Het luchtmonster van Gonesse (1783)

Toen ik een aantal weken terug weer eens wat digitaal aan het sneupen was op diverse antiquarische sites kwam ik na het vinden van een interessante uitgave op de website van antiquariaat Klondyke in Almere terecht. Ik bestudeerde meteen even de overige aanwinsten van de afgelopen periode en zag daartussen de volgende titel staan: "Extrait de la Gazette de France, du mardi 2 septembre 1783". Toen ik de titel aanklikte en vervolgens de omschrijving las en foto bekeek ging er in mijn achterhoofd een alarmbelletje af...

Aangeboden werd een overdruk van een artikel ('Extrait') uit een bepaalde Franse krant van een ogenschijnlijk willekeurige datum. Eén pagina (dubbelzijdig bedrukt), maar met wat extra blanco bladen (helaas zonder watermerk!) gebonden tussen gemarmerde schutbladen in een luxe halfleren band met (valse) ribben. Kopsnede verguld, titelschildje in rood met vergulde letters plus verguld jaartal en rugversiering...

Iedere bibliofiele verzamelaar en/of antiquaar moet zich dan afvragen, waarom?

Het kostte mij nog geen tien minuten om die vraag te beantwoorden. Het gekoesterde krantenbericht bevat wereldnieuws en de beschreven gebeurtenissen vormen nog steeds een hoogtepunt in de geschiedenis van de mens. Het artikel gaat over de eerste onbemande experimenten van de uitvinders van de luchtballon, de gebroeders Montgolfier (Joseph Michel (1740-1819) en Jacques Étienne (1745-1799). 

Met hun uitvinding (de 'Montgolfière') start de (burger)luchtvaart en dit 'Extrait' is niet alleen het allereerste bericht daarover, maar bovendien een waarschuwing!

Niet iedereen is het Frans machtig en daarom zal ik de inhoud - vrij vertaald - voor u kort weergeven. In het artikel maakt de regering bekend dat er een ontdekking is gedaan die men graag onder de aandacht brengt van het grote publiek, omdat deze eventueel angst en paniek bij mensen kan oproepen.

Men is erachter gekomen dat een ballon gevuld met brandbaar gas (waterstof) opstijgt naar de hemel, net zo lang tot de lucht in de ballon en de buitenlucht 'in evenwicht' zijn.

De eerste ervaringen hiermee zijn opgedaan in Annonay/Vivarais door de uitvinders, de heren Montgolfier. Een bol van doek en papier, 105 voet in omtrek, gevuld met gas steeg uit zichzelf op tot een hoogte die niet kon worden berekend. 

Op 27 augustus om vijf uur 's middags werd in Parijs vanaf het Champ de Mars (waar thans de Eiffeltoren staat) opnieuw een ballon gelanceerd in aanwezigheid van ruim 30.000 toeschouwers, onder wie Benjamin Franklin, Lodewijk de XVI en zijn echtgenote Marie Antoinette. Een bol bekleed met taf en elastische gom, 36 voet in omtrek, steeg op naar de wolken, waarna men het object geheel uit het oog verloor. De ballon werd door de wind naar het noordoosten gevoerd maar de afstand die zou worden afgelegd was onvoorspelbaar. Volgens het artikel waren er al plannen om dit experiment te herhalen. Iedereen die in de hemel dergelijke bollen ziet, die lijken op een verduisterde maan, wordt gewaarschuwd dat het geen angstaanjagend fenomeen is, maar een machine samengesteld uit taft, of licht linnen bedekt met papier, die geen schade kan veroorzaken.

De overdruk volgt nauwgezet het originele krantenartikel. Alleen bij het oorspronkelijke bericht (Gazette de France, 2 september 1783 (nr. 70), blz. 312) staat onderaan in een noot (*) dat de ballon drie kwartier later en vier mijl van Parijs naar beneden kwam in een akker nabij het dorp Gonesse.

