onderzoek.

10. A.C. Schuytvlot: "Catalogus van werken van en over Vondel gedrukt vóór 1801 en aanwezig in de Universiteitsbibliotheek van Amsterdam" (Nieuwkoop, 1987). De catalogus van Vondelkenner Bram Schuytvlot (1924-2005) kostte destijds een forse vijfenzeventig gulden en werd uitgegeven bij antiquaar en Vondelliefhebber Bob de Graaf (bij wiens weduwe ik in 2011 Vondel's 'Gysbreght' kocht). Het boek werd goedgunstig besproken zoals u hier (geheel onderaan) kunt lezen. In dit exemplaar zit als extraatje een dun boekje in grijsblauwe omslag met een uiltje op de voorzijde. De titel is: "Twaalf november is de dag" (Groningen - Amsterdam, 1987). Het bevat de tekst van de rede uitgesproken bij de boekpresentatie en overhandiging van enkele presentexemplaren.

11. R.L. Collison: "Book Collecting. An introduction to Modern Methods of Literary and Bibliographical Detection" (London, 1957). Het komt niet vaak voor dat ik boekjes over mijn hobby vind in de kast 'hobby' in mijn kringloop en voor maar twee euro mocht deze dus ook mee!

12. "Een week in het Kinder-Ziekenhuis: ter herinnering aan onze zalen, voor vertrekkende patientjes" (Amsterdam, 1887). Zeer zeldzame uitgave (alleen Bijzondere Collecties (UvA) beschikt over een exemplaar). Waarschijnlijk de oudste brochure speciaal geschreven voor kinderen/patiëntjes van een kinderziekenhuis, in dit geval het Amsterdamse (later Emma) Kinderziekenhuis in de Sarphatistraat. Gekocht via Marktplaats voor € 15,50 euro (incl. verzendkosten).

13. G. Groeneveld: "Hitlers jongste hoop. Nazipropaganda voor de jeugd" (Nijmegen, 2019). Gekocht via Boekwinkeltjes voor € 20,45 euro (incl. verzendkosten). Net als Groeneveld's eerdere boek "Zwaard van de geest. Het bruine boek in Nederland 1921-1945" (Nijmegen, 2009) een rijk geïllustreerde, ware 'fundgrube' voor de (jeugd)uitgaven die er destijds verschenen en waarvan ik er verschillende bezit.