Het jaar geboekt, januari 2018

In de rubriek 'Het jaar geboekt' (zie tabblad bovenaan) houd ik bij wat ik gedurende het lopende jaar per maand bij elkaar verzamel. Na afloop van de maand verplaats ik de lijst met aanwinsten naar de startpagina c.q. homepage en geef ik 'de cijfers'. In de rubriek blijven de voorgaande maand(en) als hyperlink aanwezig. Raadpleeg dus regelmatig de nieuwe rubriek om te zien of er aanwinsten zijn bijgekomen (of wacht op het maandoverzicht).

Januari 2018; de cijfers...

Totaal aantal objecten: 19.
Gekocht: 16.
Gekregen: 3.

Totaal uitgegeven: € 197,50 euro (incl. verzendkosten).
Gedeeld door 16 is gemiddeld: € 12,34 euro per object.

Via Boekwinkeltjes: 6 (1, 6, 10.a, 10.b, 10.c, 10.d).
Via kringloopwinkel: 5 (5.a, 5.b, 5.c, 9.a, 9.b).
Via boekenmarkt: 3 (4.a, 4.b, 4.c).
Via (online) antiquariaat: 2 (7, 10.e).

Modern: 6 (1, 5.a, 5.b, 5.c, 9.a, 9.b).
Marge & klein bibliofiel drukwerk: 4 (2, 3, 4.a, 8).
Old & rare: 9 (4.b, 4.c, 6, 7, 10.a, 10.b, 10.c, 10.d, 10.e).

Januari 2018; de aanwinsten...

1. J.H. Kruizinga: "Ontmoetingen met verzamelaars" (Neerbosch, z.j. [1953]). Boek gekocht via Boekwinkeltjes voor € 8,- euro (incl. verzendkosten).
Ik heb hier verschillende boeken staan van Kruizinga (1913-1996) die vooral veel heeft geschreven over de geschiedenis van de Watergraafsmeer (Amsterdam) waar ik mijn eerste levensjaren doorbracht. Deze publicatie van hem kende ik - vreemd genoeg - niet. Via de blog van de Universiteit van Amsterdam kwam ik er achter dat hierin ook de Amsterdam verzamelaar A.M. van de Waal wordt geportretteerd ('Een liefde in boekvorm', blz. 25 t/m 31), wiens omvangrijke collectie thans bij Bijzondere Collecties (UvA) berust. De uitgave vormt een welkome aanvulling op mijn boeken over verzamelen en verzamelaars.
Tip! Probeer een exemplaar te bemachtigen met de stofomslag. De rode kunstleren band is bepaald lelijk!

2. C. Heijting & J.E. Weihl (W. Heijting): "Ik kijk in mijn oog" (Septemvillis, 2017). Boekje in een beperkte oplage van honderd exemplaren uitgegeven voor familie, vrienden en goede bekenden van Wim en Coby Heijting. Fraaie verzorgde uitgave (Japans gebonden) met foto's van textielobjecten/textilia (Coby Heijting) en haiku's (Wim Heijting). Beiden ken ik via het Nederlands Genootschap van Bibliofielen.

3. "E-legende. Koppermaandag Amsterdam 2018" (Amsterdam, 2018). Boekje van 'De Buitenkant' waar het jaarboek van het Nederlands Genootschap van Bibliofielen wordt gedrukt.
Ik kon een glimlach niet onderdrukken toen ik deze Koppermaandag uitgave ontving.
Ik vlei mij met de gedachte dat velen mijn "Antiquarische taalspelletjes" hebben gelezen dat ik halverwege maart schreef!