Onvermeld blijft de grote paniek die daar onder de boerenbevolking uitbrak. Het schokken en trillen van de langzaam leeglopende ballon en de typische geur van ontsnappend waterstof was voor de toegestroomde bewoners een duidelijke aanwijzing voor de duivelse oorsprong van het vormloze ding dat uit de lucht was gevallen. Terwijl een lokale pastoor als exorcist optrad in de overtuiging van doen te hebben met een luchtmonster werd de ballon aangevallen met hooivorken en zeisen en afgemaakt met geweerschoten. Het uit elkaar gereten restant werd tot slot vastgebonden aan de staart van een paard dat in triomf rond galoppeerde.

U mag gerust van mij aannemen dat velen met verbazing dit bericht in de Gazette de France zullen hebben gelezen. Dat het groot nieuws was blijkt wel uit het feit dat ook buitenlandse kranten het bericht oppikten. Bijvoorbeeld de Leidse "Nouvelles extraordinaires de divers endroits" (van 12 september 1783, blz. 8) die het hele artikel overnam. In Frankrijk werd vrijwel tegelijk met de desbetreffende Gazette de France (bij verschillende Koninklijke drukkerijen) een 'Extrait' van het bericht gedrukt (in 4to). Dit 'Extrait' (oplage onbekend) werd waarschijnlijk in een flinke hoeveelheid los verspreid met als doel zoveel mogelijk mensen te waarschuwen voor dit nieuwe luchtfenomeen om incidenten als bij Gonesse te voorkomen en angst bij de toeschouwers weg te nemen. Er zouden immers nog meer vluchten volgen.

Van dit extreem zeldzaam geworden stukje luchtvaartgeschiedenis zijn twee varianten te vinden. Van de ene - zoals de mijne - gedrukt: "A Lille, de l'imprimerie de N.J.B. Peterinck-Cramé, imprimeur ordinaire du roi. 1783" (No. LI.), ligt een tweede exemplaar in de Houghton Library van Harvard University, Cambridge/USA (zie hier). Van de andere variant gedrukt: "A Paris, De L'imprimerie Royale, MDCCLXXXIII", ligt een (uniek) exemplaar in de "Bibliothèque Nationale de France" (zie hier).

Een vroeg negentiende eeuwse verzamelaar heeft mijn aanwinst voorzien van een luxe halfleren bandje. Een ex-libris zit er helaas niet in, maar op de voorzijde van het krantenbericht rechtsboven is een (20ste eeuws) stempeltje zichtbaar met de letters "E. F." binnen een eenvoudig lijnkader. Voor wie of waarvoor deze letters staan blijft vooralsnog een open vraag. 

 

Van tenminste één andere collectioneur is bekend dat hij ook een exemplaar bezat.

Van 27 t/m 30 oktober 1930 vond bij Hôtel Drouot in Parijs de veiling plaats van de bibliotheek van de overleden ballonvaarder, graaf Henry de La Vaulx (1870-1930). Daarbij verscheen een catalogus: "Bibliothèque de feu M. le Comte Henry de La Vaulx, Président de la Fédération Aéronautique Internationale. Livres des XVIIe et XVIIIe siècles - Ouvrages de Restif de la Bretonne - Importante collection de livres sur l'Aéronautique" (Parijs, 1930). 

Het gedeelte 'aéronautique' c.q. luchtvaart besloeg ruim driehonderd kavels. Volgens een artikel in Le Figaro (van 31 oktober 1931, blz. 2, 'souvenirs disperses') dook er tijdens de veiling een exemplaar op van dit 'Extrait': "Dit merkwaardige officiële document dat betrekking heeft op de experimenten van de gebroeders Montgolfier, adviseert de bevolking die dergelijke bollen in de lucht zal ontdekken en die 'kenmerken van een verduisterde maan vertonen', niet bang te zijn".

Was mijn aanwinst wellicht het destijds geveilde exemplaar? Ik besloot op zoek te gaan naar die veilingcatalogus. 