4. Dat ik regelmatig op het Amsterdamse Waterlooplein bij Jos Albers leuke dingen koop voor weinig geld is voor mijn trouwe lezers allang geen geheim meer! Ditmaal kocht ik voor slechts € 10,- euro drie boekjes, een vel achttiende eeuws handmarmer en een folio katern achttiende eeuws blanco papier (beide laatste artikelen kan ik prima gebruiken voor reparatiedoeleinden). Totaal dus vijf verschillende dingen voor gemiddeld twee euro per stuk. De drie boekjes zijn:

a. E. Sanders: "Tararaboemdiee & De blikken dominee. De geschiedenis van ons nationale straatlied" (Amsterdam, 1997). Een oude koppermaandag uitgave van 'De Buitenkant', die in een oplage van 500 exemplaren verscheen (en niet in de handel). Ik heb hier wel meer leuke uitgaven staan van Ewoud.
b. "Nieuwe behangsels in artistieke toepassing" (z.p./z.j. [Amsterdam]).
Een vermoedelijk vrij zeldzaam voorbeeldboekje uitgegeven in het eerste kwart van de vorige eeuw door de behangselspapierhandel N.V. Rath & Doodeheefver. Een uitgave waar liefhebbers van schaarse brochures en historische behangsels van smullen!
c. J. Daskam: "De gedenkschriften van een baby" (Amsterdam, 1905). Curieuze titel! Ruim honderdtien jaar oud maar in nieuwstaat en nimmer gelezen, want nog niet opengesneden (en dat laat ik voorlopig zo!). Een snelle blik ter plaatste op mijn smartphone bij Boekwinkeltjes leerde mij dat er slechts twee exemplaren worden aangeboden voor respectievelijk vijftig en zestig euro. Meenemen dus!

5. Kringloopvondsten! Ik ben er gek op. Ditmaal twee niemendalletjes en een belangrijk proefschrift voor in totaal € 5,- euro!

a. G. Néret: "Erotica -19th Century - From Courbet to Gauguin", (Köln, 2001). Boekje met opwindende afbeelding voor mijn bescheiden plankje erotica, (€ 1,50 euro).
b. D. Carasso, M. Gosselink, R. Storm (red.): "De verdieping van Nederland. Duizend jaar Nederland aan de hand van topstukken uit de Koninklijke Bibliotheek en het Nationaal Archief" (Amsterdam, 2005). Gewoon, een aardig boekje voor de heb.... (€ 1,50 euro).
c. I.H. van Eeghen: "Vrouwenkloosters en Begijnhof in Amsterdam van de 14e tot het einde der 16e eeuw" (Amsterdam, 1941). Boek voor € 2,- euro.
Proefschrift van deze legendarische geschiedvorser van Amsterdam, mejuffrouw Isabella van Eeghen (1913-1996) die talrijke publicaties op haar naam heeft staan. Ik zag haar vroeger regelmatig rondscharrelen op het stadsarchief toen dat nog op de Amsteldijk zat.
Een wonderlijke verschijning (wollen kniejurk, panties, witte sportsokken en makkelijke schoenen) die zich er niet voor schaamde om in de lunchpauze een bekertje vla op te lepelen om vervolgens het bekertje langs haar uitgestoken tong te draaien om de laatste restjes er uit te likken!
Er stonden maar liefst twee exemplaren in mijn kringloop en dan kies je natuurlijk de mooiste. In dit geval een exemplaar met de losse stellingen en een klein kaartje met de tekst: "In opdracht van de schrijfster. Heerengracht 466 - Amsterdam-C." (vrienden of recensie-exemplaar?). Tot mijn verbazing wordt de uitgave momenteel nergens op Boekwinkeltjes aangeboden, wel op Antiqbook bij een Belgische antiquaar voor vijftig euro! Koopje dus!

6. K.O. Meinsma: "Middeleeuwsche Bibliotheken" (Amsterdam, 1902).
Boek gekocht via Boekwinkeltjes voor € 18,25 (incl. verzendkosten). Aardig detail is het etiketje aan de binnenzijde van boekbinder F.C. Koster in Amsterdam die dit exemplaar van een harde kartonnen band voorzag voor het Leesmuseum in Amsterdam (zoals uit de stempeltjes blijkt).
Proefschrift (incl. de stellingen) dat nog steeds bruikbaar is en wetenschappelijke waarde heeft (net als het voorgaande van I.H. van Eeghen). Ik had al de fotografische herdruk van het hoofdstuk over de Librye te Zutphen dat in 1988 apart verscheen bij de Walburg Pers. Het begeerde complete proefschrift kan ik nu van mijn verlanglijstje strepen.