En zo - lieve boekenvrienden - kwam Perkamentus terecht in het mekka der bibliofielen, de bibliotheek van The Grolier Club in New York/USA. Daar ligt namelijk een exemplaar en ik schreef een vriendelijke email met het verzoek mij nader te informeren. Enige tijd later ontving ik een verrassend antwoord. Kavel 589 bleek inderdaad het 'Extrait' te zijn maar... gedrukt: "a Caen, sur l'imprimé de l'Imp. Royale", een derde variant dus waarvan de huidige verblijfplaats onbekend is!

Tot slot, net als bij het programma 'Tussen Kunst en Kitsch', de hamvraag... Wat is dit curiosum waard?

Welnu, Perkamentus betaalde bij antiquariaat Klondyke (exclusief verzendkosten) € 45,- euro. Zakgeld, dat je voor elke willekeurige Gazette de France uit die periode betaalt. Ik denk dat dit 'Extrait' makkelijk het tienvoudige (en wellicht meer) kan opbrengen, zeker in Frankrijk...

Een bibliografisch meesterwerk met grote invloed

Het is alweer acht jaar geleden dat ik: "Boeken die het niet (gaan) redden" schreef. Een stukje over de ondergang van bepaalde boeken, zoals telefoonboeken en encyclopedische werken. Op de vraag die ik mijzelf toen stelde of ik desondanks nog naslagwerken zocht gaf ik als antwoord twee voorbeelden. De eerste was de wens om ooit nog eens J.Ch. Brunet: “Manuel du Libraire et de l‘amateur de livres” aan mijn bibliotheek te kunnen toevoegen (om – ik parafraseer - zijn iconische status onder antiquaren en bibliofielen, meer om lekker in bladeren en te studeren onder het genot van een sigaar en een glas goede wijn dan om echt te gebruiken). Ik kan u melden dat die wens twee weken geleden in vervulling is gegaan, al had dat nog wel wat voeten in de aarde...

Brunet's fameuze en monumentale bibliografie is sinds de eerste druk in 1810 meermalen (her)uitgegeven in tal van uitvoeringen en antiquarisch goed verkrijgbaar voor prijzen tussen de € 200,- en € 1000,- euro (afhankelijk van de editie en uitvoering). Een originele negentiende eeuwse uitgave, fraai gebonden in heel of half marokijnleer, vond ik niet per se nodig. Wel moest het de 5de (meest complete) editie zijn. De beste heruitgave is die van de Deense uitgeverij/antiquariaat 'Rosenkilde og Bagger' (Kopenhagen, 1966-68). Deze bestaat uit negen delen inclusief drie delen supplement waaronder de als laatste anoniem ("par un bibliophile") verschenen geografische index; "Dictionnaire de géographie ancienne et moderne: À l'usage du libraire et de l'amateur de livres" (Parijs, 1870). Het bleek echter niet zo makkelijk om die set - goed verpakt, ongeveer 12 kilo - onder de € 300,- euro (inclusief eventuele verzendkosten!) te bemachtigen.

Na twee weken zoeken aan beide zijden van de oceaan, e-mailen en twee mislukte pogingen (te hoge verzendkosten en toch niet compleet aanwezig), ben ik uiteindelijk geslaagd bij 'Antikvariat Classica' in Zweden.

Jacques-Charles Brunet, werd geboren op 2 november 1780 in Parijs als zoon van boekhandelaar Thomas Brunet (1744-1824). Aanvankelijk voelde de jonge Jacques-Charles maar weinig voor de boekhandel en interesseerde en verdiepte hij zich vooral in bibliografische studies. Hij was pas 17 jaar oud toen hij zijn eerste veilingcatalogus schreef (m.b.t. de bibliotheek van Armand-Thomas Hue de Miromesnil (1723-1796), minister onder Lodewijk XVI). Vijf jaar later publiceerde hij, anoniem, een aanvulling op de "Dictionnaire bibliographique, historique, et critique des livres rares, précieux, singuliers, curieux, estimés, et recherchés" van André-Charles Cailleau (Parijs, 1802). Pas in de eerste editie van zijn Manuel zou hij toegeven hiervan de auteur te zijn. De jonge Brunet woonde in bij zijn vader en trad op als zijn klerk, maar ontving geen salaris: "Je ne possédais alors que quelques livres et une somme de quinze cents francs environ, produit des honoraires reçus du supplément à Cailleau".

Op 30-jarige leeftijd publiceerde Brunet zijn - toen nog driedelige - "Manuel du libraire et de l'amateur de livres" (Parijs, 1810), dat een bibliografisch woordenboek bevatte, waarin de meest waardevolle en bruikbare boeken, oud en modern, werden omschreven met aantekeningen over de verschillende edities, vervalsingen en prijzen gevolgd door een methodische tabel in de vorm van een 'catalogue raisonné'.

Verkoopcatalogi schrijvend tussen de boekenstapels werkte hij in zijn vrije tijd aan een tweede editie van zijn Manuel (Parijs, 1814), uitgebreid met meer dan vierduizend artikelen en een groot aantal aantekeningen. Nadat ook de tweede editie was uitverkocht en een aantal jaren niet meer verkrijgbaar, publiceerde hij een derde editie, wederom aangevuld met meer dan tweeduizend artikelen en een groot aantal aantekeningen (Parijs, 'chez l'auteur', 1820).

Van deze derde editie werd overigens de eerste (slechte) roofdruk gemaakt in België/Brussel (bij drukker-boekhandelaar H. Remy en P. J. De Mat), wat wel iets zegt over de populariteit van het werk destijds.

De laatste boekcatalogi van Brunet's hand verschenen in 1824. Op 26 mei 1824 stierf zijn vader en deed Brunet jr. afstand van zijn patent als boekhandelaar (uit 1812 en vernieuwd in 1820) ten gunste van Philippe-Auguste Sautelet (1800-1830) om zich verder geheel te wijden aan zijn bibliografische studies en een vierde editie van zijn Manuel met een supplement: "Nouvelles Recherches Bibliographiques". Al deze publicaties legden hem geen windeieren, in 1844 bedroeg zijn fortuin bijna vijfhonderdduizend frank.

Brunet was door zijn studies en interesses geleidelijk aan ook zelf een bibliofiel geworden. Vooral mooie oude boekbanden konden hem bekoren en hij bezat een grote bibliotheek op bibliografisch gebied. In 1845 werd hij - op voorstel van de graaf Narcisse-Achille de Salvandy (1795-1856), toenmalig minister van Openbaar Onderwijs - onderscheiden met het prestigieuze Legion d'Honneur. In 1848 en 1849 was hij lid van het Comité voor de organisatie van openbare bibliotheken. Ondanks zijn inmiddels gevorderde leeftijd werkte hij aan de vijfde en laatste editie van zijn Manuel, volledig herzien en in omvang met een derde toegenomen. Het resultaat, uitgegeven tussen 1860-1880 bij Firmin-Didot frères, fils et Cie. in Parijs, was een bibliografisch meesterwerk en maakte de auteur tot één van de belangrijkste bibliografen van Europa. Men vindt in deze vijfde druk van zijn magnum opus, evenals in de voorgaande, een groot aantal merken afgebeeld van drukkers en boekverkopers uit de vijftiende en zestiende eeuw. Pikant detail is dat deze in de tekst opgenomen illustraties vooral waren bedoeld om het verschijnen van (Belgische) roofdrukken te bemoeilijken. Pas tien jaar na het overlijden van Jacques-Charles Brunet verscheen - tussen 1870 en 1880 - bij dezelfde uitgever het tweedelig supplement geschreven door Pierre Deschamps (1821-1907) en Pierre Gustave Brunet (1805-1896).