7. Bij Werner Eichel een Duits antiquariaat (in Unna) kocht ik de eerste acht delen (van twaalf) van [J.D. de Vries]: “Amsterdams Geheimnisse. Von L. van Eikenhorst” voor € 62,50 euro (incl. verzendkosten). 
Deze zeldzame vertaling van een Nederlandse roman verscheen in twaalf delen (drie banden, 1-4/5-8/9-12) in de serie: “Das bellettristische Ausland, herausgegeben von Carl Spindler. Kabinetsbibliothek der Classischen Romane aller Nationen” (Stuttgart, 1845). 
Zie verder mijn blog: "Verborgenheden van Amsterdam".

8. Verzamelen is ook in contact komen met verzamelaars en verzamelingen. Dat heeft vaak plezante gevolgen. Behalve het ontstaan van vriendschappen is er het uitwisselen van kennis, ervaringen en soms ook geschenken in de vorm van  aangenaam bibliofiel drukwerk. Een voorbeeld daarvan is (naast aanwinst nummer 2) deze jaarwisseling uitgave: "Tijdgenoot" (Den Haag, 2018). Een gedichtje van de, naar ik vrees onder jeugdige lezers geheel vergeten, J.A. dèr Mouw (1863-1919). De oplage, 'bestemd voor vaste gasten van het Multatuli cafe in Amsterdam (Bijzondere Collecties/UvA) en enkele anderen' bestond uit slechts 15 exemplaren (en mijn exemplaar is nummer 15). Gekregen van 'iemand' die ook langs deze weg hartelijk wordt bedankt.

9. Twee kringloopvondsten (zie ook aanwinsten onder nummer 5).

a. A.Th van Deursen: "Mensen van klein vermogen. Het kopergeld van de Gouden Eeuw" (Amsterdam, 1991). Niet een echte aanwinst, want deze ingebonden uitgave met stofomslag (voor € 2,50 euro) vervangt de paperbackversie uit dezelfde kringloop die op zijn beurt de oorspronkelijke vier deeltjes verving die eind jaren zeventig verschenen bij Van Gorcum in Assen (en die ik tijdens mijn studietijd al had gekocht). Wat mij betreft een klassieker. Van Deursen weet zijn enorme kennis samen met heel veel informatie altijd op een (althans voor mij) prettige manier te presenteren.

b. W.J. Simons: "Het woord gedrukt. Boeken en mensen [Een boek over boeken]" (Amsterdam, 1986). € 1,25 euro. Boeken over boeken vind ik altijd leuk en ik heb hier ook al wat van deze auteur staan. Er zit een kaartje in met de volgende tekst: "Voor hen die tot het laatst toe lid waren van de Wereldbibliotheek-Vereniging is nu als premie verschenen 'Het woord gedrukt' door Wim J. Simons. Wij doen u hierbij uw exemplaar toekomen. Omdat het boek het medium was dat de leden van de W.B.-Vereniging met elkaar verbond is deze laatste premie aan het boek gewijd. De Wereldbibliotheek-Vereniging is nu ontbonden, maar het boek zal altijd blijven! Amsterdam, voorjaar 1987".