Brunet stierf op 14 november 1867 - 87 jaar oud - in zijn appartement in de Rue de Seine, in zijn fauteuil, te midden van de literaire schatten die hij had vergaard. Zijn hele leven lang was hij ongehuwd gebleven met alleen zijn grote hond als gezelschap. Hij werd op 16 november begraven op het 'Cimetière du Montparnasse', naast zijn vader (de graven zijn in 1999 geruimd en de stoffelijke resten overgebracht naar het ossuarium van het 'Cimetière du Père-Lachaise'). Zijn omvangrijke bibliotheek werd in 1868 in twee gedeelten geveild en bracht ruim 315.000 frank op.

Brunet's Manuel is een typisch negentiende eeuwse bibliofielen-bibliografie waartoe ook bijvoorbeeld die van J.G.Th. Graesse (1814-1885): "Trésor de livres rares et précieux..." (Dresden, 1859-1869) behoort. Bij Brunet ligt de nadruk echter meer op Franse en Latijnse literatuur terwijl bij Graesse meer te vinden is met betrekking tot Germaanse literatuur en Oosterse talen. Het Manuel van Brunet zou echter voor negentiende eeuwse veilingcatalogi bepalend worden door zijn baanbrekende en verfijnde classificatiesysteem. Mede daardoor werd het de vraagbaak voor antiquariaat en boekenveiling en maakte het deel uit van hun handbibliotheek. 

Boeken werden namelijk sinds de 17de eeuw gerangschikt op formaat en inhoud en ingedeeld in categorieën; 'théologie, jurisprudence, sciences et arts, belles-lettres' en 'histoire' (volgens het systeem van de Franse bibliograaf Prosper Marchand (1678-1756) en Gabriel II Martin).

In het derde deel van zijn in 1810 verschenen Manuel beschreef Brunet zijn nieuwe: "Ordre des principales divisions de la table méthodique des ouvrages cités dans le nouveau Dictionnaire Bibliographique" (deel VI van de herdruk). Hierin verdeelde hij de traditionele vijf onderwerp-categorieën in tal van subcategorieën en onderafdelingen, gevolgd door lijsten (de 'catalogue raisonné') van de belangrijkste boeken in elk van de categorieën en subcategorieën.

In Nederland had Brunet's Manuel grote invloed op Frederik Muller (1817-1881), vermoedelijk (en zeker internationaal) Nederlands bekendste boekhandelaar, antiquaar en bibliograaf. "Het gebruik van dat en soortgelijke boeken, is eene ware en heilzame gymnastiek van den geest en leerschool voor boekenkennis. Evenzoo die uitmuntende Table methodique van Brunet, in het laatste deel van iedere uitgave te vinden, waarin hij de beste boeken uit iedere wetenschap in systematische orde opnoemt, en die honderden niet kennen of niet eens weten te gebruiken, die het alfabetische deel van Brunet dag in dag uit raadplegen" (Frederik Muller in een ingezonden stuk: "R. van der Meulen, Bibliografie van Technische Kunsten en Wetenschappen van 1870-75", in: "Nieuwsblad voor den Boekhandel" 1876 (jrg. 43, nr. 82), blz. 471). Brunet's Manuel bracht Muller ertoe om in 1878 een plan in te dienen getiteld: "Voorslag tot eene Nederlandsche Bibliographie". 

Het moest op dezelfde leest geschoeid als Brunet, een grote en uitgebreide boekenkennis bevatten samen met kennis van de wetenschappelijke waarde van de meeste daarin opgenomen werken. Muller was ervan overtuigd dat een dergelijk omvangrijk en erudiet werk niet door één persoon kon worden geschreven en benaderde daarom diverse specialisten - zoals P.A. Tiele (land- en volkenkunde) en professor A.H. Israels (genees- en heelkunde) - die ieder een bibliografie zouden kunnen schrijven op hun vakgebied. Later zouden deze verschillende 'complete' vakbibliografieën dan onder redactie van Muller kunnen worden samengevoegd tot één grote Nederlandse bibliografie. Toen Muller inzag dat hij door zijn leeftijd de voltooiing van een dergelijk project niet meer zou meemaken stelde hij de uitvoering financieel veilig door het oprichten van het 'Frederik-Muller-Fonds'. Desondanks is de uitgave zoals die hem voor ogen stond nooit tot stand gekomen.