10. Vijf theologische brochures over de vraag of het gebruik van de vloek 'G.v.d.' een doodzonde is.
Vier (a, b, c en d) gekocht via Boekwinkeltjes uit de collectie van Ed Schilders voor in totaal € 48,- euro (inclusief verzendkosten).
a. Patre Waltero, capuccino (L.A. Ruigrok): "Dissertatie Theologica de blasphemia Neerlandica..." (Tilburg, 1902).
b. Pater Walterus, capucijn (L.A. Ruigrok): “Colloquium doctum over den Grooten Hollandschen Vloek“ (Tilburg, 1905).
c. E. Brahms: "Dissertatio de formula 'G.v.d.', Deus damnet me" (Amsterdam, 1904).
d. P.L. Manise: "A propos de blasphème. Étude de quelques lucutions françaises prétendument blasphématoires" (Rome/Tournai, 1908)
e. E. Brahms “De formula S.N. de D.” (Lutetiis Parisiorum [Parijs], 1908). Brochure, gekocht bij antiquariaat Lezenaar (Hasselt/België) € 42,- euro (inc. verzendkosten).
Zie hierover mijn blog: "Deus damnet me..., S.N. de D..., G.v.d.!".

Deus damnet me..., S.N. de D..., G.v.d.!

Excusez les mots , beste lezers, maar ruim een week geleden las ik op het webmagazine Cultureel Brabant (CuBra) een inspirerend stukje van Ed Schilders uit 2002: "Jubileum: 'Godverdomme' 100 jaar geen doodzonde", geïllustreerd met diverse uitgaven uit zijn collectie. Het gaat over de bekende vloek, vaak afgekort tot 'G.v.d.' en is beslist de moeite van het lezen waard. Ruim daarvoor had ook Ewoud Sanders al eens aandacht besteed aan deze vloek in: "God verdoeme mij" (NRC, 22 december 1997) en "Het GVD-woord" (NRC, 10 september 1998).

Bij het lezen van deze stukjes moest ik meteen denken aan mijn doos met modern bibliofiel margedrukwerk waarin ook een exemplaartje zit van "Vloekzang" (Utrecht, 1989) gedrukt bij de Bucheliuspers in een oplage van 133 genummerde exemplaren (ik heb nummer 47). Het is een gedicht (tevens letterproef), zestien regels lang, van Erich Wichman (1890-1929) dat uitsluitend bestaat uit het woord 'godverdomme' en variaties daarop. Volgens de Nederlandse Poëzie Encyclopedie gaat het echter om een vervalsing van de Bucheliuspers. Kortom, het gedicht is niet van Wichman en de inleiding niet van Hans van Straten (1923-2004).

Terug naar het artikel van Ed Schilders waarin het gaat over de felle moraaltheologische discussie die begin vorige eeuw plaats vond over ‘de grote Hollandsche vloek' (godverdomme of 'G.v.d.', in het Latijn 'Deus damnet me’ en in het Frans ‘Sacre Nom de Dieu’).
Aan de redemptorist en moraaltheoloog Josephus Antonius Aertnijs (1828-1915) komt de eer toe destijds de knuppel in het Katholieke hoenderhok te hebben gegooid met zijn revolutionaire publicatie: "De imprecatione Deus damnet me. Dissertatio theologica et apologetica." (Galopiae [Gulpen], 1902), waarin hij stelde dat het gebruik van 'godverdomme' geen doodzonde is.

Zijn mening leidde destijds tot de publicatie van verschillende curieuze uitgaven die vaak in het Latijn en in een beperkte oplage verschenen. Behalve theologische scherpslijperij zat er ook een taalkundig aspect aan. Was G.v.d. een zelfvervloeking (afgeleid van 'God verdoem mij') of een vervloeking van God (afgeleid van 'God [ik] verdoem u'), en in welke gemoedstoestand en met welke intentie werd het gebruikt?

Die obscure brochures verdwenen toen vooral in priester- en kloosterbibliotheken om pas decennia later weer op te duiken na de het overlijden van 'zijne weleerwaarde' of de opheffing van het klooster en de (uit)verkoop van de kloosterbibliotheek.
Voer voor oplettende bibliofielen zoals Ed Schilders die van dergelijke rariora houden!
"Ik kon ze niet laten liggen. Elke keer als ik ze tegen kwam in een antiquariaat of bij de uitverkoop van een kloosterbibliotheek kocht ik ze: theologische traktaatjes over de vraag of 'godverdomme' nu wel of geen doodzonde is. Meestal zijn het brochures die nooit in de handel zijn gebracht maar die gedrukt werden voor moraaltheologen. Ze zijn ook bijna allemaal geschreven in het Latijn".