Het jaar geboekt, september 2022

In de rubriek 'Het jaar geboekt' (zie tabblad bovenaan) houd ik bij wat ik gedurende het lopende jaar per maand bij elkaar verzamel. Na afloop van de maand verplaats ik de lijst met aanwinsten naar de startpagina c.q. homepage en geef ik 'de cijfers'. In de rubriek blijven de voorgaande maand(en) als hyperlink aanwezig. Raadpleeg dus regelmatig de nieuwe rubriek om te zien of er aanwinsten zijn bijgekomen (of wacht op het maandoverzicht).

September 2022; de cijfers...

Totaal aantal objecten: 10.

Gekocht: 9.

Gekregen: 1. 

Totaal uitgegeven: € 215,04 euro (incl. verzendkosten).

Gedeeld door 9 is gemiddeld: € 23,89 euro per object.

Via boekhandel: 1 (7).

Via Marktplaats: 3 (5, 6, 8).

Via museumwinkel: 1 (1).

Via (online) antiquariaat: 4 (2, 3, 9, 10).

Modern: 4 (1, 2, 3, 7).

Marge & klein bibliofiel drukwerk: 1 (4).
Old & rare: 5 (5, 6, 8, 9, 10).

September 2022: de aanwinsten...

1. F.M. Beiert: "Geschichte des Kehlsteins. Ein berg verändert sein gesicht" (Bergtesgaden, 2019). Uitvoerig geïllustreerd historisch overzicht van het (thee)huis dat in opdracht van Reichsleiter Martin Bormann met grote moeite en kosten op de meer dan 1800 meter hoge Kehlstein (bij Berchtesgaden) werd gebouwd als verjaardagsgeschenk voor Adolf Hitler vijftigste verjaardag in 1939. Gekocht voor € 20,- euro tijdens een bezoek aan dit uitzichtpunt waarin thans een restaurant is gevestigd.

2. W. Helfand e.a.: "Lasting impressions. The Grolier Club Library" (New York, 2004). Verschenen bij de gelijknamige tentoonstelling van de Grolier Club in New York (van 12 mei t/m 31 juli 2004). Geïllustreerd historisch overzicht van de wereldberoemde bibliotheek van deze bibliofiele eliteclub met een catalogus van de meest bijzonder boeken in hun bezit. Het vervolg: "Further impressions: Major Grolier Club Library Acquisitions, 2005-2020" is alleen digitaal/online verschenen. Gekocht bij boekhandel Scheltema in Amsterdam voor € 24,50 euro.

3. P. Panis (red.): "Verboden boeken" (Maastricht, 2012). Verschenen bij de gelijknamige tentoonstelling in het Centre Céramique (van 27 maart t/m 28 oktober 2012). Voor mijn collectie op dit gebied. Gekocht bij boekhandel Scheltema in Amsterdam voor € 12,- euro.

4. J. de Jong: "De reus en de windmolen ofwel Alfred Dreyfus (1859-1935) en de man van eer" (Zwolle, 2022). Uitgave van antiquariaat Cornelissen & De Jong in 't Wasdom uit Zwolle. Dit is boeknoot 4249, verschenen op 17 augustus 2022 in een oplage van drie exemplaren (ik kreeg nr. II). "Dit exemplaar behoort uitsluitend en onverbrekelijk bij het boek van Alfred Dreyfus (1901). Vijf jaar van mijn leven (Cinq années de ma Vie) 1894-1899. Met acht teekeningen en autografiën. Amsterdam: Cohen Zonen".