Neem bijvoorbeeld de uitgave: "Dissertatie Theologica de blasphemia Neerlandica..." (Tilburg, 1902) geschreven door de Tilburgse kapucijner pater Walterus van Moerkapelle, kloosternaam van L.A. Ruigrok (1857-1920). Hij was tevens auteur van de enige Nederlandstalige bijdrage aan deze polemiek, getiteld: “Colloquium doctum over den Grooten Hollandschen Vloek“ (Tilburg, 1905). Een opmerkelijke uitgave die niet in de handel verscheen ('Eigendom van den Schrijver') en opgezet is in dialoogvorm.

"Tony - Wat denkt U van den Belgischen vloek G.v.d.?
Wout - Dat hij van den Hollandsche geheel en al verschilt.
Tony - Zoo! Waarom?
Wout -Omdat hij in België eene geheel andere beteekenis heeft dan in Holland, zoowel krachtens de woorden of taalkundig, als krachtens de algemeene opinie van 't volk".

Wout is overduidelijk Walterus en die blijft (en bleef) bij zijn mening dat het gebruik van 'godverdomme' een doodzonde is. Werd daar door onze zuiderburen zo anders over gedacht?
In ieder geval wel door de Belgische redemptorist E. Brahms. In 1904 verscheen van hem een uitgebreide dissertatie: "Dissertatio de formula 'G.v.d.', Deus damnet me" (Amsterdam, 1904). Hij kwam tot de conclusie dat het gebruik van 'godverdomme' geen doodzonde was. Ter bekrachtiging bevatte zijn uitgave een herderlijk schrijven ('monitum') in het Latijn en Nederlands van de aartsbisschop van Mechelen, Petrus Lambertus Goossens (1827-1906), met de volgende inhoud:

"Op bevel van Z.E. den Cardinaal Aartsbisschop, overeenstemmende met al de Hoogeerweerde Bischoppen van België, moeten wij u de volgende korte, maar zeer gewichtige onderrichting voorlezen. Luistert aandachtig.

Alle geloovige Christenen, inzonderheid ouders, meesters en allen die gezag voeren, worden dringend verzocht uit al hunne krachten met hunne Priesters te willen medewerken tot uitroeiing van godlastering, verwensching, ja zelfs gebruik van grove woorden, die daarmee eenigszins gelijkenis hebben. 
Immers zulke taal is onteerend, niet alleen voor een Christen, maar zelfs voor elk welopgevoed mensch. Intusschen is het nochtans hoogst noodig goed onderscheid te maken tusschen spreekwijzen, die ware godslastering bevatten, en menige andere, die, in den echten zin der woorden, geene eigenlijke blasphemie of godslastering zijn, maar door misverstand als zulks aangenomen worden.
Sommigen meenen ten onrechte, dat men door zekere vlaamsche spreuk de verdoemenis wenscht aan God, daar de beteekenis der woorden inderdaad is, dat God hunzelven de verdoemenis overzende. Die woorden beteekenen door henzelven geene godslastering maar wierden eertijds gebruikt als eed met verwensching; en daar deze verwensching meestal niet gemeend is, zal die spreuk bijna altijd van doodzonde vrij zijn, alhoewel zij heel onbetamelijk is en min of meer zondig volgens de omstandigheden.

Vermijdt dan, Beminde Christenen, dergelijke spreuken, maar vlucht vooral met afschrik de ware godslastering, 't is te zeggen alle woorden, die de goddelijke Majesteit beleedigen; belet ook zorgvuldig zulk groot kwaad bij allen, die van u afhangen. Nochtans, wij herhalen het, maakt wel onderscheid tusschen spreuken, die geene godslastering bevatten en ware godslastering; in twijfel gaat bij uwe biechtvaders te rade, om niet uit valsch geweten te zondigen, noch het geweten van anderen in dwaling te brengen".

Van Brahm's dissertatie verscheen overigens vier jaar later nog een "Editio altera aucta et recognita" in een zeldzame Franse editie getiteld: “De formula S.N. de D.” (Lutetiis Parisiorum [Parijs], 1908).
Deze uitgave verschilt inhoudelijk op veel punten en bevat bovendien een uitgebreide inleiding door J.E. Hizette, professor in de moraaltheologie op het grootseminarie (Notre-Dame) in Namur. Daarin wordt ook verwezen naar een Franstalige bijdrage aan deze discussie van P.L. Manise: "A propos de blasphème. Étude de quelques lucutions françaises prétendument blasphématoires" (Rome/Tournai, 1908).

Geïnspireerd door het stukje van Ed begon ik mijn zoektocht naar deze rariora en zo kwam ik op Boekwinkeltjes tot mijn verrassing terecht bij antiquariaat ‘Ed Schilders en Co.’

G.v.d..., het zal toch niet, dacht ik! Het was echter wel zo...
Ed is er wel klaar maar mee, maar ik (nog) niet en daarom besloot ik vier uitgaven van hem over te nemen voor mijn bibliotheek (alleen de Franse editie van Brahms kocht ik bij antiquariaat De Lezenaar in Hasselt).
Weer een bijzondere deelcollectie voor mijn bibliotheek en opnieuw een voorbeeld dat een kleine maar fijne verzameling niet veel geld hoeft te kosten.

"Gelukkig zijn er boekengekken als ik die zulke boekjes niet kunnen laten rusten", schreef Ed, en hij heeft helemaal gelijk. Ik ben er één van!

Het jaar geboekt

Het is bij sommige bloggende boekenliefhebbers traditie om zo rond de jaarwisseling een beschouwend stukje te schrijven over hun aankoop- en/of leesgedrag in het afgelopen jaar. Daarvoor noteren deze lieden gedurende 365 dagen diverse gegevens, zoals de auteur, titel, aankoopplaats, datum, aankoopbedrag, genre enz. teneinde de argeloze lezer te kunnen overrompelen met een statistische analyse en doorwrochte conclusie.

Tot op heden heeft Perkamentus zich daaraan niet gewaagd, maar het nieuwe jaar was nog maar net begonnen - lieve lezers - of ook ik voelde opeens een sterke behoefte om het een en ander eens in kaart te brengen.
Dat kan ik natuurlijk stiekem voor mijzelf doen, in een beduimeld schoolschriftje dat ik achter slot en grendel bewaar, maar ik kan ook open kaart spelen en u in een nieuwe rubriek lotgenoot deelgenoot maken van mijn 'gentle madness'.
De laatste optie biedt mijn grote schare hongerige en trouwe lezers natuurlijk het meeste voordeel. Immers; op mijn reguliere blogpagina (startpagina) publiceer ik gemiddeld (of 'slechts') om de twee weken een meer uitgebreid en diepgravend artikeltje. Daarin gaat het bovendien vaak over één, soms over meerdere uitgaven in mijn collectie.

In de rubriek 'Het jaar geboekt' zal ik met ingang van 1 januari 2018 ALLE aanwinsten bijhouden, genummerd op volgorde van aankoop of ontvangst. Per maand verplaats ik de lijst met aanwinsten naar de startpagina c.q. homepage. Op de rubriekpagina blijven de voorgaande maand(en) als hyperlink aanwezig.
Ik vermeld de auteur, titel (plaats en jaar), bron en de aanschafprijs (al dan niet inclusief verzendkosten) en plaats een (collage) foto ter illustratie. Tevens lever ik bij (bijna) elke aanwinst een kort commentaar.
'Last but not least' zal ik elk jaar een jaaroverzicht publiceren. Dat alles bij elkaar verschaft u een verhelderend en uniek inzicht in de manie psyche van deze rasverzamelaar en de groei van zijn 'Private Library'!

Ik wens u veel leesplezier en hopelijk steekt u er wat van op...