Zoals wellicht bekend is verzamel ik al geruime tijd (antiquarisch zeer schaarse) publicaties van en over de (Amsterdamse) Middernachtzending en zal daar nog eens een blog aan wagen. Thema en uitgaven hangen nauw samen met het prostitutievraagstuk rond 1900 en de handel in blanke slavinnen. Beide boekjes (5 en 6) zijn zogenaamde 'tendensromans', die het werk van de Middernachtzending voor het voetlicht brengen. 

5. W.A. Vroegop: "Gebroken en verslagen. Een historie uit den arbeid der Middernachtzending" (1925). Derde uitgave van W.A. Vroegop voor mijn collectie over de Middernachtzending. In februari 2019 verwierf ik: "Weggedreven. Schets uit de arbeid der Middernachtzending" (Nijverdal, 1916) en "Den strik ontkomen" (Zwolle, 1924). Vroegop putte inspiratie voor zijn (poepchristelijke) tendensromans uit zijn eigen ervaringen als Middernachtzendeling! Gekocht via Boekwinkeltjes voor € 18,60 euro (inclusief verzendkosten). 

6. H. Kingmans: "De gapende afgrond. Een verhaal uit de eerste jaren der Middernachtzending" (Hoorn, z.j.[1936]). Gebonden exemplaar (met inktstempel: 'christelijke leesbibliotheek Meteren') van een antiquarisch verdwenen titel. Gekocht via Marktplaats voor € 10,75 euro (inclusief verzendkosten).

7. J. Stegeman: "Grote geschiedenis van de Nederlandse taal" (Amsterdam, 2021). Stond sinds zijn verschijnen al op mijn verlanglijstje. Hoort te staan - zoals bij mij - naast de tiendelige serie "Geschiedenis van de Nederlandse literatuur" (verschenen tussen 2006 en 2017). Gekocht bij de Athenaeum boekhandel op het Amsterdamse Spui voor € 79,- euro (wat niet veel geld is voor deze fraaie tweedelige uitgave!).

8. E. Laurillard: "Uit de cel. Schetsen en beelden uit de gevangenis" (Amsterdam, 1876). Eén van de meer interessante uitgaven van deze veelschrijvende predikant. Mooi exemplaar, gebonden in groen linnen band met goud op snee. Gekocht via Marktplaats voor € 23, 84 euro (incl. verzendkosten).

Twee uitvoerige publicaties (9 en 10) over Rooms-katholieke aflaten; welke er waren, hoe en wanneer worden ze verleend, door wie enz. enz. Alles wat u en ik willen weten over deze curieuze R.K.-praktijk om het vagevuur of purgatorium zo snel mogelijk te verlaten (en waarover ik al eens iets schreef in: "Vagevuur en aflaat"). Beide uitgaven kocht ik via Boekwinkeltjes bij antiquariaat Moby Dick in Noordwijk voor in totaal € 26,35 euro (incl. verzendkosten).

9. "Aflatencodex. Nieuwe authentieke verzameling van gebeden en goede werken waaraan aflaten verbonden zijn" (Roermond-Maaseik, 1941). Volgens de titelpagina: "Eenige door de penitentiarie goedgekeurde volledige Nederlandsche uitgave". Antiquarisch moeilijk te vinden vertaling door de Benedictijnen van de Paulusabdij in Oosterhout van: "Preces et pia opera in favorem omnium christifidelium vel quorumdam coetuum personarum indulgentiis ditata et opportune recognita" (Taurini, 1938) met alle van kracht zijnde aflaten - verbonden aan goede werken - welke door de Pausen tot 31 december 1937 zijn uitgevaardigd. Exemplaar met ex-libris van  het Karmelietenklooster in Geleen.

10. H. van Groessen: "Leer en praktijk der aflaten" (Roermond-Maaseik, 4de herziene druk, z.j. [1945]). Uitgave - inclusief originele omslag - gebonden in halflinnen privébandje met germarmerde platten en blijkens het inktstempel op de titelpagina afkomstig uit de voormalige bibliotheek van het Minderbroedersklooster in Weert.